سرویس تاریخ خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کتاب "دربارِ زَربار: فراز و فرود تشکیلات بیوتات سلطنتی در دورۀ قاجار" نوشتۀ امین محمدی روایتی مستند از ساختار کمترشناخته‌شدۀ بیوتات سلطنتی است که به تازگی از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران منتشر شده است.
آیا می‌دانستید شاهان قاجار برای تهیۀ غذا و تأمین آب آشامیدنی، حفظ و نگهداری جواهرات، پرداخت پاداش، سیر و سفر و انتظام امور کاخ‌های سلطنتی اداره‌های مخصوص داشته‌اند؟ کتاب «دربار زربار» بر اساس اسناد منتشرنشده و نویافته تلاش کرده است به موضوع مهم و کمتر دیدۀ شدۀ تاریخ قاجار یعنی "تشکیلات بیوتات سلطنتی" بپردازد.
در تاریخ ایران، بیوتات سلطنتی مشتمل بر اداره‌هایی بود که به منظور خدمت‌رسانی و تأمین نیازهای روزمرۀ شاه و دستگاه سلطنت مانند تأمین محل اسکان، تدارک خوراک و پوشاک، برقراری نظم و امنیت و حراست از شاه و خاندان شاهی، انجام تشریفات، تدارک اسباب سفر، نگهداری از خزانۀ شاه و خدماتی از این دست بود. حرم‌خانه، صندوق‌خانه، کارخانه، آبدارخانه، شترخانه، کشیک‌خانه و خیام‌خانه از جمله این اداره‌ها بودند که مجموع آنها تشکیلاتی به هم پیوسته برای تأمین نیازهای شاه را شکل داده بود. هر یک از اداره‌های بیوتات سلطنتی برای انجام نوع مشخصی از خدمت تشکیل می‌شد و کارکنان آن جزو خدمتگزاران وفادار به شاه و دستگاه سلطنت بودند.
نویسندۀ کتاب که از پژوهشگران پژوهشکدۀ سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران است توانسته از دل هزاران سند تاریخی مانند دفاتر مالی و حسابرسی، کتابچه‌های ثبت اموال و مکاتبات رسمی حکومت قاجار، تصویر روشنی از این تشکیلات سلطنتی ارائه کند.
او که پیشتر نیز آثاری در حوزۀ مطالعات تاریخ قاجار منتشر کرده بود، در کتاب "دربارِ زَربار" به لایه‌های کمتر دیده شدۀ زندگی شاهان و درباریان پرداخته و نشان می‌دهد که چطور شاهان قاجار، با صرف بخش زیادی از بودجۀ کشور، بیوتات سلطنتی خود را گسترش داده و به وسیلۀ آن شکوه و عظمت پادشاهی‌شان را به رخ می‌کشیدند.
بزرگترین عمارت‌ها، نفیس‌ترین جواهرات، بهترین خوراک‌ها، ظروف طلایی، شمشیرها و تفنگ‌های جواهرنشان، بزرگترین و گران‌قیمت‌ترین کالسکه‌ها، بهترین اسب‌ها، زین و یراق‌های مطلا و جواهرنشان، بزرگترین حیوانات و هر آنچه داشتن آن بر شکوهِ سلطنت می‌افزود توسط شاهان قاجار جمع‌آوری می‌شد و این نهاد سلطنتی ابزاری برای نمایش آن به دیگران بود. محمدی در کتابش پس از توصیف کارکردهای اداره‌های بیوتات سلطنتی نشان داده که چگونه کارکنان این تشکیلات عریض و طویل از مزایای وفاداری به شاه قاجار و نظامِ پاداش‌دهی او بهره‌مند شده و به مناصب مهم حکومتی مانند صدارت، وزارت و حکمرانی ایالات و ولایات رسیده‌اند. این پژوهشگر پژوهشکدۀ اسناد در نهایت نشان می‌دهد که تشکیلات دیرپا و شکوهمند بیوتات سلطنتی شاهان قاجار، پس از انقلاب مشروطیت در مسیر افول قرار گرفته، جایگاه و نفوذ خود را از دست داده و به زودی جز نامی از آن باقی نمی‌ماند.
کتاب "دربارِ زَربار" از آن جهت حائز اهمیت است که اولین اثر جامع و مستقل دربارۀ تشکیلات بیوتات سلطنتی است و برای نگارش آن از هزاران سند تاریخی تازه‌یافته استفاده شده است.
کتاب "دربارِ زَربار" نه تنها پنجره‌ای به زوایای دیده‌نشدۀ زندگی شاه و دربار قاجار می‌گشاید، بلکه الگویی برای پژوهش‌های تاریخی مبتنی بر اسناد ارائه می‌کند.
نظر شما