به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ شروین وکیلی به طور رسمی دو رشته خوانده است. کارشناسی ارشد اولش جانورشناسی با گرایش فیزیولوژی اعصاب و کارشناسی ارشد دوم‌اش جامعه‌شناسی با گرایش فرهنگ است که هردو را در دانشگاه تهران خوانده است. دکترای جامعه‌شناسی‌اش را هم با گرایش سیاسی از دانشگاه علامه طباطبایی گرفته و طی سال‌های گذشته مهمترین سخنگوی رویکرد سیستم‌های پیچیده در علوم انسانی بوده است. سال‌ها تدریس در دانشگاه و تاسیس و مدیریت چند سازمان فرهنگی را هم در کارنامه خود دارد. دستگاه نظری پیشنهادی‌اش که بیشتر با نام دیدگاه زُروان شهرت پیدا کرده و در قالب هفت کتاب چاپ شده و طی سال‌های گذشته در بستر آن صورتبندی تازه‌ای از اسطوره‌شناسی ایرانی، خوانشی نو و انتقادی از تاریخ ایران و به تازگی تفسیری نو از سیر تحول فلسفه را به دست داده است. دغدغه خاطرش هویت ایرانی است و در این مورد صراحتی دارد. آنچه باعث شد این گفت‌وگو را با او ترتیب دهیم، انتشار این خبر بود که قصد دارد همه کتاب‌هایش را که شمارگان آنها به هشتاد تا می‌رسد، به صورت رایگان بر فضای مجازی منتشر کند.
خبری شنیده‌ایم که به کتاب‌هایتان و اهدای آنها مربوط می‌شود. نخست قدری در مورد خود کتاب‌ها توضیح بدهید. تعدادشان به واقع هشتاد جلد است؟
بله، هشتاد جلد از کتاب‌هایم را طی تعطیلات نوروزی قرار است به صورت رایگان بر تارنمایم و کانال تلگرام خودم منتشر کنم، و این در واقع هدیه‌ای است به دوستانم و علاقه‌مندان به مباحثی که در آن کار می‌کنم.
درباره خود این کتاب‌ها بیشتر بگویید. هشتاد جلد عددی غیرعادی برای یک نویسنده است. محتوایشان چیست؟
البته این عدد برای کسی که کارش خواندن و نوشتن است چندان هم دور از انتظار نیست و اگر در سطح جهانی به داستان نگاه کنیم شمار زیادی از پژوهشگران را خواهیم یافت که دستاوردشان در همین حدود است. زیاد کردن حجم این نوشتارها تا حدودی به تنبلی خودمان برمی‌گردد تا به واقع زیاد بودن حجم کار. اما درباره موضوع‌شان، کل این متون از یک هسته مرکزی تشکیل شده که با اسم نظریه زُروان مشهور شده و هفت کتاب و یک مجموعه مقاله را در برمی‌گیرد. بعد سه شاخه اصلی تاریخ، اسطوره‌شناسی و فلسفه را داریم که همین نظریه در آن به جریان افتاده و در هر شاخه چهار تا هفت جلد کتاب تولید کرده است. چند کتاب هم هست که به روان-عصب‌شناسی و جامعه‌شناسی تاریخی مربوط می‌شود و مشتق‌هایی از همین بحث‌هاست. در کنار اینها ماجرای ادبیات هم هست. یعنی یک مجموعه چهارجلدی جامعه‌شناسی تاریخی شعر معاصر را داریم و داستان‌هایی که نوشته‌ام.
این کتاب‌ها پیشتر چاپ شده‌اند؟ نسخه کاغذی‌شان را چه ناشرهایی به بازار کتاب عرضه کرده‌اند؟
بله، انتشارشان از سال ۱۳۸۱ آغاز شده و بیشترشان را در ابتدای کار انتشارات اندیشه‌سرا و در حال حاضر نشر شورآفرین منتشر کرده است. در این میان البته کتاب‌هایی با ناشران دیگر هم داشته‌ام که تک و توکی بوده‌اند.
می‌توانید آماری از این کتاب‌ها به دست دهید؟ یعنی در هریک از شاخه‌هایی که گفتید چه کتاب‌هایی می‌گنجد؟
مجموعه زروان چهار جلد نظری پایه (نظریه‌ی سیستم‌های پیچیده، نظریه‌ی منش‌ها، نظریه‌ی قدرت، و روانشناسی خودانگاره) دارد که دو کتاب ضمیمه بر محور مفهوم زمان (درباره‌ی زمان: زروان کرانمند و زبان، زمان، زنان) و یک جلد راهبردی و عملیاتی (جام جم زروان) در ادامه‌اش قرار می‌گیرد. چند کتاب درباره‌ی روان-عصب‌شناسی (مغز خفته، خلاقیت، عصب‌شناسی لذت، کالبدشناسی آگاهی، سوسیوبیولوژی همجنس‌گرایی) و چند کتاب درباره‌ی جامعه‌شناسی سیستمی (جامعه‌شناسی جوک و خنده، درباره‌ی کشتنِ مرگ‌ارزان، بازی‌نامک) هم در درون همین خوشه‌ی مفهومی قرار می‌گیرند. می‌شود گفت روی هم رفته پانزده کتاب هستند که نظریه‌ای کلان درباره‌ی روان-جامعه‌شناسی سیستمی را به دست می‌دهند و مسائلی را در پیوند سرمشقی فراگیر تحلیل می‌کنند.
از مجموعه تاریخ ایران زمین تا به حال هفت جلد منتشر شده: فرگشت انسان که بیشتر درباره تکامل انسان است و بحث را تا ظهور تمدن‌های آغازین پی می‌گیرد، و بعد کتاب‌های اصلی درباره‌ی تاریخ تمدن ایرانی هستند که عبارتند از: کوروش رهایی‌بخش، داریوش دادگر، اسطوره‌ی معجزه‌ی یونانی، تاریخ سیاسی شاهنشاهی اشکانی و تاریخ نهاد در عصر ساسانی. البته این آخری در مجموعه هدایا نیست و در نمایشگاه کتاب به صورت کاغذی عرضه می‌شود و کمی بعدتر هدیه‌اش خواهم داد. این مجموعه قرار است تا دوران معاصر هم ادامه یابد که کتاب «گاندی» و «سرخ، سپید، سبز» را هم به این شکل باید در همین رده گنجاند.
مجموعه اسطوره‌شناسی هم پنج جلد اصلی دارد: اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی، اسطوره‌شناسی پهلوانان ایرانی، اسطوره‌شناسی آسمان شبانه، اسطوره‌ی آفرینش بابلی، و اسطوره‌ی یوسف و افسانه‌ی زلیخا. دو ترجمه‌ی متن باستانی و تفسیرشان هم در کار هستند: سرود «پالایش‌ها» از امپدوکلس و متن سومری «رویای دوموزی»، و همچنین تحلیل چند متن ادبی که دو کتاب «عشق و خرد» که شرح عشاق‌نامه‌ی عبید زاکانی است، و «خویشتن پارسی» که مجموعه‌ی چهار مقاله است در شرح مفهوم «من» در اشعار مولانا و بیدل دهلوی و حافظ. به این ترتیب شمار کتاب‌های این مجموعه به نُه تا می‌رسد.
از مجموعه تاریخ خرد هم تا به حال چهار جلد منتشر شده: «زند گاهان»، «تاریخ خرد ایونی»، «افلاطون: واسازی افسانه‌ای فلسفی» و «خرد بودایی». اولی و آخری در مجموعه‌ی هدایا هستند اما دوتای میانی را چون تازه چاپ شده بودند و با ناشر هماهنگ نشده بود از فهرست هدایا خارج کرده‌ام.
این «تاریخ خرد ایونی» همان بود که امسال نامزد کتاب سال در رشته فلسفه شد؟
بله، همان است. تنها کتاب تالیفی در این زمینه بود که البته برنده نشد، رقیب پیروزمندش کتاب تفاوت و نوشتار از دریدا بود که البته رقابت با این کتاب هم برای خودش افتخاری محسوب می‌شود!
تا اینجای کار سی و شش کتاب شد. باقی‌اش چه کتاب‌هایی است؟ شنیده‌ایم که مجموعه‌ای درباره تاریخ شعر معاصر نوشته‌اید؟
بله، در واقع جامعه‌شناسی تاریخی شعر معاصر است. چهار جلدش منتشر شده که به بهار، نیما، ابوالقاسم لاهوتی و شاعران بلشویک و زنان شاعر (پروین و سیمین و فروغ) می‌پردازد. بدنه‌اش از بحث‌هایی شکل گرفته که طی شش سال گذشته در حلقه ادبی سیمرغ با دوستان در انجمن زروان داشته‌ایم.
مقاله‌هایتان را هم به صورت کتاب در این مجموعه منتشر می‌کنید؟
بله، ده جلد از این کتاب‌ها مجموعه مقالات هستند در زمینه‌های جامعه‌شناسی، اسطوره‌شناسی، تاریخ، ادبیات، فلسفه، روانشناسی، زیست‌شناسی تکاملی، آموزش و زروان.
این مقاله‌ها پیشتر هم جایی انتشار یافته‌اند؟
بله، تقریبا همه آنچه که دارم هدیه می‌دهم پیشتر به صورت کاغذی منتشر شده است. مقاله‌ها هم همه پیشتر در مجله‌های دانشگاهی انتشار یافته‌اند. البته هریک ضمیمه‌ای برای یادداشت‌ها و نوشتارهای کوتاهتر دارند که در روزنامه‌ها انتشار یافته‌اند.
گویا داستان هم می‌نویسید؟ چند جلد از این کتاب‌ها داستان هستند؟
حدود یک چهارم کل کتاب‌هایم داستان است. یک مجموعه اسطوره‌شناسانه است که جلد اولش سوشیانس با استقبال جالب توجهی روبه‌رو شد و جلد دومش جم در نمایشگاه کتاب امسال منتشر می‌شود و بعد هدیه‌اش خواهم داد. یک مجموعه رمان تاریخی هم هست که برای سینماگران نوشته شده و از روی برخی‌شان سریال ساخته‌اند. «جام جمشید» و «فارابی» از این جمله‌اند. بیشترشان البته علمی-تخیلی هستند: «دازیمدا»، «فرشگرد»، «نفرین صندلی»، «بغمور»، «ماردوش» و مشابه اینها. مجموعه داستانهای کوتاهی هم هستند که در سه جلد جمع‌شان کرده‌ام: داستانهای علمی-تخیلی، تاریخی، و طنز. شاید سفرنامه‌ها را هم بشود در همین مجموعه گنجاند که مشهورترین‌شان «سفرنامه‌ی سغد و خوارزم» است و «سفرنامه‌ی چین و ماچین».
چند تا از این کتاب‌ها مثل «تاریخ نهاد در عصر ساسانی» و داستان «جم» را گفتید که تا نمایشگاه کتاب منتشر می‌شود. چرا آنها را در مجموعه نگنجانده‌اید؟
قاعده‌ام این است که اول کتاب‌ها را کاغذی منتشر می‌کنم و بعد الکترونیکی‌شان را هدیه می‌دهم.
فکر نمی‌کنید به این ترتیب کتاب‌ها فروش نمی‌رود و ناشران لطمه می‌بینند؟
نه، در واقع برعکس‌اش به نظرم درست است. کتاب هرچه بیشتر خوانده شود بیشتر فروخته می‌شود. یعنی کالایی مصرفی نیست که با مصرف شدن تمام شود. به این ترتیب پرفروش بودن نسبی کتاب‌هایم به نظرم به این خاطر است که الکترونیکی‌اش اغلب به طور رایگان در دسترس بوده است.
ناشران با این که کتاب‌ها را به صورت الکترونیکی و رایگان پخش می‌کنید مشکلی ندارند؟
برخی از ناشران چنین مشکلی دارند و به همین خاطر کتاب‌هایی که با آنها قرارداد بسته‌ام را در این مجموعه‌ی هدیه نگنجانده‌ام. نمونه‌اش تاریخ خرد ایونی و افلاطون است که طی سال گذشته به ترتیب با همت انتشارات علمی فرهنگی و نشر ثالث منتشر شد. اما بیشتر ناشرانم با این موضوع مشکلی ندارند. در ضمن این را هم بگویم که حق و امتیاز همه کارهای من به دست خودم است و همواره با ناشران برای نشر یک یا چند چاپ قرارداد می‌بندم که پس از مدتی اگر تجدید چاپی در کار نباشد خود به خود منقضی می‌شود. به هر روی خوشبختانه ناشرانی خوب و نیکخواه داشته‌ام که درباره‌ی بدنه کارها اجازه نشر الکترونیکی و رایگان را داده‌اند. از انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران و اندیشه‌سرا بگیرید تا شورآفرین که در حال حاضر ناشر اصلی آثارم است.
شما طی سال‌های گذشته به طور منظم ماهنامه‌ای به اسم سیمرغ را هم منتشر می‌کرده‌اید. در این مورد توضیحی می‌دهید؟ در این مجموعه آن را هم بازنشر می‌کنید؟
سیمرغ در واقع یک ماهنامه به نسبت سنگین با مقاله‌هایی اغلب دانشگاهی است که برای دوستانم ماهی یک بار منتشر می‌کنم و هر شماره‌اش حدود ۱۵۰ صفحه دارد. تا به حال شصت و پنج شماره‌اش منتشر شده و همه این مجموعه را هم در کنار کتاب‌هایم در همین مجموعه اهدایی منتشر خواهم کرد.
پیشتر هم بیشتر این کتاب‌ها را روی کانال‌تان و تارنمای سوشیانس گذاشته بودید. چه شد که حالا دارید همه را یکجا منتشر می‌کنید؟
دلیل اولش آن که نوروز است و وقت عیدی دادن و نمایان ساختن مهر و محبت به دوستان. از سوی دیگر بسیاری از افراد که تنها یک یا چندتا از کتاب‌ها و مقاله‌هایم را دیده بودند ارتباط میان مفاهیمش را در نمی‌یافتند و متوجه نمی‌شدند که چرا و چطور کسی درباره چندین شاخه از دانش‌های تخصصی مطلب می‌نویسد. به نظرم رسید انتشار همه نوشتارهایم کنار هم هدیه دادنش راهی باشد برای این که پیوندهای درونی‌اش روشن شود و علاقه‌مندان یک دستگاه منسجم فکری را در اتصال این متنها به دست بیاورند.
در ضمن این نکته را هم داشته باشید که به نظرم موقعیت تمدنی ما حالتی ویژه و شکننده دارد و کل آنچه که من انجام داده‌ام تلاشی برای صورتبندی وضعیت موجود و تدوین راهبردهایی برای حرکت به سمت وضعیت مطلوب بوده است. به همین خاطر برساختن یک دستگاه نظری سیستمی فراگیر و بازخوانی شاخه‌های اصلی فرهنگ و تمدن‌مان ضرورت پیدا کرده و حتا بیان مجدد این مفاهیم در قالب داستان هم انگیزه مشابهی داشته است. به نظرم چرخه‌های انتشار و تکثیر معنا از راه کتاب‌های کاغذی کند و دشوار شده و کافی نیست. یعنی بهترین نظریه‌ها را هم که داشته باشیم، در این روندهای مرسوم و سنتی از ضرباهنگ پرشتاب انحطاطی که گریبانگیرمان شده عقب می‌مانند. مخاطبانی پرشمار که باید برای رویارویی با شرایط آشوبناک پیشارویشان به نظریه‌ای و دانشی مسلح باشند، با آن شیوه احتمالا آن را دریافت نکنند. این بود که فکر کردم از این شیوه استفاده کنم.
دوشنبه ۲۱ اسفند ۱۳۹۶ - ۱۷:۲۳
نظر شما