به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ناتاشا محرم‌زاده داستان‌نویس، مترجم و پژوهشگر قلمرو روان‌کاوی و هنر است و تاکنون نامزد و برگزیدۀ جشنواره‌های زیادی بوده است.
در توضیح پشت جلد این کتاب آمده است: «باید اعتراف کرد که از زمان فروید بدین سو رابطهٔ هنر و روان‌کاوی رابطه‌ای توأمان تنگاتنگ و معضل بوده است. همه‌کس می‌داند که هریک از این حوزه‌ها ره‌آوردهای بی‌نظیری برای دیگری داشته، اما گاهی روان‌کاوی متهم شده که چنان به شرح احوال هنرمندان پرداخته و نظریات بالینی خود را بی‌محابا بر آثار هنری و ادبی اعمال کرده که لاجرم از درک مفهوم اثر هنری یا نسبت آن با دغدغه‌های اساسی حوزه زیباشناسی درمانده است. آیا چنین است؟ به‌راستی، لکان که بی‌تردید شیفتهٔ هنر آوانگارد است، اما همزمان در دل نظریه‌ای کار می‌کند که علی‌رغم انقلابی بودن روحی کلاسیک دارد، در باب تلقی جدید از اصطلاح «اثر هنری» چگونه می‌اندیشد؟ مهم‌تر از آن، اساساً وجه اشتراک پرسش‌های نظریهٔ هنر و پرسش‌های بالینی روان‌کاوی چیست و این دو عرصه در کدام نقاط به یکدیگر می‌رسند و اصلاً چرا؟
نویسنده بی‌آنکه درصدد تحمیل این پرسش‌ها به روان‌کاوی باشد، با شوروشوقی وافر به عالم شگرف نظریات فروید و لکان سفر کرده و سفرنامه او اینک مقابل روی دانشجویان هنر، رهروان روان‌کاوی و هنرمندان علاقه‌مند قرار گرفته است. کتاب حاضر البته نقشهٔ راهی برای گام‌های بعدی نیز ارائه می‌کند. بدین امید که خوانندگان در انتها به‌راحتی دریابند که برای مطالعه دغدغه‌های پژوهشی خود دقیقاً به کدام متن یا سمینار مراجعه کنند.»
محرم‌زاده ذیل چهار فصل به جست‌وجوی پاسخ می‌پردازد: در طریق آرزومندی، نسبت تصعید و اثر هنری، نسبت اثر هنری با برخی مفاهیم حوزۀ زیباشناسی و اثر هنری به‌منزلهٔ سنتُم.
تکیۀ اصلی نویسنده در این پژوهش به نظریات روان‌کاوی فروید و لکان است. وی نخست مباحثش را حول دو اصطلاح خاص حوزۀ روان‌کاوی یعنی «تصعید» و «سمپتُم» گردآوری می‌کند و سپس با نزدیک کردن عالم روان‌کاوی و هنر به یکدیگر به بررسی انواع هنر از جمله هنرهای تجسمی، ادبیات و موسیقی می‌پردازد و از هنرمندان بسیاری چون جاکومتی، ونگوگ، بلاسکِس، مارسل دوشان، مارگریت دوراس، آندره ژید و جویس یاد می‌کند.
محرم‌زاده معتقد است که از زمان فروید بدین سو رابطۀ هنر و روان‌کاوی رابطه‌ای همواره تنگاتنگ و درعین‌حال معضل بوده است؛ زیرا روان‌کاوی به‌رغم راه‌آوردهای گران‌بهایش برای نظریۀ هنر، غالباً متهم بوده که در بررسی آثار هنری چندان به تاریخچۀ شخصی هنرمند پرداخته که از بذل توجه به شرایط اجتماعی‌تاریخی حاکم بر تولید این آثار غفلت کرده است. وی کتاب حاضر را با نگاهی به این انتقادها شکل داده و به بازخوانی برخی مکتوبات و سمینارهای لکان می‌پردازد. نویسنده این نکته را یادآور می‌شود که اظهارنظرهای لکان دربارۀ آثار هنری در میان مکتوبات و سمینارهای شفاهی او پراکنده‌اند و این پرسش را مطرح می‌کند که لکان روان‌کاوی اثر هنری را چگونه چیزی می‌پندارد و نسبت به دغدغه‌های حوزۀ زیباشناسی چه موضعی اتخاذ می‌کند.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «لکان در خلال ارائۀ سمینار یازدهم گامی قاطع در عرصۀ مطالعات هنری برمی‌دارد که موجب می‌شود مباحث او به منبعی مهم برای علاقه‌مندان به هنرهای تجسمی و سینمایی بدل شود. وی اندکی بعد، پس از ملاقات با مارگریت دوراس، چکیدۀ مباحث قبلی خود در حوزۀ تصویر را این بار در متنی ادبی و در قالب سخنرانی «تجلیل از رمان شیدایی لُل. و. اشتاین» اثر مارگریت دوراس تکرار می‌کند و مخاطب را با این پرسش روبه‌رو می‌سازد که آیا آثار هنری و ادبی علی‌رغم پیوستگی هر دو به عوامل تکوینی مشابه لزوماً باید جدا از یکدیگر در نظر گرفته و مطالعه شوند. ظاهراً که مکتوبات و سمینارهای لکان چنین تمایز قاطعی را برنمی‌تابند. درهرحال زدودن مرز بین هنر و ادبیات و حتی بین هنرهای مختلف به‌هیچ‌وجه ابداع روان‌کاوی نبوده است.»
کتاب حاضر در فصل سوم به بررسی نسبت اثر هنری با حقیقت می‌پردازد و به مفاهیم بنیادین حوزۀ فلسفۀ هنر از جمله «امر زیبا»، «محاکات» و «کاتارسیس ارسطویی» اشاره می‌کند و در نهایت در باب نقطۀ تلاقی گفتارۀ هنر و گفتارۀ روان‌کاوی سخن به میان می‌آورد. در بخش دیگری از این کتاب می‌خوانیم: «مزیت روانکاو این است که همواره این سخن فروید را در یاد داشته باشد که هنرمند همیشه بر روانکاو مقدم است و جایز نیستیم اثر هنری را به مورد و موضوعی برای روان‌شناسی تقلیل دهیم.»
طرح جلد این کتاب، تصویر مجسمه «مردی که راه می‌رود» از آلبرتو جاکومتی، مجسمه‌ساز و نقاش مشهور ایتالیایی است که درحال‌حاضر در گنجینۀ موزۀ هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود.
«حد تقریر» در ۳۲۸ صفحه و با قیمت ۲۴۰هزار تومان در بازار کتاب قابل خریداری است. همچنین علاقه‌مندان می‌توانند نسخۀ الکترونیکی این اثر را در فیدیبو خریداری کنند.
سه‌شنبه ۳ مرداد ۱۴۰۲ - ۱۲:۵۲
نظر شما