خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) جلال درخشه، رئیس مرکز مطالعات راهبردی و آموزش وزارت کشور و استاد علوم سیاسی دانشگاه امام صادق علیه السلام با تجدید چاپ کتاب «گفتارهایی در باب انقلاب اسلامی‌ایران» به بازار کتاب آمده که در این اثر نگاهی به جایگاه و اندیشه امام خمینی(ره) در اندیشه اسلام و انقلاب داشته است. به بهانه انتشار این کتاب گفت‌وگویی با او داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید: 

در آغاز گفت‌وگو درباره کتاب «گفتارهایی در باب انقلاب اسلامی» و موضوع اصلی که این اثر به آن پرداخته توضیح دهید؟
این کتاب در بردارنده ده مقاله و به همین ترتیب ده فصل است که طیفی از اساتید متخصص حوزه انقلاب اسلامی‌ایران در این اثر همکاری کردند و نظرات و دیدگاه‌های خودشان را از جنبه‌های مختلف در خصوص انقلاب اسلامی‌ایران بیان کردند. آنچه نکته کانونی تنظیم این کتاب بود این مسئله بود که به هر حال در خصوص انقلاب اسلامی‌ایران آثار بسیار زیادی چه در داخل و چه خارج کشور منتشر شده است و پژوهش‌های بسیار متنوعی در این خصوص وجود دارد. در عین حال با بررسی که صورت گرفت بنده ملاحظه کردم تحولات پس از این انقلاب بزرگ در ذیل حکومت جمهوری اسلامی‌ایران کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. لذا از این جنبه حائز اهمیت است و برای رسیدن به این مقصود در این کتاب از قلم‌های مختلف و اندیشه‌های مختلفی که وجود دارد استفاده شد که حاصل آن کتاب گفتارهایی در باب انقلاب اسلامی‌ایران شد.

این کتاب شامل سه بخش و ده فصل است که در فصل نخست موضوع انقلاب اسلامی‌و اسلام سیاسی مورد بررسی قرار گرفته است که در سه گفتار شامل انقلاب اسلامی‌ایران و اسلام سیاسی، مذهب و انقلاب در ایران؛ چالشی برای تعدیل و تعمیم نظریه‌های انقلاب، انقلاب اسلامی‌ایران و تعالی گفتمان سیاسی شیعه سامان یافته است.
در بخش دوم که انقلاب اسلامی‌و تحولات جامعه ایران است ما در واقع 5 گفتار را داریم که عبارت از درامدی بر انقلاب اسلامی‌ایران و توسعه سیاسی با تاکید بر قانون اسلامی‌جمهوری اسلامی‌ایران، انقلاب اسلامی‌و امنیت ملی؛ درآمدی بر تحول گفتمان راهبردی امنیت ملی جمهوری اسلامی‌ایران، انقلاب اسلامی‌و روایت هویت ملی؛ درآمدی بر تاریخ تحول حقوق شهروندی ایران با تاکید بر انقلاب اسلامی‌ایران، انقلاب اسلامی‌ایران تحول در ارزش‌های سیاسی و در نهایت کارامدی بر مفهوم فرهنگ سیاسی در جامعه شناسی سیاسی ایران. 

بخش سوم با عنوان انقلاب اسلامی‌با جامعه جهانی که در برگیرنده دو فصل است انقلاب اسلامی‌تغییر و تداوم سیاست خارجی ایران، انقلاب اسلامی‌ایران و نظام بین الملل. 
به طور کلی در این اثر کوشش شده از نظرات و دیدگاه‌های اساتید ممحض در این حوزه استفاده شود و به هر حال سعی شد این جنبه از آثار انقلاب اسلامی‌ایران مورد بحث و بررسی در این کتاب قرار گیرد.
جایگاه امام خمینی (ره) در اندیشه و عمل سیاسی چگونه تبیین می‌شود؟
برای پاسخ به این سؤال لازم است ابتدا مقدمه‌ای را مطرح کنم. پیروزی انقلاب اسلامی‌ایران به رهبری امام خمینی بدون تردید، یکی از رخدادهای بسیار مهم سیاسی و اجتماعی در نیمه دوم قرن بیستم به شمار می‌آید که در دو بعد داخلی و بین المللی تاثیر بنیادینی از خودش به جا گذاشته است.  این رویداد بزرگ یکی از رژیم‌های استبدادی قوی و وابسته را که از حمایت گسترده قدرت‌های بزرگ برخوردار بود از میان برداشت و مناسبات جدیدی را چه از حیث سیاسی چه از حیث فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جایگزین آن کرد و بدین ترتیب چشم اندازی نو در سرگذشت سیاسی و تاریخی ایران به نام اسلام گشود.

 این انقلاب توانست ضمن طرح اسلام به عنوان یک نمونه قدرتمند در جهان مدرن، بر نظریه پایان دوره دین که جزئی از مؤلفه‌های بنیادین جهان جدید است مهر بطلان بزند و در این رابطه بر رویکردهای اندیشمندان غربی در جدایی دین از سیاست که البته تحت تاثیر تجارب غربی قرار داشت را با چالش روبه رو سازد. این تحول در دوره‌ای به طرح مجدد دین در زندگی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی پرداخت که تمدن صنعتی و دنیای مدرن غرب سلطه و هیمنه خودشان را برجهان تحکیم کرده بود و به تبع آن ارزش‌های مدرن را گسترش می‌داد. دوره ای که ملاحظه می‌کنید اندیشمندان غربی آن را اثر پایان دین و باورهای دینی قلمداد می‌کردند و از این حیث دین را به جوامع ابتدایی بشر نسبت می‌دادند. بنابراین شکل گیری یک انقلاب بر بنیان‌های دینی یک تحول ژرف و چالش جدی در برابر چنین هیمنه‌ای قلمداد می‌شد.

 انقلاب اسلامی‌ایران از این حیث ثابت کرد که نه تنها دوره دین و باورهای دینی به پایان نرسیده است و باورهای دینی سد راه پیشرفت انسان‌های جدید نیست بلکه دین می‌تواند نیروی محرکه و تحول زای جوامع باشد و به دنبال آن مشاهده می‌کنیم موجی از بیداری و خیزش را در جهان پدید آمده است. در واقع این انقلاب بزرگ با ظرفیت و پشتوانه گسترده فکری و اعتقادی نگاهی نو به جهان ارائه کرد و نگاهی نو به انسان و مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی او ارائه نمود و در واقع زیست جدیدی را به جهان عرضه کرد.

انقلاب اسلامی‌ایران به همان ترتیبی که در تاریخ اسلام یکی از ریشه دار ترین و شکوهمندترین تحولات تاریخی به شمار می‌آید؛ با ویژگی‌هایی همراه است که نظریه‌ها و پیش بینی‌های صاحب نظران در باب انقلاب‌ها و مسائل ایران بی اعتبار کرده و در مقایسه با سایر انقلاب‌های بزرگ جهان از امتیازاتی چون ماهیت دینی و رهبری عزت مندانه امام و حرکت آگاهانه مردم مسلمان ایران برخوردار بوده است؛ به نحوی که ملاحظه می‌کنیم موجبات لازم برای تجدید نظر پژوهشگران در توزیع نظریه انقلاب‌ها را به دنبال داشته است. تردیدی نیست که کار بزرگ این انقلاب و رهبر فرزانه آن این بود و هست که اندیشه دینی و اعتقاد اسلامی‌ را احیا و برخلاف انقلاب‌های بزرگ معاصر که بر پایه جدایی از باورهای دینی و جدایی از مذهب استوار شده بود با تکیه بر عقاید مذهبی افراد جامعه شکل گرفت که از این حیث باید اشاره کنیم که اسلام به عنوان یک باور قلبی در میان مردم ایران نقش مهمی‌را در شکل گیری و پیروزی مردم ایران ایفا کرده است. از سوی دیگر باید به نقش امام و اندیشه‌های او اشاره کنیم.

ما در کمتر انقلابی ملاحظه می‌کنیم که چنین پذیرش مردمی‌ از یک رهبر صورت پذیرفته باشد. امام از این حیث ممتاز به شمار می‌آید و اندیشه‌های ایشان در واقع ادامه دهنده راهی است که هم منتهی به شکل گیری انقلاب اسلامی‌ایران شد و هم معماری یک حکومت نوین. البته اندیشه‌های امام در این رابطه با مشکلات زیادی هم روبه رو بود. برای مثال بحث تئوری انقلاب از دیدگاه امام که باید بر اساس مبانی یک تحول انقلابی در جامعه ایران صورت بپذیرد با موانع زیادی روبه رو بود. 

در فضای پیش از انقلاب اسلامی گروه‌های متعددی در مبارزه با رژیم پهلوی فعالیت می‌کردند اما نظریه انقلابی امام دارای چه شاخصه‌هایی بود که توانست به یک جریان رهبری تبدیل شود؟
در واقع اگر ما بخواهیم فضای گفتمانی پیش از انقلاب اسلامی‌ایران را در نظر بگیریم، عمدتا نظریه قالب در میان کسانی که به دنبال مبارزه و تغییر و تحول سیاسی اجتماعی در ایران بودند نظریه چپ مارکسیستی بود و عمده جوانان و روشنفکران جذب چنین دیدگاهی می‌شوند. طرح نظریه انقلاب در چنین شرایطی یکی از شاهکارهای مهم امام بایستی به شمار بیاید که هم یک جنبه آن طرح خود نظریه انقلاب هست و جنبه دیگر که نیازمند غلبه بر مبانی تئوریک در چنین طرحی است. لذا ملاحظه می‌کنید که امام به بازتفسیر بسیاری از مفاهیم درون دینی می‌پردازد که این بازتفسیر کمک موثری برای ارائه نظریه انقلاب می‌کند. برای مثال همین موضوعی که من اشاره کردم یعنی بحث جدایی دین و سیاست حتی در اعماق حوزه‌های علمیه ما هم رسوخ کرده بود. طرح هر گونه نظریه‌ای در رابطه با انقلاب به جهت نظری ضرورتا باید بر چنین نگرشی غلبه حاصل می‌شد. لذا یکی از بحث‌ها و بنیادین ترین مبحث در دیدگاه‌ها و اندیشه‌های امام طرح امیختگی دین و سیاست بود که حتی در میان علمای حوزه هم طرفداران زیادی داشت یا مفاهیمی‌مثل تقیه و طرح مجدد مفهوم جهاد و شهادت یا بازتفسیر مفهوم انتظار فرج و همه این‌ها به نوعی به تببین نظریه مفهوم انقلاب از دیدگاه اسلام کمک کرد؛ آن هم در یک فضای گفتمانی که اساسا دین و باورهای دینی کاملا منزوی بود و هر کسی به دنبال تغییر و تحول اجتماعی بود و نگاهش به اندیشه‌های چپ مارکسیسیتی و اندیشه‌های وارداتی بود.

 برای همین جایگاه امام از این حیث فوق العاده مهم است. یعنی یک حیث در تاریخ فقاهت سیاسی اسلامی‌است یک حیث آن هم در جایگاه امام در جهان مدرن و به چالش کشیدن اندیشه‌هایی است که در مقابل طرح دین و باورهای دینی برای نظام دهی به یک سامان اجتماعی جدید مطرح شده است. این گونه کوشش از طرف امام فوق العاده باید مورد توجه قرار بگیرد. هم از یک سو باید با تجهیز مفاهیم درون دینی و بازتفسیر آن برمشکلات درون دینی غلبه می‌کرد و از سوی دیگر با یکی از مولفه‌های بسیار مهم جا افتاده جهان مدرن مقابله می‌کرد.

جنبه مهم دیگر بحث هم معماری یک نظریه حکومت است. به هر حال علی رغم این که دستمایه‌های مهمی‌در فقه سیاسی شیعه درباره حکومت در تاریخ پس از غیبت وجود داشته و دارد اما باید اشاره کنیم که ارائه یک نظریه به شکل حکومت به شکل شفاف با این مبانی با مشکلات زیادی روبه رو بود. به ویژه یک خلأ تئوریک از این حیث قابل ملاحظه بوده است. طرح نظریه ولایت فقیه و در نهایت استقرار آن در دورن نظریه حقوقی جمهوری اسلامی‌ایران از این حیث، یک اقدام ایجابی و غلبه بر بحران نظری در این رابطه بوده است. به هر حال هرگونه تحول انقلابی نیازمند این است که طرحی برای آینده برای آن هم در نظر گرفته شود و این طرح برای آینده معماری ساختار سیاسی و حقوقی آینده پس از انقلاب است. ما نمی‌توانیم یک تئوری انقلاب داشته باشیم ولی برای آینده آن و معماری آینده آن جامعه یک طرح تئوریک کامل نداشته باشیم. این بخش از کوشش امام هم یکی از ابتکارات مهم ایشون بایستی به شما بیاد که به هر حال بر یک بحران نظری در معماری سازه جدید قدرت در ایران غلبه کرد و در درون خود گفتمان دینی این نظریه نیز استخراج شد. از این حیث هم جایگاه امام بسیار مهم است. 

البته جنبه‌های اندیشه‌های امام صرفا در این دو مقوله خلاصه نمی‌شود که خواستم در اینجا فقط به دو اصل اساسی از بنیادی ترین اندیشه‌های امام که منشأ تغییر و تحول بزرگ در تاریخ معاصر ایران و جهان بود اشاره کنم.

کتاب «گفتارهایی در باب انقلاب اسلامی‌ایران» به کوشش جلال درخشه، در 374 صفحه، قطع رقعی و قیمت 112000 هزار ریال در اختیار علاقه‌مندان این حوزه مطالعاتی قرار گرفته است.