به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) مقوله نگارش زندگینامه بزرگان علم، ادب، فرهنگ و هنر در ایران از یک روند مشخص پیروی نمی‌کند. بسیاری از زندگینامه‌های موجود نیز به تمام زوایای زندگی و هنر بزرگان مورد نظر نمی‌پردازد. این مساله درست در نقطه مقابل این جریان در مغرب زمین است. اکنون در اروپا و آمریکا نوشتن زندگینامه به صورت یک سبک ادبی خاص درآمده و بسیاری از بزرگانی چون رومن رولان و اشتفان تسوایگ آغاز راه نویسندگی خود را مدیون این سبک ادبی هستند. 

در ایران از معدود کتاب‌های مناسبی که در این زمینه منتشر شده، کتاب «زندگی و آثار هنری حاج میرزا آقا امامی» است. حاج میرزا آقا امامی یكی از بزرگ‌ترین هنرمندان هنرهای سنتی ایران (نگارگری و سوخت) در 100 سال گذشته است. او به احیای سنت نگارگری ایران پرداخت و در این راه شاگردان بسیاری را تربیت كرد. این کتاب تالیف مهدی وفامهر است که در سه فصل و یک نتیجه‌گیری، به معرفی و شرح زندگی و آثار این هنرمند می‌پردازد.

ميرزا آقا امامی (1260 تا 1334 ه.ش) هنرمندی است كه در شاخه‌‌های مختلف نگارگری و نیز ساخت جلد و تابلو سوخت فعالیت داشته است.او احياگر هنر سوخت معرق دوره صفوی بوده و در حوزه نگارگری نيز چهره‌ای درخشان، با آثاری ماندگار شناخته می‌‌شود.

کتاب سه مقدمه دارد: مقدمه نخست به قلم آیدین آغداشلو، به معرفی مختصر میرزا آقا امامی و توصیف هنرش می‌پردازد. مقدمه دوم را محمود فرشچیان نوشته که در آغاز دوران هنرجویی‌اش چند صباحی شاگرد این هنرمند برجسته بوده است اما مقدمه سوم کتاب را محمدعلی کریم‌زاده تبریزی به رشته تحریر درآورده و در آن با ذکر معرفی مختصری از حاج میرزا آقا به شیوه تحقیق و پژوهش مهدی وفامهر اشاره کرده است.

در بخش ضمایم کتاب نویسنده با تنی چند از بزرگان هنر چون آغداشلو، فرشچیان، ادیب برومند، مهدی ابراهیمیان و دختر حاج میرزا آقا یعنی زینت السادات امامی، که ایشان نیز هنرمند برجسته‌ای است، درباره حاج میرزا مصاحبه‌هایی انجام داده که مکمل جالب و مناسبی برای محتوای کتاب است. این مصاحبه‌ها توانسته است زوایای جدیدی از زندگی حاج میرزا آقا باز کند و البته وفامهر در متن کتاب خود نیز در برخی موارد به این گفت‌وگوها ارجاع داده است.

باید گفت که متاسفانه با تمام بزرگی این هنرمند تاکنون تحقیق و پژوهش مفصلی که تمام زوایای زندگی و هنر او را به معاصران نشان دهد، صورت نگرفته بود و از این جهت کار نویسنده و محقق این کتاب جای ارج فراوان دارد. در این کتاب تصویر بیشتر آثار حاج میرزا آقا وجود دارد و به مخاطب ارایه شده است و این مساله با وجود پراکندگی آثار این هنرمند برجسته در ایران و جای جای جهان سختی کار محقق را هرچه بیشتر نمایان می‌کند.

بنابراین کتاب برای آشنایی مخاطبان به ویژه دانشجویان رشته‌هایی چون هنرهای تجسمی و پژوهش هنر با این هنرمند برجسته کشورمان، که متاسفانه در خارج از کشور نسبت به داخل بسیار شناخته شده‌تر است، کتابی کامل و کافی است و مخاطب برای شناخت کامل حاج میرزا آقا امامی کافی است کتاب را یک بار از ابتدا تا انتها مطالعه کند.

همچنین دقت و سختگیری نویسنده در مراحل انتشار کتاب، قابل حدس است، چرا که کتاب از یک چاپ مناسب و طراحی جلد درخوری برخوردار است و مخاطب به هیچ عنوان در حین روند مطالعه خود،حتی با یک اشتباه ویراستاری و یا غلط تایپی هم روبه‌رو نخواهد شد. این مساله نشان می‌دهد که مهدی وفامهر برای پژوهش خود ارزش فراوانی قایل بوده است.

اما فصل دوم کتاب که به معرفی آثار هنرمند اختصاص دارد، بی‌شک در بین کتاب‌های زندگینامه‌ای یک فصل درخشان به حساب می‌آید. این فصل البته محدود به معرفی آثار نمی‌شود و وفامهر در هر جایی که صلاح دیده به بیان مباحث تاریخی و تکنیکی برخی از شیوه‌های هنری مورد استفاده حاج میرزا آقا پرداخته است. به عنوان مثال در صفحه 81 کتاب در ذیل مبحث تعریف هنر سوخت، به انواع روش‌های این هنر در طول تاریخ پرداخته و همچنین در صفحه 83 سیر تاریخی صحافی و جلد چرمی پرداخته است، چرا که یکی از محل‌های بروز این هنر سوخت در مقوله جلدسازی بوده است.

کتاب از طرفی دیگر یک کتاب آموزشی هم به حساب می‌آید،چرا که نویسنده به عنوان مثال در صفحه 91 کتاب یک توضیح کامل در روش ساخت تابلوی سوخت آورده است. با این توضیح می‌توان گفت که نویسنده تلاش کرده تا نقشی در ثبت و ضبط این شیوه هنری داشته باشد. باید گفت که تاکنون کتاب‌های مناسبی در توضیح این شیوه منتشر نشده‌اند.

نویسنده در فصل سوم به تحلیل آثار حاج میرزا آقا امامی پرداخته است. این بخش برای علاقه‌مندان فلسفه هنر اسلامی، به ویژه کسانی که به حکمت هنر معاصر و تحلیلِ شناختی نگاره‌ها علاقه دارند، فصل جذابی خواهد بود. وفامهر در این بخش به نقل روایت نگاره‌های حاج میرزا آقا پرداخته و در مواردی هم به تحلیل روایت‌شناختی آثار می‌پردازد. نقل روایت نگاره‌ها در کتاب‌های دیگر مشابه هم آمده است، اما نکته مهم این است که نویسنده در این کتاب برای نقل روایت‌ها به انواع سلاح‌ها و علوم روز چون نشانه‌شناسی، روایت‌شناسی و... مسلح است.
نویسنده در بخش ضمایم کتاب انواع امضاهایی را که حاج میرزا آقا امامی در دوره‌های مختلف هنری‌اش پای آثار خود می‌گذاشت آورده و تحلیل کرده است. لازم به ذکر است که در زمان حیات این هنرمند برخی از شاگردان و حتی فرزند خود او امضای استاد را جعل و پای برخی از آثار بی‌ارزش می‌گذاشتند و این مساله جنجال فراوانی را در بین هنردوستان و مشتریان آثار این هنرمند در اروپا و برخی از کشورهای عربی چون مصر، موجب شد. وفامهر با آوردن این امضاهای اصیل یک روش شناخت آثار اصلی این هنرمند را به مخاطبان نشان می‌دهد.

وفامهر برای نگارش این کتاب جز جست‌وجوی فراوان برای دیدن کل آثار هنرمند و آوردن تصاویر آثار در این کتاب، بیش از 100 منبع فارسی و لاتین را دیده است و این مساله مستند بودن کتاب را دوچندان ساخته و مخاطب می‌تواند مطالب کتاب را با اعتماد کامل مطالعه کند. 

نویسنده اکنون نیز مشغول پژوهش روی زندگی و آثار این هنرمند است و بنا به کلام خود او اسناد جدیدی از این هنرمند از خارج کشور به دستش رسیده است.

کتاب «زندگی و آثار هنری حاج میرزا آقا امامی» تالیف مهدی وفامهر از سوی انتشارات حوزه هنری استان اصفهان با شمارگان هزار نسخه و در 304 صفحه منتشر شده است.