نقش دولت‌های روس و انگلیس در جنگ جهانی اول و بروز قحطی در ایران در سال‌های جنگ و پس از آن در بیش از 4 هزار سند در سازمان اسناد، آرشیو وزارت امور خارجه و آرشیو مجلس شورای اسلامی وجود دارد که از مجموع این اسناد بیش از ۷۰۰ عنوان به صورت مستقیم در این پژوهش استفاده شد و نتایج جالبی به همراه داشت.
انگلستان که تلاش کرده همواره پرستیژ سیاستمدارانه خود را حفظ کند، بیشتر از طریق خرید عمده غلات در این موضوع مشارکت داشته است و به همین دلیل در پژوهشی که در این باره داشتم هیچ‌گونه سند تاریخی که نشانه غارت، حمله به مردم و چپاول از سوی قوای انگلیس باشد، به دست نیامد. با این حال برخلاف آنچه در کتاب‌ها و مقالات منتشره آمده که دولت روس و بعد شوروی سوسیالیستی، کمتر نقش تخریبی در ایرانِ آن دوران داشته و پس از انقلاب اکتبر بیشتر گرفتار مسائل داخلی بوده و گزندی از این سو به ایران نرسیده، اتفاقاً اسناد نشان می‌دهد دولت روسیه طی سه سالی که در ایران حضور داشته و حتی پس از آن با روی کار آمدن دولت بلشویکی شوروی خسارات و صدمات بسیاری به منابع اقتصادی و انسانی ایران وارد آورده و همزمان با دولت عثمانی در غرب ایران، نقش تخریبی عمده‌ای از جنس غارت و حمله داشته‌اند.
یک سند از جنگ جهانی اول
بروز بیماری‌های واگیردار گسترده، درگیری‌های منطقه‌ای بین اقوام به واسطه آشفتگی‌های اجتماعی و درگیری اقلیت‌های مذهبی در مناطق مرزنشین نقش ویژه‌ای داشته‌اند، آمار رسمی از مرگ و میر آن سال‌ها وجود ندارد اما بر اساس گزارش‌هایی که بر جای مانده جمعیت ایران در آن سال‌ها بسیار کمتر از آنچه گفته شده بوده و طبق اخبار منتشره در روزنامه‌های آن زمان که بعضاً جمعیت شهرها را به تفکیک بیان کرده‌اند، یکی از پرجمعیت‌ترین شهرها، تهران با ۳۵۰ هزار نفر بوده و بر همین اساس جمعیت کل کشور از مرز ۱۳ میلیون فراتر نمی‌رفته است.
هرچند تصور اولیه و بسیاری از کتاب‌ها و مقالات موجود پیرامون موضوع قحطی در سال‌های جنگ جهانی اول، مدعی مرگ و میر چند میلیون نفری یعنی چیزی بین ۸ تا ۱۲ میلیون کشته هستند، اما اسناد نشان داد در آن برهه تاریخی با وجود تلفات زیاد، از یک سو دلایل مرگ افراد الزاماً قحطی نبوده است و از سوی دیگر بر اساس جمیع اسناد و با توجه به جمعیت تخمینی ایران در آن زمان که به زحمت به ۱۳ میلیون نفر بالغ می‌شد، رقم ۱۲ میلیون کشته نمی‌تواند درست باشد و به نظر می‌رسد رقم واقعی در بدبینانه‌ترین حالت چیزی کمتر از یک میلیون نفر بوده است.
کتاب «جنگ جهانی اول و دوم به روایت اسناد مجلس شورای ملی» که با همکاری دکتر زهرا علیزاده بیرجندی، استادیار تاریخ دانشگاه بیرجند و دکتر زهراحامدی استادیار تاریخ دانشگاه داراب تهیه، تنظیم و تدوین کردیم نیز شامل اسنادی اعم از عریضه‌ها، شکایات، مکاتبات دولتی میان دستگاه‌های مختلف درگیر تبعات جنگ شامل وزارت خارجه، وزارت جنگ، وزارت داخله و کابینه ریاست وزراء، حاوی نکات دقیق و ظریفی از روند حضور منفی و مؤثر دول متفق از جمله انگلستان و شوروی است که در قالب مجموعه‌ای از اسناد واصله از شهرهای مختلف ایران، یا پاسخ و گزارش‌های مجلس به شاکیان و متظلمین بوده است.
یک سند از جنگ جهانی اول به همراه مهر
نکته بارز در مجموعه اسناد این کتاب، خلاء معنادار اسناد مربوط به جنگ جهانی اول است که بالتبع ناشی از دوران فترت مجلس شورای ملی پس از انحلال و تعطیل آن است. از این رو بیشترین حجم اسناد مذکور به دوران مربوط به جنگ جهانی دوم و حتی سال‌های مدید پس از پایان جنگ بازمی‌گردد.
---------------------------------------------------------
امروز يكصدمين سالگرد آغاز جنگ جهاني اول است.
نظر شما