به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «جغرافیای تاریخی تاجیکستان» تألیف ایرج افشار (سیستانی) پژوهشی در تاریخ، جغرافیا، آثار باستانی، بزرگان، ویژگی‌های اجتماعی و جمعیتی، فرهنگ مردم و اقتصاد تاجیکستان است. 

تاجیکستان در جنوب خاوری آسیای مرکزی، در میان رشته کوه‌های شگفت‌انگیز تین‌شان که تا چین ادامه دارد و پامیر که تا افغانستان ادامه می یابد، قرار دارد و پایتخت آن، شهر دوشنبه است.
جمهوری تاجیکستان به دلیل داشتن رشته‌کوه‌های بلند، دره های زیبا، دشت‌های گرم با آب و هوای معتدل که در دامن آنها پنبه‌زارها، انگورزارها، باغ های میوه گسترش دارند و فلات بلند بیابانی که در سردی کمتر از سرمای زمستان سیبری نیست، از جایگاه جغرافیایی، طبیعی و استراتژیک ویژه ای برخوردار است.

تاجیکستان نه تنها از لحاظ شرایط اقلیمی بی‌نظیر است بلکه از پیشینه تاریخی و فرهنگ والایی نیز برخوردار است. آثار باستانی و بناهای تاریخی بسیاری را در خود جای داده و راه باستانی ابریشم از سراسر تاجیکستان می‌گذشته است. کاوش‌های باستان‌شناختی و آثار تاریخی بیانگر آن است که سده‌های چهارم و پنجم میلای همزمان با دوران یکدلی و نیرومندی تاجیک‌ها بوده است. در این زمان بود که سرزمین، آیین و زبان یگانه تاجیکان شکل گرفت و نخستین شعر دری، در سده پنجم میلادی بروز کرد.

تاجیک‌ها مردمانی ایرانی هستند که علاوه بر تاجیکستان، در کشورهای افغانستان، ازبکستان و بعضی از نواحی قزاقستان، قرقیزستان (استان جلال‌‌آباد) ، ترکمنستان (استان مرو) ایران و ناحیه سریکول سین کیانگ چین زندگی می‌کنند.

تاجیک‌ها نماینده یکی از دیرین‌ترین فرهنگ‌های آسیای مرکزی هستند که پیش از برآمدن ترکان در این ناحیه، در آنجا زندگی می‌کردند. به علاوه سنت مردمی که سهم بزرگی در زندگی ملت‌ها دارد، در دل فرهنگ تاجیک قرار دارد. این سنت‌گران ضمن گذر از مسیرهایی که یادآور شیوه‌های خالق ویژه فرهنگ‌های سنتی است، از روان و از تن به تن انتقال یافته و سبب گردیده است که تاجیک‌ها نسبت به خود راستگو بمانند.

بدین‌‌ترتیب تاجیک‌ها علیرغم چند دهه زیر چیرگی اتحاد جماهیر شوروی به دلیل وفادار ماندن به فرهنگ خویش، آزادگی خود را نگه داشته و به تاریخ خود پایدار مانده‌‌اند. بنابراین بایستگی آشکار ساختن هستی تاجیک‌ها و نمایان ساختن هویت آنان در گذشته و امروز و در نتیجه ایجاد تفاهم و همکاری میان آنان و مردم تیره‌های دیگر بیش از هر زمان احساس می‌شود این مسائل نگارنده را برانگیخت تا اقدام به پژوهش در این زمینه و شناساندن سرزمین و مردم تاجیکستان نماید که کتاب حاضر تلاشی در ارائه این شناخت است.



جمهوری تاجیکستان مانند ازبکستان آثار باستانی و تاریخی بسیاری از جمله پنج کنت را که از مهم ترین مراکز باستانی آسیای مرکزی است، در خود جای داده است. پژوهش‌های باستان‌شناسی در تاجیکستان از دهه 1930 میلادی آغاز گردیده و علاوه بر ناحیه پامیر، فعالیت‌های باستان‌‌شناسان شوروی در ناحیه سغد، شمال رشته کوه‌های حصار و باختر تا نواحی جنوبی آن متمرکز شده بود.

بررسی‌های منظم و پیگیر باستان‌شناسانی در تاجیکستان در سال 1946 میلادی نخست توسط (هیات سغدی‌های تاجیک) که بعدها به (هیات تاجیک) تغییر نام داد، آغاز شد. پس از درگذشت یعقوب افسکی نخستین رییس هیات در سال 1953 میلادی ریاست هیات به عهده دیاکونف واگذار شد که او نیز در سال 1954 میلادی درگذشت. پس از درگذشت وی ریاست هیات رابلنیتسکی به عهده گرفت.

در بخشی از کتاب به جشن نوروز اشاره شده است. عید نوروز از جشن‌های مهم ایرانیان است که با آغاز بهار در میان تمامی ایرانی‌نژادان کشورهای جهان از جمله تاجیکستان مورد توجه بوده و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اهمیت این روز سبب شد که پس از برآمدن اسلام در سرزمین ایران، با وجود دگرگونی‌هایی که در جشن نوروز صورت گرفته به گونه یکسانی در این سرزمین‌ها برقرار بماند. شاید دلیل ماندگاری این جشن در دوران پس از چیرگی عرب‌ها، ماهیت دینی جشن‌های زرتشتیان باشد. بدین معنی که جشن در زبان پهلوی ساسانی برگرفته از واژه yazn به معنای ستاییدن و پرستیدن است و ezisn به معنای ستایش و پرستش نام ریشه آن که با اندک تغییری به جشن تبدیل می‌یابد. براین اساس همه جشن‌های ایرانیان باستان در واقع ستایش و گونه‌ای  مراسم مذهبی نیز به شمار می‌رفت.

در تاجیکستان و دیگر شهرها و روستاهای تاجیک‌نشین آسیای مرکزی آن را (عید سر سال) یا (عید سال نو) نیز می‌نامند. در حدود سال 1927 میلادی در دره چیرگی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بر تاجیکستان، عید نوروز در شهر خجند از لحاظ اولویت به عنوان نخستین عید ملی اعلام گردید. اما این اقدام با انتقاد بعضی روحانیون و رهبران کمونیست این شهر روبه‌رو شد. به همین دلیل تا سال‌های 1970 میلادی تنها مردم به‌گونه خصوصی و شخصی در خانه‌ها و روستاهای خود این عید ملی را جشن می‌گرفتند. تاجیکان همانند دیگر ایرانی‌نژادان جشن و آداب ویژه‌ای در نوروز انجام می‌دهند. در تاجیکستان روز نوروز به حساب سال شمار کشاورزی تاجیکی، اول ماه حمل و به حساب میلادی 21 یا 22 ماه مارس جشن گرفته می‌شود. با این حال در بعضی نواحی مانند حصار، جشن نوروز  اول ماه مارس آغاز می‌شود.

کتاب «جغرافیای تاریخی تاجیکستان» تألیف ایرج افشار (سیستانی) پژوهشی در تاریخ، جغرافیا، آثار باستانی، بزرگان، ویژگی‌های اجتماعی و جمعیتی، فرهنگ مردم و اقتصاد تاجیکستان از سوی انتشارات الهدی منتشر شد.