به‌ گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «آسیب‌شناسی ترجمه آثار نمایشنامه» پیش از ظهر امروز یکشنبه (17 اردیبهشت‌ماه) با حضور بهروز محمودی بختیاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مترجم و پژوهشگر متون نمایشی و دکتر شهرام‌ زرگر، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر و مترجم متون نمایشی در سرای اهل قلم کمیته ناشران خارجی برگزار شد.
 
زرگر در این نشست درباره تاریخچه ترجمه متون نمایشی در ایران گفت: قدمت ترجمه متون آثار نمایشی دقیقا به قدمت نهضت ترجمه در ایران بازمی‌گردد؛ حدودا همزمان با نگارش نمایشنامه در ایران از سوی میرزا آقا تبریزی. در آن دوران ترجمه آثار با نگاهی که امروز آن را غیرامانتدارانه می‌خوانیم، انجام می‌شد و مترجمان در تالیف متون نمایشی سهمی را برای خود قائل می‌شدند. به نوبه خودم دخالت مترجم را در حق مولف نمی‌پذیرم.
 
وی ادامه داد: بومی‌سازی یا آسان‌سازی متون نمایشی از آغاز ترجمه متون نمایشی با ترجمه‌ای از نمایشنامه «مولیر» به‌نام «طبیب اجباری» از سوی جمالزاده انجام گرفت و حتی نام‌ها هم بومی و محلی شدند. به نوبه خودم دخالت مترجم را در حق مولف نمی‌پذیرم.
 
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: بسیاری از نمایشنامه‌ها از آنجا که روی موضوعات بزرگ و ویژه بشری انگشت می‌گذارند، این امکان را به ملل مختلف می‌دهند که روایت‌های مختلفی با توجه به فرهنگ خود از آن داشته باشند. برخی از متون بزرگ نمایشی هم به‌طور کلی در بعد جغرافیایی خود بارور هستند و در جغرافیای دیگری جواب نمی‌دهند و به این دلیل اثری مانند «مرگ فروشنده» در همه جای دنیا بدون کوچکترین تغییر اجرا می‌شود. البته در ترجمه متون نمایشی باید به این نکته هم توجه داشت که زبان غیرمرجع می‌تواند انحراف درک به‌وجود آورد.
 
تاثیر استعاره‌های زبانی در کار ترجمه

بختیاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز به‌عنوان دیگر سخنران این نشست عنوان کرد: تا اواسط دوره ناصری، ادبیات برای ما چیزی جز شعر نبوده است. نمایشنامه‌نویسی و ترجمه نمایش بیشتر از اواسط دوره قاجار و بیشتر از روی متون نمایشی فرانسه صورت گرفته است. ناصرالملک «اتللو» را ترجمه کرد که شاید نخستین ترجمه نمایشنامه‌ انگلیسی در ایران باشد.
 
وی افزود: علی‌اصغر‌خان حکمت، نمایشنامه «تاجر ونیزی» را ترجمه کرده که پر از تلمیح از شاعران ایرانی بوده و به‌نوعی ایرانیزه شده بود. احتمالا هدف از این‌گونه  ترجمه‌ها این بوده که مردم با ترازی جدید آشنا شوند. مرحوم نوشین نیز نخستین ترجمه نمایشنامه‌ خود را ایرانیزه کرده بود؛ این سبک ترجمه، مناسب تماشاخانه‌های آن دوره بوده است. شاهزاده‌های قاجار نقش مهمی در ترجمه متون نمایشی داشته‌اند و ترجمه‌های فاخری نیز خلق کرده‌‌اند. عماد‌السلطنه، نوه فتحعلی‌شاه قاجار نیز دو نمایشنامه معروف با عنوان‌های «به‌تربیت‌درآوردن دخترک تندخو» و «الکترا» ترجمه کرده است.
 
این پژوهشگر متون نمایشی گفت: نخستین زن مترجم ایرانی با‌ نام «تاج‌ماه آفاق‌الدوله» یک نمایشنامه را ترجمه کرده، به‌این معنی که زنان مترجم کار خود را با ترجمه نمایشنامه آغاز کرده‌اند.
 
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: سه‌چیز را در ادبیات نمایشی باید مورد توجه قرار دهیم؛ پژوهش در نسخه‌های تعزیه و متون آیینی، چاپ و تصحیح ترجمه‌های منتشر نشده و چاپ نقدهای نوشته شده درباره ترجمه‌ها.
 
بختیاری همچنین درباره تفاوت‌های اقتباس و بومی‌سازی در کار ترجمه متون نمایشی اظهار کرد: این دو مقوله کاملا مجزا از یکدیگر هستند. در اقتباس داستان‌ کاملا فضای بومی پیدا می‌کند. میرکریمی کارگردان ایرانی نیز فیلم «اینجا بدون من» را با اقتباس از «باغ‌وحش شیشه‌ای» ساخته است.
 
وی افزود: در خیلی از نوشته‌های اولیه در تاریخ تئاتر تلاش شده دو اتفاق روی دهد؛ آدم‌ها بومی شوند و الگوی ارتباط داستان نیز بومی شود. بسیاری از نمایشنامه‌های اولیه ناگهان تبدیل به قصه شده‌اند. مدتی در ایران طول کشید تا نهضت ترجمه زمینه را برای نگارش نمایشنامه‌های بزرگ فراهم کند.
 
این مترجم متون نمایشی گفت: اولین مشکل ما در مورد برخی از متون مانند متون یونانی کهن همچون «الکترا» این است که این آثار را ما از زبان‌های دیگر مانند فرانسوی و انگلیسی به فارسی ترجمه می‌کنیم و مطمئناً استعاره‌های موجود در آن زبان‌ها در متن تاثیرگذار است. برخی بازی‌های زبان و مجازها و استعاره‌های زبانی نیز در این زمینه دخیل هستند و مترجم گاهی ناگزیر از استفاده از استعاره‌هاست.
 
سی‎اُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» و با ریاست سیدعباس صالحی از 13 تا 23 اردیبهشت در مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب میزبان علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی خواهد بود.