اینکه تا چه میزان در مشهدالرضا(ع) کتاب می‌تواند نقش محوری و اصلی در رفع نیازهای فرهنگی میلیون ها زائر ایجاد کند، جایگاه کتاب در سبد زائران و همت مسئولان در ترویج فرهنگ کتابخوانی ازجمله موضوعاتی بود که در گفت و گو ایبنا با مدیرکل فرهنگ و ارشاداسلامی خراسان رضوی مطرح شد.
کتاب در حوزه فعالیت‌های فرهنگی پیش‌بینی شده برای زائر جایگاهی دارد؟
قطعا کتاب، زیربنایی‌ترین ابزار انتقال مفاهیم به مخاطب است؛ شاخه‌های هنری از کتاب نشات می‌گیرند. اما واقعیت این است که در فضای مدیریتی، کتاب با جایگاه واقعی فاصله دارد. در این مدت بسیار تلاش کردم که کتاب را محور تعاملات شهری و استانی قرار دهم؛ چراکه در عرصه‌های مختلف مدیریتی، به کتاب نیاز داریم؛ به عبارت دیگر نمی‌توان موضوعی را مطرح کرد و مرتبط با کتاب نباشد. رهبر انقلاب می‌فرمایند هر فعالیتی اتفاق می‌افتد باید یک پیوست فرهنگی داشته باشد؛ بنابراین به نظر می رسد کتاب یکی از شاخه‌های این پیوست محسوب می‌شود؛ به عنوان مثال وزارت جهادکشاورزی در حوزه فعالیت‌هایش ده‌ها عنوان کتاب منتشر کرده است، منابعی که برای خودکفایی و انگیزه‌بخشی به مهندسان و ایجاد امید در ساکنان روستا موثر خواهد بود.
اما حقیقت ماجرا این است که به صورت بالفعل، انگیزه توجه به کتاب در بسیاری از مدیران مشاهده نمی شود.
در مدیران دستگاه‌های فرهنگی یا غیر فرهنگی؟
هر دو.
مثالی برای شما بیان می‌کنم، سررسید یکی از هدایایی است که ابتدای سال برای ما مدیران می‌آورند، درحالی که می دانیم، امروز به واسطه بسیاری از ابزارهای پیشرفته تقویمی، سررسید از رده خارج شده است، اما همچنان مرسوم است. نمی‌گویم رسم بدی است، اما مسئول دفتر یکی از مدیران استان، طبق روال گذشته، قصد تهیه سررسید را داشت و با من تماس گرفتند و گفتند نظر شما چیست و گفتم صد در صد مخالفم. چون شما در جایگاه خود می‌توانید با اهدا کتاب، آن هم متناسب با موضوعات مبتلابه کشور، جریان سازی کنید.
بنابراین به نظر می‌رسد تا زمانی که کتاب و کتابخوانی در سطح مدیران به مساله جدی تبدیل نشود، امکان برنامه ریزی فرهنگی برمحوریت کتاب، ازجمله برای زائران وجود نخواهد داشت.
بله دقیقا؛ تا زمانی که کتاب در مرکز توجه من به عنوان مدیر قرار نداشته باشد، نمی‌توانم در تصمیماتم آن را به اصطلاح، جاری کنم. شخصا انگیزه‌های والایی دارم که کتاب را در حوزه‌های مختلف به عنوان پیوست فرهنگی ثابت قرار دهم. باتوجه به تجربههای گذشته که در حوزه کتاب داشتم در این چند ماه، چند بار جلو رفتیم و به مشکل خوردیم، نمی گویم به در بسته خوردیم اما بسترها فراهم نیست و باید جنگید.
این مساله عمدی است یا ناآگاهی وجود دارد؟
ناآگاهی وجود دارد؛ حاضر نیستند اقدام، هزینه و زمینه ایجاد کنند و در بهترین حالپت برخی مدیران، رفع تکلیف می‌کنند. چرا رهبر انقلاب در سخنرانی هایشان، موضوع کتاب و کتابخوانی را مورد تاکید قرار می دهند؟ چون اولا خودشان اهل مطالعه هستند؛ دوم اینکه نسبت به این موضوع اشراف دارند که وقتی در یک سخنرانی به یک کتاب ارجاع می دهند، این ارجاع سبب افزایش میزان کتابخوانی در جامعه می‌شود.
بنابراین در واقع برای قرارگرفتن کتاب در سبد زائران هنوز اقدامی نشده است.
حضور زائرین در خراسان رضوی فرصت بی‌نظیری برای «اقتصاد و فرهنگ» ایجاد می‌کند، اما به غیر از فروشگاه‌هایی که در اطراف حرم وجود دارد و زائرین استقبال خوبی دارند، در سایر مکان‌های شهر تلاشی را نمی‌بینیم؛ بنابراین نیازمند به یک فرهنگ‌سازی هستیم تا در کنار سوغات‌های مرسوم مثل نبات و زعفران که زائرین تهیه می‌کنند، کتاب نیز با محتوای رضوی به سبد خانوار افزود شود، برای اینکه این اتفاق رخ دهد، نه آستان قدس رضوی به تنهایی می تواند این کار را انجام دهد و نه ارشاد. یک کار جمعی است و از رسانه ملی گرفته تا شهرداری با فضای بصری که ایجاد می‌کند، همه باید پای کار باشند.
چه باید کرد؟
می‌دانید اشکال کار کجاست؟ اینکه در ارشاد نقش حمایت کننده‌ای داریم نه ریاست. از نهادهایی چون صدا و سیما می‌توانم خواهش کنم اما دستور نمی‌توانم بدهم! مدینه فاضله ذهن من این است وقتی مسابقه کتابخوانی براساس فلان کتاب برگزار می شود، اکران‌های شهری را روی آن کتاب زوم می‌کردم و وقتی زائر وارد استان می‌شد، پیامکی درباره این کتاب دریافت می‌کرد و همزمان تلویزیون ملی برنامه‌های پرمخاطب مانند عصرجدید و خندوانه درباره کتاب زیرنویس می‌کردند، آن زمان اگر صد هزار نسخه چاپ می‌شد، باز هم کم می‌آمد. مشکل اینجاست که دستگاه‌ها به صورت بخشی، به موضوع نگاه می‌کنند، بنابراین ظرفیت‌ها و امکاناتی که وجود دارد کوچک می‌شود و تعداد کمی را پوشش می‌دهد.
به نظر شما امید به تغییر این رویه وجود دارد؟
یک بخش، قانون‌نگری و دیگری گفتمان‌سازی است که من به این امیدوارم. یکی از برنامه‌های آتی اداره کل در سال 1401 این است که با دستگاه‌های دولتی، قضایی و نیروهای مسلح که در ذیل حاکمیت دستگاه اجرایی هستند، در حوزه کتابخوانی تفاهم ایجاد و از ظرفیت‌های آن‌ها استفاده کنیم. صحبت‌های اولیه با شورای اداری استان داشتیم که ماهانه ظرفیت تبلیغی، ترویجی و تشویقی سازمان‌ها را پای کار بیاوریم. گفتمان‌سازی باید به مرحله طرح اولیه و تفاهم برسد تا دستگاه‌های مختلف اجرایی و مردمی را به مرحله اثرگذاری رسانده و سر بزنگاه عمیلات مشترک انجام دهیم.
البته اتقاقات پراکنده‌ایی از سوی دستگاه‌ها در حوزه کتاب انجام می شود که به نظر نیاز به هماهنگی دارد.
هماهنگ‌کننده نهایی برنامه‌های دستگاه‌ها در حوزه کتاب را وظیفه خود در ارشاد می‌دانیم؛ البته هر دستگاهی وظیفه ذاتی خود را انجام می‌دهد، اما سر موضوعاتی باید هم افزایی اتفاق بیفتد تا مردم بهره‌مند شوند
سال 1401 چه برنامه‌ایی برای شهرستان‌ها در حوزه کتاب دارید؟
درباره کتابفروشیها، توسعه و افزایش دسترسی به کتاب در شهرستان‌های استان در برنامه است. تقویت کتابفروشی و تشویق برای توسعه آخرین حلقه نشر در شهرستان‌هایی که کتابفروشی ندارند و ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی، براساس ظرفیت شهرستان‌ها برای ایجاد کتابفروشی های کوچک. اگر کتابفروشی تعطیل می شود، یکی از دلایل آن به روز نبودن کتابفروشیها و ناتوانی در جذب مخاطب فعال و پویا اثرگذار است. شهرستان‌های بسیار کوچک، ظرفیت کتابفروشی اختصاصی را ندارند، اما شهرستان هایی با جمعیت 500 هزار نفری بیشتر از یک کتابفروشی با ایده های خلاقانه را دارند.
برای شهرستان‌هایی که کتابفروشی ندارند چه برنامه‌ایی دارید؟
برای شهرستان‌های 50 و 60 هزار نفری، تبدیل فروشگاه های لوازم التحریر، به کتابفروشی را در نظر داریم. در کنار ایجاد کتابفروشی اگر روستایی و شهرستانی داریم که کتابفروشی ندارد، دلیل بر آن نمی شود که کتاب نداشته باشد، در این زمینه از مدل جهادی توزیع کتاب استفاده می کنیم؛ مشابه اقدام مجموعه «کتابرسان» مرحوم شاملو. این مدل در مناسبت‌ها و برنامه‌های مختلف نمایشگاه‌های کوچک کتاب در برنامه های پرجمعیت و مناسبت‌های ملی و مذهبی برپا شد. در کنار این موارد می‌توانیم با سرمایه‌گذاری و تبلیغ کتاب‌های خاص مانند کتاب‌هایی که در حوزه ادبیات دینی و ملی می‌تواند فرهنگ‌ساز شود، کتاب‌ها را به صورت خاص در دسترس مخاطب کتابخوان در شهرستان و روستاهای دور بگذاریم و این اتفاقی است که در سال جدید می‌توانیم به سامان برسانیم.
در حوزه آموزش نویسندگی در شهرستان‌ها هم برنامه‌ای دارید؟
ارشاد وظیفه اجرایی مستقیم ندارد، اما در مرحله سیاست‌گذاری در دو حوزه داستان نویسی و شعر و ادبیات داستانی، با برخی فعالان، گفت وگویی‌هایی انجام شده است تا در شهرستان‌ها برنامه های آموزشی برگزار کنیم . ظرفیت ها را تقویت کنیم.
با توجه به پشتوانه و چهره های شاخص فرهنگی در استان، برای تکریم اهالی کتاب ازجمله نویسندگان، ناشران، موزعان مروجان کتابخوانی چه برنامه ای دارید؟
به موضوع خوبی اشاره کردید که جزو دغدغه های مدیریت فعلی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان است. اما در این زمینه به ایجاد یک مدل نیاز داریم. در تکریم اهالی هنر و ادبیات، اداره کل، جشنواره‌ها و سازمان‌های مختلف فعالیت‌هایی دارند. تکریم‌هایی چه پنهان و آشکار انجام می شود اما در حوزه کتاب، مدلی برای تکریم اهالی نشر وجود ندارد. گاهی نویسنده تجلیل می شود، در صورتی‌که اهالی کتاب که ما عنوان می‌کنیم، بسیار فراتر از نویسنده است. فعالانی مانند کتاب‌فروش، توزیع‌گر و طراح کتاب داریم و باید تجلیل از خادمان حوزه کتاب در دستور کار قرار بگیرد. در حوزه سینما، سال‌ها است از فعالان این عرصه مانند تدوینگر، صدابردار و طراح صحنه و ... تجلیل می شود، در صورتی‌که از ناشر و نویسنده تجلیل می‌کنیم اما از طراح جلد، ویراستار و توزیع کننده تا حالا انجام نشده است و این زخم وجود دارد؛ بنابراین رهرآورد جلسه امروز اهتمام به این مساله باشد.
گفتگو: سیداحسان‌مصطفی‌زاده / زهرا غفوریان
عکاس: یاسمین پروانی
نظر شما