خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، گستردگی مباحث حوزه نشر، موجب می‌شود، سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری، موضع‌گیری و تحلیل مسائل آن برای بهترین عملکرد با پیچیدگی‌های قابل ملاحظه‌ای همراه باشد. محتوا، بازار، مقدمات تولید کتاب، توزیع، ترویج، عرضه، مسائل حقوقی و صنفی، مخاطب، تاثیر‌پذیری فعالان این صنعت از فناوری‌های نوظهور و تاثیر‌‌گذاری متقابل مسائل فرهنگی بر حوزه نشر و از این حوزه، تنها بخشی از پیچیدگی‌های آن را نشان می‌دهد.

یاسر احمد‌وند، معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که وارد دومین سال تجربه مسئولیت مدیریت حوزه نشر کشور شده است، در دومین بخش گفت‌و‌‌گو با ایبنا درباره ناآرامی‌های اخیر کشور، ممیزی کتاب، عرضه کتاب در فروشگاه‌های اینترنتی، تحلیل‌ ناشران درباره تاثیر نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و عرضه کتاب در فضای مجازی و ... گفته است.

وی تاکید دارد؛ در حوزه  نشر چند‌صدایی وجود دارد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همواره محل حضور و گفت‌و‌گو با ناشران و دیگر فعالان حوزه کتاب و جامعه فرهنگی بانشاط است.     


در پی ناآرامی‌های اخیر که برخی کارشناسان کم‌توجهی به مسائل فرهنگی را یکی از ریشه‌های بروز آن می‌دانند، شاهد مصوبه تشکیل «خانه گفت‌وگوی آزاد» ازسوی شورای عالی انقلاب فرهنگی بودیم. معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با توجه به ظرفیت‌های در اختیار، از‌جمله موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در اجرایی شدن این مصوبه چه نقشی دارد؟
 واقعیت این است که در حوزه فرهنگی درحال گفت‌و‌گوی دائم هستیم؛ به‌عبارت دیگر جامعه فرهنگی از نظر تولید محصولات فرهنگی در عرصه تئاتر، کتاب، سینما، موسیقی و مطبوعات، بانشاط  و درحال گفت‌و‌گو است و به‌طور طبیعی اثر‌پذیری دارد. علاوه‌براین امکان ارزیابی و گفت‌و‌گو درباره آثار، باید فراهم شود. این امر در خانه کتاب و ادبیات ایران به جد درحال انجام و حتما ظرفیت افزایش و توسعه آن براساس موضوعات و افراد مختلف نیز وجود دارد.

مباحثی مانند تشکیل «خانه گفت‌و‌گوی آزاد» ملزوماتی نیاز دارد، مانند اینکه حرف‌هایی برای گفتن و شنیدن وجود داشته باشد. بسیاری از افرادی که اعلام می‌کنند، زمینه‌ای برای گفت‌و‌گو نیست، حرفی برای گفتن ندارند، نه اینکه زمینه یا مجالی برای گفتن وجود ندارد. در سرزمینی که صد‌ها هزار اثر فرهنگی تولید می‌شود، آیا مجال و فرصتی برای گفت‌و‌گو نیست؟! به‌نظر می‌رسد برخی اظهار‌نظر‌ها در این باره اتهاماتی است که مطرح می‌شود. اما هرزمینه و مجالی برای گفت‌‌و‌گو در کشور نیاز باشد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشتازانه موافق اجرا، حمایت و گفت‌و‌گو درباره آن است. معاونت امور فرهنگی نیز شیوه و روش مبتنی بر گفت‌‌و‌گو با اصحاب مختلف، ناشران و تشکل‌ها است؛ در رفت و آمد و گفت‌و‌گوی مدام هستیم. می‌دانم باب گفت‌و‌گو با مردم در دولت کاملا فراهم است به‌عبارت دیگر دو‌گانگی و جدایی، وجود ندارد. اینکه وزارت و فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه باید اقدامات بیشتری انجام دهد، اگر پیشنهاداتی ارائه شود مشتاقانه پیگیری خواهیم کرد.
 
آیا در حوزه نشر چند‌صدایی وجود دارد؟   
بله کاملا؛ اصلا تکثر ویژگی جامعه ایرانی است و هیچ‌کس نمی‌تواند این ویژگی را از جامعه ایرانی بگیرد. بررسی تولیدات فرهنگی کشور نشان می‌دهد، چه تنوع و تکثری در این حوزه وجود دارد.
 

               
پدیده‌ «بساط‌‌گستری کتاب»، نمایشگاه‌های کتاب خیابانی و فروشگاه‌های مستقر در مترو با تخفیف‌های قابل توجه 70 درصدی، آسیب‌های جدی به بدنه نشر وارد کرده است. رایزنی‌ها برای اینکه دستفروشی کتاب صرفا با دریافت مجوز از اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران انجام شود نیز به سرانجام نرسید. چرا اقدام موثری برای حذف پدیده بساط‌‌گستری کتاب انجام نمی‌شود تا حداقل مردم درباره آثار مخرب خرید از این فروشندگان آگاه شوند؟
فروش کتاب حتما باید از مجاری قانونی و رسمی صورت بگیرد. دستفروشی کتاب چه فیزیکی و چه در فضای مجازی، حوزه فرهنگ را دچار آسیب می‌کند. بخشی از حل این مساله، حاکمیتی است؛ بنابراین با شهرداری تهران رایزنی شده برای برپایی نمایشگاه کتاب خیابانی مجوز صادر نکند یا حتی‌المقدور براین نمایشگاه‌ها نظارت داشته باشد. رویکرد مثبتی از شهرداری دریافت شده اما تا تحقق آن  فاصله داریم.

جامعه فرهنگی هم باید برای توقف فروش کتاب، خارج از مجاری رسمی و قانونی، کمک کند. جمع‌آوری بساط کتاب‌فروشی در خیابان، حتما باید با حمایت جامعه فرهنگی و مردمی محقق شود؛ اما اگر با دستفروش کتاب مقابله شود، حتما این حمایت را نخواهیم دید بلکه به مخالفت با آزادی بیان و فرهنگ تفسیر خواهد شد. این درحالی است که فعالیت شبکه دستفروشان کتاب، به‌طورعمده شبکه سالمی نیست؛ ـ البته افراد شریفی نیز هستند که متعهدانه به دستفروشی کتاب اشتغال دارند و هدفشان تامین معاش زندگی است ـ اما می‌دانیم آنچه با عنوان شبکه دستفروشان کتاب وجود دارد، شبکه تکثیر و توزیع غیر‌قانونی کتاب و حاصل دسترنج مولف، مترجم و ناشر است. امیدواریم تلاش‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای توقف این دست فعالیت‌های غیر‌قانونی، در آینده اثربخش باشد؛ از جوانب مختلف شامل مضاعدت‌های حقوقی، حمایت‌های انتظامی و حمایت‌های فرهنگی که باید انجام شود.
 
نزدیک به هشت سال از عرضه کتاب در فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا می‌‌گذرد. فعالیت‌های این فروشگاه از عرضه کتاب فراتر رفته و به برگزاری نمایشگاه‌‌های طولانی‌مدت 1 ماهه و البته با تخفیف‌های نامتعارف 80 درصدی رسیده؛ در‌حالی‌که می‌دانیم قانون، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را مرجع صدور مجوز برگزاری رویداد‌های فرهنگی از‌جمله نمایشگاه کتاب تعیین کرده است؛ اما با توجه به اینکه فروشگاه‌ اینترنتی دیجی‌کالا، از اتحادیه کسب و کار‌های مجازی مجوز دریافت کرده، خود را ملزم به رعایت قانون ـ موضوع بند 21 ‌قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ـ نمی‌داند و تمکین نمی‌کند.
از خلاءهای قانونی موجود برای فروش کتاب، سوء‌استفاده می‌شود؛ البته اعمال تخفیف‌های بالا تنها مشکل ـ عملکرد فروشگاه‌‌های اینترنتی ـ نیست. چراکه بسیاری از آثاری که مجوز ندارند در برخی از سکو‌ها یا برون‌سازه‌ها ارائه می‌شود. به صاحبان این کسب و کار‌ها، با نظارت پلیس، تذکر شفاهی و کتبی داده شده است. تعهداتی داده‌اند؛ اگر نتوانند به تعهدات خود عمل و در ایجاد بازار  سالم کتاب موثر باشند، حتما با برخورد‌های قانونی مواجه خواهند شد. باید قوانین فروش کتاب را رعایت کنند.

                  

یکی از موضوعات قابل تامل، رفتار برخی ناشران درباره حضور و تاثیرات نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و عرضه کتاب‌ در فروشگاه‌های اینترنتی است. می‌دانیم برخی ناشران براساس این استدلال که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، عامل ایجاد اختلال در چرخه نشر است، به برگزاری این رویداد منتقد هستند، اما در فروشگاه اینترنتی مانند دیجی‌کالا صفحه دارند و به‌طور مستقیم به فروش کتاب اقدام می‌کنند! این د‌و‌گانه چطور قابل تحلیل است؟
این رفتار‌ها از غصه‌های حوزه نشر و مورد انتقاد است، برخی ناشران عزیز حاضرند با تخفیف‌های زیاد در فضای مجازی به فروش کتاب‌هایشان اقدام کنند، اما با 10 درصد تخفیف در نمایشگاه یین‌المللی کتاب تهران حاضر به عرضه کتاب‌هایشان نیستند و موضع حمایت از کتاب‌فروشی می‌گیرند؛ البته کتاب‌فروشان و ناشران ـ این رفتار‌ها ـ را می‌بینند.  البته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دنبال مچ‌گیری نیست و امید‌وار است همه ـ فعالان حوزه نشر ـ به بلوغ فرهنگی برسند؛ چرا‌که حفظ قواعد فعالیت حرفه‌ای در بازار به نفع همه است. تمکین فروشندگان بزرگ اینترنتی از قواعد فروش کتاب، ضروری است، بی‌تردید از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیگیری می‌شود.
 
پاسخ شما به ناشران منتقد به شیوه‌‌های سلیقه‌ای ممیزی کتاب چیست؟
بسیاری از مصادیق مطرح شده، واقعی نیستند. به‌عنوان‌مثال تابستان سال جاری، یکی از نویسندگان محترم کودک و نوجوان در پیام توئیتری اعلام کرد، کتاب من به‌دلیل استفاده از واژه «آبان» از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجوز نگرفته و نخواهد گرفت. بررسی و مشخص شد، این کتاب، به‌عنوان کتاب بزرگسال ثبت شده بود، درحالی که باید به‌عنوان کتاب نوجوان ثبت می‌شد. هیچ حرف شفاهی و یا کتبی درباره اینکه کتاب مجوز نگرفته و یا نخواهد گرفت، مطرح نشده بود. از نویسنده درباره دلایل پیام منتشر شده پیگیری کردیم، گفت: «ناشر گفت..» پیگیری از ناشر مشخص کرد یکی از نویسندگان همکار پروژه براساس برداشت شخصی درباره صدرو مجوز کتاب اظهار نظر کرده بود. درپاسخ به اینکه چرا برداشت شخصی را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، منتسب کرده است، کتبا بابت این انتساب، عذرخواهی کرد. نویسنده در جریان قرار گرفت، اما حاضر نشد حتی با پیام توئیتری این برداشت غلط را اصلاح کند؛ تنها به پیام کلی اکتفا کرد. بنابراین از این دست مباحث علیه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته می‌شود. اما اینکه برخورد سلیقه‌ای وجود ندارد، خیر؛ گاهی گرفتار برخورد سلیقه‌ای هستیم که دلایلی دارد. فردی که اثر را می‌خواند انسان است؛ بنابراین قواعدی نوشته شده که محتوا با آن تطبیق داده می‌شود. از نگاه یک کارشناس، ممکن است یک محتوا شامل آن قاعده شود و از نگاه کارشناس دیگری شامل نشود؛ این‌ها برخورد سلیقه‌ای نیست، بلکه برداشت کارشناسان مختلف است. فرض کنید، درباره یک پرونده، دو دادگاه، دو قاضی، دو حکم جدا صادر کنند؛ آیا باید ادعا کرد برخورد‌، سلیقه‌ای است؟ خیر؛ بنابراین براساس متن برداشت‌های متفاوتی شکل گرفته است.

اگر خطا باشد به‌طور طبیعی در شورای سرگروهان، بررسی خواهد شد، در مرحله بالاتر هیات نظارت براجرای ضوابط نشر، کتاب را بررسی خواهد کرد. کتاب‌هایی بودند که در مراحل مختلف، نظارت‌های مختلفی درباره آن‌ها انجام شده است. این طور نیست که کتاب به‌‌دلیل وجود کلمه‌ای در یک دولت مجوز نگیرد در‌حالی‌که پیش‌تر استفاده از آن کلمه از نظر کارشناسان کتاب، مانعی برای دریافت مجوز چاپ وجود نداشته! به‌نظر می‌رسد گفتن این موضوعات ناشی از کم‌اطلاعی است. کاربرگ‌های بررسی کتاب، مدون و مصوبه هیات نظارت هستند وبراساس این کاربرگ‌ها، کارشناسان به ارزیابی کتاب‌ها می‌‌پردازند. شاید یک کارشناس استفاده از یک کلمه را توهین به اقوام تشخیص دهد و کارشناس دیگری از این کلمه چنین  مفهومی را برداشت نکند؛ این دو رفتار به معنای رفتار سلیقه‌ای در بررسی کتاب‌ها نیست. با این وجود، باب گفت‌‌و‌گو‌ و مذاکره درباره این موضوعات در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره کتاب، باز است و نویسندگان و ناشران مختلف برای گفت‌و‌گو درباره کتابشان حاضر می‌شوند. گاهی هم که احساس می‌شود کتاب قابل تغییر است، حتما تغییر پیدا می‌کند. البته حجم بسیار بسیار اندکی از کتاب‌هایی که برای دریافت مجوز به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وارد می‌شود، کمتر از یک درصد آن‌ها غیر‌مجاز اعلام می‌شود که تعداد قابل توجهی از آن‌ها نیز به‌دلیل مشکلات شکلی مجوز نمی‌گیرند. برخی از این دست کتاب‌ها که به ناشران ارجاع داده می‌شود، اذعان می‌کنند، «کتاب را ارسال کردیم اگر اشکالی داشته باشد، خود ارشاد اعلام می‌کند...» البته این رفتار باید اصلاح شود.  
 
بررسی کتاب پیش از چاپ، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی اجرای آن است. با این وجود آیا پیش‌بینی می‌کنید با توجه به ظهور فناوری‌های نوین که دسترسی گسترده‌ای برای مخاطبان به‌ویژه نوجوانان و جوانان به‌‌منابع مکتوب را فراهم کرده، روزی برسد که ممیزی کتاب متوقف شود؟
فعلا چنین شرایطی را نداریم. وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران این است که کتابی مهر تایید داشته باشد که بتوان به مخاطب ارائه کرد. به‌نظر می‌رسد، استدلال صحیحی نیست که به‌دلیل وجود کتاب‌های ناسالم و حتی سالم در فضای مجازی، دقت‌نظر کافی درباره کتاب‌ها نداشته باشیم. اجرا نداریم به هر اثر مجوز نشر بدهیم، اما با سعه‌صدر و طبیعتا با لحاظ سلیقه‌های مختلف باید عمل کرد. البته می‌دانید بسیاری به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتقدند، چرا به بسیاری از آثار مجوز می‌دهد. به‌طور طبیعی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، با صلاح و خیر عمومی رفتار کند؛ حتی ممکن است با انتشار برخی آثار موافقت نداشته باشد اما با توجه به اینکه از نظر قانونی مشکلی ندارند، مجوز آ‌ن‌ها باید صادر شود.