سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - آناهید خزیر: روزبه زرین‌کوب، استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران که در سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور داشت، گفت: در این نمایشگاه چند کتاب دیدم که پسندیدم، هر چند هنوز فرصت بررسی دقیق آنها دست نداده است.

وی افزود: «از شاهنامه تا خداینامه»، نوشته دکتر خالقی مطلق (بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار)، «واژه نامه شاهنامه»، تالیف دکتر خالقی مطلق، به کوشش فاطمه مهری و گلاله هنری (انتشارات سخن)، «فی سبیل‌الله، فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی»، نوشته رابرت هویلند، ترجمه سامان سیدی (ندای تاریخ)، «انسان شناسی فرهنگی، نگاهی جهانی» تالیف ریموند اسکوپین، ترجمه دکتر سرور خُراشادی و دکتر حامد وحدتی نسب (ندای تاریخ)، «موسی و گرشاسپ، اردشیر و هرود، پژوهش تطبیقی متون پهلوی و تلمود بابلی» نوشته آزاده احسانی چُمبلی، ترجمه هما شهرام بخت (بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه) که این کتاب آخری را قدری تورق کردم و حتماً محتاج ویرایش علمی است.

از شاهنامه تا خداینامه، نوشته دکتر خالقی مطلق، (بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار)

جلال خالقی مطلق، در کتاب «از شاهنامه تا خداینامه»، با زیرعنوان «جستاری درباره مآخذ مستقیم و غیرمستقیم شاهنامه» در پی اثبات این مهم است که «شاهنامه» فردوسی دارای آبشخوری نوشتاری و مکتوب بوده که همان «شاهنامه» منثور ابومنصوری است. این بخش آغازین و اصلی اثر است، اما در ادامه و در بخش‌های کوتاه و بلند دیگر سیر سنت نوشتاری «خداینامه‌نویسی» را پی می‌گیرد و در این مسیر تا به هخامنشیان هم می‌رسد.

این جستار از هفت بخش، به اضافه یک پیوست و یادداشت، تشکیل شده است. خالقی مطلق، در بخش اول این جستار، به بررسی این می‌پردازد که «شاهنامه» براساس منبعی مدون به نظم درآمده که این متن مدون «شاهنامه ابومنصوری» است. بخش دوم جستار به «شاهنامه ابومنصوری» می‌پردازد که به چه انگیزه، براساس چه منابعی و به سعی چه کسانی از پهلوی به فارسی برگردانده شده است.

واژه‌نامه شاهنامه، تالیف دکتر خالقی مطلق، به کوشش فاطمه مهری و گلاله هنری، (انتشارات سخن)

واژه نامه شاهنامه اثری است از شاهنامه‌پژوه ایرانی جلال خالقی مطلق که در آن برخی از واژگان و ترکیبات دشوارتر شاهنامه فردوسی، معنا شده است. جلال خالقی مطلق که یکی از معتبرترین تصحیح‌های شاهنامه را تالیف کرده است، پس از اینکه این تصحیح مورد استقبال علاقه‌مندان به‌ویژه دانشجویان قرار گرفت، ضروری دانست که واژه نامه‌ای نیز برای این شاهکار نظم فارسی تنظیم کند که حاصل آن، کتاب «واژه نامه شاهنامه» است. این کتاب به همت نشر سخن منتشر شده، زمان نسبتاً زیادی را برای تدوین به خود اختصاص داده و مولف که یکی از کارکشته‌ترین پژوهشگران ادبی ایران است، سعی کرده تا اثری همه جانبه و دقیق را در اختیار مخاطبان شاهنامه فردوسی قرار دهد.

فی سبیل‌الله، فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی، نوشته رابرت هویلند، ترجمه سامان سیدی، (ندای تاریخ)

این اثر پیشگامانه ضمن بهره‌گیری از اطلاعات غنی زندگینامه‌ای و جغرافیایی منابع اولیه مسلمانان، با ترکیب رویکردهای مختلف و مجموعه شواهد مختلف، روایتی تازه از فتوحات اعراب و تأسیس امپراتوری اسلامی ارائه می‌دهد. رابرت جی.‌هویلند، محقق برجسته دوران باستان متاخر، این کار را با بررسی اولیه جهان وسیع‌تری که حضرت محمد (ص) و پیروانش از آن ظهور کردند، انجام می‌دهد. برای منابع مسلمان، وحی اسلام به حضرت محمد نقطه شروع تاریخ آنهاست و بخش‌های دانشگاهی مدرن تمایل به تقویت این رویکرد داشته‌اند.

مطالعات دوران باستان متاخر به ما کمک کرده‌اند تا قرون چهارم تا ششم میلادی را نگاهی دوباره کنیم و بدین ترتیب دیدگاه بهتری از ماهیت جامعه خاورمیانه در دهه‌های قبل از فتوحات اعراب ارائه دهیم. به‌طور خاص، هویلند ظهور یک هویت عربی متمایز را در منطقه استان رومی عربستان و عربستان غربی (سعودی) روایت می‌کند، که حداقل به اندازه وحی حضرت محمد برای توضیح فتوحات اعراب مهم است. اعراب محور اصلی و تقریباً یگانه روایات فتح مسلمانان هستند و این امری عادی برای آثار مدرن در این زمینه است. با این حال، در همان دوره، خزرها، بلغارها، آوارها و ترک‌ها در حاشیه ابرقدرت‌های بیزانس و ایران، حکومت‌هایی را تأسیس کردند. در واقع، خزرها و ترک‌ها در قرن‌های هفتم و هشتم همچنان رقبای اصلی اعراب بودند. نقش این دولت‌های پیرامونی در داستان موفقیت اعراب در این روایت برجسته شده است. کتاب «فی‌سبیل‌الله» که نوآورانه و قابل فهم است، روایتی خوشایند از یک دوره تحول‌آفرین در تاریخ باستان است.

انسان‌شناسی فرهنگی، نگاهی جهانی، تالیف ریموند اسکوپین، ترجمه دکتر سرور خُراشادی و دکتر حامد وحدتی نسب، (ندای تاریخ)

کتاب حاضر بر این باور استوار است که در مواجهه با دنیای پرشتاب قرن بیست‌ویکم که ارتباطات در مقیاس جهانی رو به افزایش است، آگاهی جهانی امری اجتناب‌ناپذیر است و علم انسان‌شناسی دریچه‌ای ایده‌آل به چنین آگاهی‌ست. با بررسی تنوع گونۀ انسانی، هر شاخه از علم انسان‌شناسی کمک می‌کند تا خود را از دست دیدگاه‌های کوته‌بینانه برهانیم و از دریچه‌ای کل‌گرا به شرایط انسانی بنگریم. این اثر برای ما شرح می‌دهد که چگونه چهار زیرشاخۀ اصلی انسان‌شناسی دست‌دردست هم ما را به درکی جامع از آدمی سوق می‌دهد. برای محک‌زدن پژوهش‌های انسان‌شناختی، کتاب حاضر اغلب به پژوهش‌های انجام‌شده در سایر رشته‌ها ارجاع می‌دهد. انسان‌شناسان معاصر پژوهش‌های خود را با تکیه بر یافته‌های زیست‌شناسان، فسیل‌شناسان، زمین‌شناسان، اقتصاددانان، تاریخ‌دانان، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان، تحلیل‌گران سیاسی، متخصصان مطالعات دینی، فلاسفه و … بنیان می‌نهند. این کتاب با رویکردی کل‌نگر و انتقادی نگاهی پویا به یافته‌هایی از اقصی‌نقاط جهان در ادوار مختلف تاریخی دارد. رویکرد در زمانی یکی از ویژگی‌های اثر در بازنمایی تغییرات رخ‌داده در زمان چون روند تطور انسان، واگرایی زبانی و پیشرفت‌هایی در ساختار اجتماعی است.

موسی و گرشاسپ، اردشیر و هرود، پژوهش تطبیقی متون پهلوی و تلمود بابلی، نوشته آزاده احسانی چُمبلی، ترجمه هما شهرام بخت، (بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه)

«موسی و گرشاسپ، اردشیر و هرود: پژوهش تطبیقی متون پهلوی و تلمود بابلی» نوشته آزاده احسانی چمبلی، یک بررسی نوآورانه از ارتباط میان روایات یهودی و ایرانی در دوران باستان ارائه می‌دهد. این کتاب، که بخشی از مجموعه «Bibliotheca Iranianica» و جلد پنجم از سلسله «مطالعات زرتشتی» است، به بررسی تأثیرات و تعاملات میان متون تلمودی و زمینه فرهنگی و تاریخی ایران می‌پردازد. اثر احسانی که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده، نقشی مهم در زمینه‌های دین تطبیقی، مطالعات تلمودی و تاریخ ایران ایفا می‌کند.

این کتاب به کاوش در تعاملات پیچیده میان فرهنگ‌های یهودی و ایرانی در دوران باستان می‌پردازد و به‌طور خاص به تأثیرات و انعکاسات متون تلمودی در زمینه فرهنگی ایرانی توجه می‌کند. نویسنده با تحلیل دقیق و انتقادی، روایات خاص تلمودی را که شامل شخصیت‌های تاریخی مانند موسی، گرشاسپ، اردشیر و هرود می‌شود، مورد بررسی قرار می‌دهد و به بررسی چگونگی شکل‌گیری و توسعه این داستان‌ها در ارتباط با سنت‌های ایرانی و زرتشتی می‌پردازد.

روزبه زرین‌کوب به نمایشگاه کتاب نیز اشاره کرد و گفت: امسال نمایشگاه بی‌رونق‌تر از سال گذشته بود. برخی از ناشران باز هم نیامده بودند و تعدادی از کتاب‌ها را که انتظار دیدن آنها را می‌کشیدم، نمی‌شد یافت. یعنی برخی از ناشران حضور مجازی را ترجیح داده بودند. امسال هم نمایشگاه کتاب، بیشتر نمایشگاه و فروشگاه انواع اغذیه و اشربه بود! به هرحال، همین است که هست!