به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و معرفی کتاب «مذاهب در ایران» با حضور مهدی فرمانیان، محمود ویسی دو عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی ادیان و مذاهب و احمد شفیعی‌نیا معاونت پژوهشی دانشگاه، 6 آذر 1401 در دانشگاه بین‌المللی ادیان و مذاهب برگزار شد.
 
فرمانیان در ابتدای نشست بیان کرد: من از نقد مطالبی که می‌نویسم استقبال می‌کنم. نقد انسان را پخته می‌کند و نواقص کار را نشان می‌دهد. بنده از سال 1376 به صورت تخصصی وارد مرکز مطالعات ادیان و مذاهب قم شدم و تخصصا بخش مذاهب را انتخاب کردم.
 
وی درباره انگیزه‌هایش برای نوشتن کتاب گفت: احساس کردم جای تفسیری شفاف و بدون زاویه از مذاهب خالی است و برای همین انگیزه اصلی‌ام این بود که در مقابل فضای شایعات بسیار زیاد که هر حرفی عنوان می‌شود و هیچ کس به دنبال حق و باطل و اشتباهات نیست، این کتاب را بنویسم. سفرهای زیادی به شهرستان‌ها و استان‌های کشور داشتم. 30 سفر به سیستان و بلوچستان و 20 سفر به استان‌های غربی داشتم. هرچند بخشی از این جلسات برای تدریس و نشست‌های علمی بود اما در چندین سفر نیز تحقیقات میدانی داشتم؛ با این حال همچنان فکر می‌کنم تصویری صحیح و جامع را ارائه نکرده‌ام.
 
وی اضافه کرد: بخش مذاهب آنقدر گسترده است که برای متخصص شدن در آن سالیان سال باید مطالعه کرد. طیف‌های مختلف برداشت‌های مختلفی از شیعه مطرح می‌کنند. از این جهت، پژوهش در این زمینه واقعا سخت است. مخصوصا مذاهب که باید مطالعات میدانی زیادی انجام شود. این کتاب تنها برای بنده نیست و متخصص‌های زیادی در نوشتن این کتاب به من کمک کرده‌اند. امیدوارم در نوبت‌های بعدی چاپ این کتاب، ویرایش بهتری انجام شود و کتاب بهتری را نسبت به کتاب اول ارائه کنیم.
 
شفیعی‌نیا به عنوان دیگر سخنران این نشست بیان کرد: اول بودن گاهی شامل اشتباهات می‌شود اما خود اول بودن قابل تقدیر است. پژوهش در زمینه مذاهب با توجه به مداخل زیاد و موضوعات متنوعی که وجود دارد، برای کسی که مطلب را می‌نویسد و محقق، بسیار سخت است. معمولا ناقد راحت‌تر با کتاب برخورد می‌کند و همه مطالب را یک‌جا می‌بیند. به عقیده من باید نقدها در طول زحمتی باشند که نویسنده کشیده است.
 
وی اضافه کرد: درباره عنوان کتاب، باید بگویم که فکر می‌کنم عنوان با محتوا و مباحثی که در فصول آمده، مقداری ناهمخوانی دارد. عنوان به نظر می‌رسد غیرمنعکس است و جامع نیست. برخی از تفاسیر باید اصلاح شود و باید توجه داشت که تحقیقات میدانی، کار علمی نیست؛ شاخصه علم این است که عقل در قبول یا رد آن دخالت کند.
 
شفیعی‌نیا گفت: در مواردی به نظر می‌آید که منابع دست دوم و سوم هستند. منابع، باید تا ممکن است دست اول باشد. منطقی‌تر این است که بین مذاهب و جریان‌های فکری تفکیک قائل باشیم. هر کدام موضوعات مختص خود را طلب می‌کند. برخی مطالب در کتاب خوب شروع می‌شوند اما کم کم از موضوع اصلی کتاب خارج می‌شوند.
 
ویسی دیگر سخنران این نشست به صورت نمونه‌ای و با ارائه صفحه، نقدهای مختلفی را به کتاب وارد کرد و با توجه دلایل محتوایی و یکدست شدن کتاب، پیشنهاد کرد که عنوان کتاب از «مذاهب در ایران» به «تاریخ مذاهب» تغییر کند. ویسی بیان کرد: به یاد دارم در یکی از کتاب‌های استاد مطهری، در باب نقد دو ویژگی برای نقد ارائه می‌شود. او می‌گوید نقد باید دو ویژگی داشته باشد؛ اول حسن نیت است که بین انسان و خداوند برقرار می‌شود و دوم حسن تشخیص است. این‌ها هیچ‌کدام به تنهایی کافی نیستند و به نوعی لازم و ملزوم یکدیگرند.
 
ویسی گفت: هدف این کتاب خدمت فرهنگی بوده است اما چه خوب که خدمات فرهنگی ما مخصوصا در مقدمه و چکیده از پختگی لازم و خوبی برخوردار باشند تا مخاطب جذب شود. ما به دانشجویان می‌گوییم که چکیده‌هایتان در پایان‌نامه طوری باشد که برای خواننده جذابیت داشته باشد و او را برای مطالعه کل پایان‌نامه ترغیب کند.
 
نقدها و نظرات مختلفی در نشست مطرح شد و دانشجویان نیز پرسش‌هایی را درباره فرقه‌های مختلف مطرح کردند و فرمانیان، به عنوان یکی از نویسندگان اصلی، به پرسش‌ها پاسخ گفت.