در سرزمین کهن و تاریخی ایران نیز گنجینه‌های ارزشمندی از تاریخ، تمدن، فرهنگ و مذهب در موزه‌های مختلف نگهداری می‌شود. شاید یکی از تخصصی‌ترین آنها، موزه ملی قرآن کریم در شهر تهران باشد که 20 درصد از عملیات عمرانی ساختمان و محوطه‌ای که امروز در اختیار موزه است، پیش از انقلاب انجام شده و در سال 1378 این‌کار نیمه‌تمام به سرانجام رسید. پس از تغییر کاربری در سال 1384 این محل به موزه ملی قرآن کریم اختصاص یافت و با حضور مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رسما آغاز به‌کار کرد.
امروز با گذشت 12 سال از فعالیت این موزه، انتظار می‌رفت که آن نهال نوپا، به درختی جوان تبدیل شود، ولی گویا با گذشت زمان، گرد فراموشی هر روز بیشتر بر چهره موزه‌ای می‌نشیند که منسوب به کتاب آسمانی ماست. همزمان با دوازدهمین سالگرد تولد موزه، برای تهیه گزارش راهی این موزه شدیم، ولی چیزی که بیش از همه در این مکان به چشم آمد، نوعی غربت و مهجوریت بود. موزه در انزوای خود به فعالیت روزمره و عادی مشغول بود و خبری از آیینی ویژه یا حضور مقام مسئولی نبود. شاید این مکان به دلایل مختلف از جمله محدوده امنیتی اطراف آن یا کم‌توجهی مسئولان، چندان برای عموم جامعه یا حتی رسانهها شناخته شده نباشد که این مساله چندان خوشایند نیست، چراکه وقتی ادعای ام‌القرایی جهان اسلام داریم، باید موزه‌ای که به نام قرآن مزین شده، بیش از اینها در چشم باشد و خودنمایی کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین امیر لهراسبی، مدیر موزه ملی قرآن کریم، با رویی گشاده پذیرای مایی شد که در روز تولد موزه آن‌را فراموش نکردیم. وی این‌گونه سخن آغاز کرد: نخستین مدیر موزه، آقای احمد مسجدجامعی بوده و پس از ایشان حجت‌الاسلام والمسلمین آقای صابری و بنده هم از 11 مرداد 1396 با حکم خانم دکتر زهرا احمدی‌پور، رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی این مسئولیت را برعهده گرفتم. اگر از نگاه آسیب‌شناسانه نگاه کنیم، موقعیت کنونی موزه در پردیس حکومتی است و به این دلیل ما باید با بسیاری از ارگان‌های امنیتی و سیاسی که در همسایگی ما هستند، تعامل داشته باشیم که الحمدالله با جلساتی که داشتیم این تعامل به وجود آمده و حتی روند ورود به موزه در ماه‌های اخیر بسیار تسهیل شده است. البته این موارد اندک امنیتی که برای ورود به موزه درنظر گرفته شده، برای بازدیدکنندگان هم قابل‌قبول بوده و مشکل خاصی جهت ورود علاقه‌مندان به موزه به‌وجود نیامده است.
لهراسبی درباره انزوایی که امروزه موزه ملی قرآن در جامعه و حتی از دید رسانهها دارد، گفت: اگر حمایت‌ها از این مجموعه بیش از گذشته باشد، می‌توانیم فعالیت‌های خود را گسترش داده و شاهد اتفاقات نویی در موزه ملی قرآن کریم باشیم. امید داریم با حضور دکتر مونسان، رئیس جدید سازمان میراث فرهنگی، شاهد اتفاقات خوبی در موزه ملی قرآن کریم باشیم. دوست داشتیم در سالروز گشایش موزه، برنامه‌های خاصی انجام می‌شد، ولی با توجه به مدت محدود حضور بنده در اینجا نتوانستیم از مسئولان و مدیران گذشته مجموعه دعوت به‌عمل بیاوریم. هرچه ارتباط و تعامل با مراجع بالادستی و سازمان‌های مرتبط بیشتر باشد، تاثیر آن‌را در موزه خواهیم دید. اگر در گذشته فعالیت‌های خاصی در موزه انعکاس داده نمی‌شد و شاید نگاه منفی نسبت به آن وجود داشته و حتی در سرفصل خبرهای رسانه‌های قرآنی نیز نبوده و شناخت کمتری در جامعه درباره این موزه وجود داشته، اینها به این دلیل است که حلقه اتصال موزه با سازمان‌های فرهنگی و رسانهها کمرنگ شده بود.
این مدیر جوان ادامه داد: تفکر مجموعه بر این است که موزه‌هایی که به نحوی جزو موزه‌های ملی محسوب می‌شوند باید با موزه‌های ملی مرتبط با خود در سایر کشورها ارتباط بگیرند. موزه ملی قرآن کریم هم باید با موزه‌های ملی کتاب‌های آسمانی و موزه‌هایی که در زمینه نسخ قرآنی در دیگر کشورها فعالیت می‌کنند در ارتباط باشد. برقراری این ارتباط موجب شکل‌گیری تعاملات فرهنگی می‌شود و تعاملات فرهنگی باعث تولید محتوای علوم انسانی و پژوهش‌های مرتبط خواهد شد.
وی درباره برخی از کارهایی که در مدت اندک حضورش به عنوان مدیر مجموعه می‌گذرد، توضیح داد: در ماه‌های اخیر تلاش کردیم فضای فیزیکی با تغییراتی در جهت بهبود همراه شود تا برای کارمندانی که بیشتر ساعات روز را در این مجموعه سپری می‌کنند، قابل تحمل و دلچسب باشد. در بحث‌های محتوایی هم آنطور که اطلاع دارم، موزه ملی قرآن در سال‌های گذشته توریست چندانی به خود ندیده بود و سعی کردیم این حلقه اتصال ایجاد شود و تبادل فرهنگ صورت گیرد. در این راستا 25 نفر از اساتید هنر اسلامی از کشورهای مختلفی مانند چین، آلمان ، ترکیه، روسیه و هند را به موزه دعوت کریدم که این افراد در دوره فلسفه نگارگری در اسلام شرکت کردند و همچنان هم با آنها در ارتباط هستیم. در حال حاضر کارگاه آموزشی خط کوفی، چهارشنبه هر هفته زیرنظر استاد موسوی جزایری در موزه برپاست. برگزاری نمایشگاه‌های دوره‌ای قرآن کریم از دیگر برنامه‌هایی است که در ماه‌های اخیر انجام شده است. در دهه ولایت (عید قربان تا غدیر) نیز تمامی آثار گنجینه‌ای مرتبط با امیرالمومنین (ع) و حضرت محمد (ص) را در قالب نمایشگاهی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دادیم. اکنون هم با نهاد رهبری در دانشگاه تهران و دیگر مجموعه های قرآنی در حال برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه سیار هستیم.
لهراسبی در این‌باره افزود: بر فرض اینکه این تفکر حاکم باشد که مخاطبان و علاقه‌مندان موزه ملی قرآن کریم به دلیل مسائل امنیتی به این مجموعه نمی‌آیند، این امکان وجود دارد که با راه‌اندازی نمایشگاه‌های سیار ما بتوانیم پیش مخاطبان برویم. بخشی از برنامه‌ریزی‌ها با اداره‌کل موزه‌های میراث فرهنگی برای اجرای این طرح‌ها انجام شده که در صورت ادامه حمایت، در بلندمدت می‌توانیم این نمایشگاه‌ها را در استان‌ها برگزار کنیم، ولی در کوتاه‌مدت درنظر داریم در مراکز آموزش عالی، آثار نفیس را به‌صورت چاپ شده و یا برخی از صفحات نفیس را به نمایش بگذاریم و در کنار آن کارگاه‌های مرتبط هنر قرآنی و نشست‌های تخصصی مرتبط با آثار به نمایش درآمده را برگزار کنیم. برنامه‌ریزی‌های ما بر این است که موزه ملی قرآن کریم در زمینه فعالیت‌های قرآنی در کشور اگر اول نیست، حداقل در جایگاه دوم باشد.
مدیر موزه ملی قرآن در ادامه بحث با اشاره به فضای کتابخانه‌ای ولی متروکه این مجموعه نیز گفت: در موزه ملی قرآن، یک فضای کتابخانه‌ای بسیار خوب با چند هزار جلد کتاب وجود دارد. صحبت‌هایی حتی با مدیرعامل موسسه خانه کتاب و مکاتبه‌هایی با نهاد کتابخانه‌های عمومی و دیگر مجموعه‌ها که در زمینه کتاب و کتابخانه فعالیت دارند، صورت گرفته تا بتوانیم آن‌را احیا کنیم. از این کتابخانه در سال‌های گذشته کمتر استفاده شده و نیاز به تجهیز و پاره‌ای تعمیرات دارد. بنده همچنان تفویض اختیار در بسیاری از امور مانند مسائل مالی را ندارم تا مستقلا بتوانیم اقدامی کنیم، اما امروز مسئولان سازمان میراث فرهنگی به دنبال احیای مجموعه موزه ملی قرآن کریم هستند و این موضوع به یک خواست عمومی تبدیل شده است. اگر بتوانیم کتابخانه را احیا کنیم، تا حد زیادی باعث می‌شود مجموعه به نوعی از مهجوریت خارج شود و با حضور اندیشمندان و برگزاری نشست‌های تخصصی حول محور کتابخوانی بتوانیم موزه ملی قرآن کریم را از مهجوریت سال‌های گذشته رها کرده و به محلی برای حضور علاقه‌مندان به نسخ خطی قرآن تبدیل کنیم. کار مهم و اساسی ما در این راستا، ارتباط و تعامل موثر با رسانهها و مجموعه‌های قرآنی است.
این مدیر فرهنگی و مذهبی با تاکید بر لزوم حمایت از این مجموعه برای احیا و رونق آن در جهت ترویج فرهنگ قرآنی، بیان کرد: توقع ما این است که مسئولان و دستگاههای فرهنگی این موزه را به‌طور ویژه مورد حمایت قرار دهند و توجه ویژه‌ای به این مجموعه داشته باشند، چراکه همه ما در این کشور از رهبری معظم انقلاب تا پایین‌ترین مسئول نظام، مشروعیت خود را از قرآن کریم می‌گیریم و ادعای ام‌القرایی جهان اسلام را داریم پس باید تلاش کنیم که چهره زیبایی از اولین موزه تخصصی قرآن کریم در کشور را به جهان نشان دهیم. اگر کسی واقعا این دغدغه را داشته باشد که به واسطه این موزه می‌توانیم چهره واقعی اسلام را به گردشگران خارجی که علاقه‌مند به مباحث هنر قرآنی هستند معرفی کنیم، می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. ما می‌توانیم درحوزه گردشگری اسلامی، گردشگری حلال و گردشگری مذهبی در ایران فعال باشیم که در این‌صورت یکی از پایگاه‌های اصلی گردشگران اسلامی می‌تواند موزه ملی قرآن کریم باشد.
لهراسبی در تکمیل این بحث افزود: کاتبان و هنرمندان قرآن ایرانی در کشورهای حوزه خلیج فارس در جشنواره‌های مختلف هنراسلامی شرکت می‌کنند و آثارشان را چند برابر قیمتی که در ایران خریداری می‌کنند در خارج از کشور به فروش می‌رسانند. اگر به هنرمندان قرآنی اهمیت داده نشود، این هنرمندان دلسرد و مجموعه‌های قرآنی در سایه قرار می‌گیرند. باید دنبال ایده‌های نو باشیم. به‌ویژه باید از ظرفیت‌های جوانانی که در حوزه هنر قرآنی کارهای جدیدی را انجام می‌دهند، استفاده کرد. ما در این مجموعه این آمادگی را داریم که پذیرای نمایشگاه‌های هنر قرآنی باشیم.
وی درباره یکی دیگر از برنامه‌هایی که برای احیای این موزه درنظر دارد نیز گفت: یکی از ایده‌های موردنظر ما، راه‌اندازی باغ قصه‌های قرآنی در فضای باز موزه بود تا موزه ملی قرآن کریم را به موزه‌ای برای حضور خانواده‌ها تبدیل کنیم که به دلیل مشکلات و موانع امنیتی که در این مجموعه هست، فعلا عقیم مانده اما امیدوارم با تلاش‌هایی که همکاران من دارند بتوانیم این ایده را به عمل برسانیم. لازمه اجرای این طرح و طرح‌های مشابه، حمایت همه‌جانبه دستگاههای فرهنگی حاکمیت هست. کارهای بزرگ نیازمند حمایت دستگاههای بزرگ است. البته معتقدم که فقط نباید از سازمان میراث فرهنگی انتظار حمایت داشت، چراکه با توجه به حجم فعالیت‌هایی که در کشور در حال اجرا بوده، محدودیت‌هایی وجود دارد و ارگان‌های مختلف مانند وزارت ارشاد، اوقاف، شهرداری و همه ارگان‌های دولتی که به نحوی کار قرآنی انجام می‌دهند و با قرآن در ارتباط هستند، باید یک‌صدا وارد عمل بشوند و بخشی از بودجه و حمایت‌های قرآنی خود را به موزه اختصاص دهند و در اجرای برنامه‌ها مشارکت کنند.
مدیر موزه ملی قرآن ادامه داد: درنظر داشتیم نمایشگاه سیار اسناد تاریخی قرآنی را در مسیر پیاده‌روی اربعین برگزار کنیم، ولی متاسفانه نتوانستیم تعاملات لازم را با مجموعه‌های ذی‌ربط داشته باشیم. از آنجایی که مجموعه همکاران موزه ملی قرآن کریم، متشکل از جوانان خوش‌فکر است ما بسیاری از این‌گونه طرح‌ها داریم که با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته به دنبال عملیاتی کردن همه ایده‌های خود هستیم. پیشنهادم به وزارت ارشاد، سازمان اوقاف و سازمان‌های دولتی این است که یک قدم به سمت موزه ملی قرآن کریم بردارند تا بتوانیم با کمک هم قرآن و موزه ملی قرآن کریم را به شأن و جایگاه واقعیش برسانیم. ناراحت می‌شویم که با وجود موزه ملی قرآن کریم، هدایای قرآنی که به رهبر معظم انقلاب، رئیس‌‌جمهور و یا دیگر مسئولان تقدیم می‌شود به مجموعه‌های دیگر اهدا می‌شود. وقتی قرآنی که به رهبری داده شده به مجموعه دیگری اهدا می‌شود، نشان دهنده این است که در طی این سال‌ها نتوانستیم جایگاه مناسبی در بین دیگر مجموعه‌ها داشته باشیم و سعی می کنیم با تلاش بیشتر به جایگاه قابل قبولی در بین مجموعه‌های مرتبط برسیم.
لهراسبی تصریح کرد: تعزیه، از جمله میراث ناملموس جمهوری اسلامی است که یک نمایش آیینی و مذهبی است. ما در فضای باز موزه، یک سالن آمفی‌تاتر روباز با سکوهای سنگی و به سبکی زیبا داریم و پیگیری کردیم که با حمایت سازمان میراث فرهنگی بتوانیم در ایام سوگواری امام حسین (ع) در این مکان تعزیه‌ای با حضور مردم و مسئولان اجرا نماییم. از دیگر برنامه‌های اجرا شده در ماه‌های اخیر در این مجموعه، بازدید مسئولان نظام از جمله دکتر محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، دکتر علی احمدی، رئیس کمیسیون مشترک دفتر مقام معظم رهبری و دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، همچنین آیت‌الله عابدی زنجانی، تولیت منصوب مقام معظم رهبری در حوزه علمیه مجد و مسئولین حوزه علمیه استان تهران است.
این مسئول فرهنگی همچنین یادآور شد: درنظر داریم با همکاری حوزه علمیه استان تهران، برنامه‌های محتوایی مرتبط را تعریف کرده، همچنین نشست‌های تخصصی «ظهرهای دلنشین» را به‌طور مرتب در موزه برگزار کنیم، البته در ساعاتی که از نظر امنیتی و همچنین پوشش خبری مشکلی ایجاد نشود. دنبال این هستیم در تعامل با ارگان‌های مختلف، این امکان را فراهم کنیم تا چهره‌های قرآنی مانند عثمان طه، کاتب پرآوازه و سرشناس قرآن کریم در جهان اسلام را به موزه دعوت کنیم و از تجربیات علمی این بزرگواران استفاده نماییم. ما فضای موردنیاز را در اختیار داریم و می‌توانیم با محوریت قرآن با همکاری سازمان‌های قرآنی، برنامه‌های مشترک را اجرایی کنیم.
مدیر موزه ملی قرآن در پایان سخن از اصحاب رسانه و علاقه‌مندان به موزه ملی قرآن کریم درخواست کرد که با حضور خود در محیط موزه، موجودیت آن را دیده و منعکس کنند، نقاط ضعف را تذکر داده و پیشنهادات خودشان را در جهت پیشبرد سیاست‌های کلان موزه به مدیریت آن انتقال دهند.
چند کلمه حرف دل
به تناسب کار رسانه‌ای، شاید بازدید از موزه ملی قرآن و نشستن پای صحبت و شنیدن دغدغه‌های مدیر آن، روالی معمولی باشد، ولی چیزی که این بازدید را متمایز می‌کند، محوریت قرآن در این مجموعه است. به رسم ادب نسبت به ساحت مقدس کتاب آسمانی، نگاه ما به این مکان نگاهی متفاوت است. جدا از بحث‌های مطرح شده در هم‌کلامی با مدیر موزه، با گشت و گذاری در گوشه و کنار ساختمان و محوطه اطراف، حسرت‌های زیادی به چشم آمد. دیدن معماری زیبای طبقاتی ساختمان موزه، سالن چندضلعی با معماری ایرانی که می‌تواند میزبان برگزاری نشست‌های فرهنگی در فضایی دلنشین باشد، آمفی‌تاتر روباز و زیبا ولی بلااستفاده، سالن آمفی‌تاتر بسیار بزرگ و نیمه‌کاره‌ای که در طبقه زیرین موزه قرار داشته و ظرفیت برگزاری برنامه‌های متنوعی در آن دیده می‌شود، بخش‌ها و سالن‌های موزه‌ای وسیعی که مسدود و مهرو موم شده‌اند و کتابخانه‌ای متروک با کتاب‌هایی که گرد فراموشی بر چهره آنها نشسته، این حسرت و افسوس را چند برابر کرده و این امر را ضروری می‌کند که باید مجموعه‌ای را که در دل خود پذیرای آثار ارزشمندی از مصحف آسمانی است را دریابیم.
نظر شما