به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست رونمایی از کتاب «شب یلدا» اثر دکتر علی بلوکباشی با سخنرانی دکتر ناصر تکمیل‌همایون، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر حسن باستانی‌راد، معاون گروه تاریخ دانشگاه شهیدبهشتی دوشنبه 23 آذرماه در شهر کتاب فرشته برگزار شد. دبیری نشست را تکمیل‌همایون به عهده داشت.

جشن یلدا؛ پایاترین جشن‌ ایرانی میان مردم روستایی

بلوکباشی در ابتدای نشست گفت: تاریخ پیدایی جشن زمستانی از پدیداری آیین مهر هم ظاهرا پیش‌تر می‌رود. می‌توان پیشینه این جشن را با تاریخ آیین گرامیداشت زادروز خورشید در نخستین روز آغاز انقلاب زمستانی و بعدها به هنگام «خُرم‌روز» روز آغاز ماه دی منسوب به خورشید در میان ایرانیان برزگر و دهقانان هم‌زمان دانست. به هر روی، این جشن زمستانی اهمیت فراوانی در زندگی مبتنی بر کشاورزی و دامداری مردم داشته و پایاترین و همگانی‌ترین جشن‌های ایرانی در میان توده مردم روستایی بوده و همچون جشن نوروز و مهرگان نقش مهم و برجسته‌ای در زندگی مردم ایران ایفا می‌کرده است.

وی درباره سکوت منابع تاریخی از بیان جزئیات جشن شب یلدا اظهار کرد: از چگونگی آیین‌های جشن زمستانی یلدا در میان مردم تا پیش از سده‌های سوم و چهارم هجری، به جز شرحی کوتاه از جشن زمستانی «آذرجشن» که بنابر گفته زادویه در آغاز فصل زمستان، در اول شهریورماه برپا می‌داشته‌اند خبر و آگاهی چندانی از راه منابع مکتوب به ما نرسیده است. کم پرداختن نویسندگان به جشن یلدا و آئین‌های مربوط به آن و خاموشی گزینی منابع تاریخی درباره آن دقیقا برای ما روشن نیست. شاید به سبب نداشتن شواهد و اسناد کافی و روستایی بودن این جشن زمستانی و تعلق آن به توده مردم شبان و برزگر، یا بی‌علاقگی دستگاه‌های حکومتی و درباری آن دوران و بی‌تفاوتی اصحاب قلم وابسته به حکومت‌ها به این جشن بوده باشد.

یلدا واژه‌ای عبری است

تکمیل‌همایون در ادامه این مراسم گفت: این کتاب یکی از آثار پروژه «از ایران چه می‌دانم» است که از سوی دفتر پژوهش‌های فرهنگی منتشر شده است. در این طرح به مطالبی پرداخته می‌شود که به نحوی با ایران فرهنگی در ارتباط است. در کتاب مورد بحث ما شب یلدا مدنظر است که در فرهنگ ایرانی جایگاه خاصی دارد. اگرچه ممکن است از اسامی مختلفی نیز برخوردار باشد. چنان‌که در برخی شهرهای ایران به آن شب‌چله می‌گویند. با این حال باید بگویم اسامی چندان در خور توجه نیستند، بلکه رسم، آیین و اعتقادات یک جشن اهمیت دارد.
 
وی افزود: در این اثر، مولف تلاش کرده تا ارتباط شب یلدا با مهر، میترائیسم و مسیحیت را بیان کند. بنابراین نخست اگر از کلمه یلدا آغاز کنیم، این کلمه در زبان عبری به معنی دختر آمده است. در عین حال واژه للدت که یلدا نیز از آن برگرفته شده، معنی تولد و زایش می‌دهد. بنابراین معلوم است که این جشن از ایران به بین‌النهرین رفته و فاصله‌ای نیز با تولد حضرت مسیح(ع) ندارد و این ارتباطات کاملا محسوس است.
 
این عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی اظهار کرد: بلوکباشی برای شرح ریشه‌ها و ارتباط شب یلدا با برخی آئین‌ها سراغ منابع بسیاری رفته تا به برخی پرسش‌ها درباره این رسم ایرانی پاسخ علمی و مستند دهد.

لذت خواننده از فلسفه زایش یک جشن اصیل ایرانی

باستانی‌راد به عنوان یکی دیگر از سخنرانان این برنامه گفت: بنده از شماره 50 کتاب‌های «از ایران چه می‌دانم؟» به مجموعه دفتر پژوهش‌های فرهنگی پیوستم و اکنون شب یلدا کتاب 124 این مجموعه است؛ کتاب‌های مفیدی که با قلم بزرگان و پژوهشگران تالیف ولی متاسفانه در فضای جامعه کتاب‌زده ما، نادیده گرفته می‌شود. در حقیقت چنین کتاب‌هایی با تلاش بزرگانی مانند بلوکباشی به نگارش درمی‌آید تا شاید خوانده شود و برخی از خواندن فلسفه زایش یک رسم اصیل ایرانی لذت ببرند.
 
وی ادامه داد: مدتی پیش فردی از نشریه‌ای کرمانی با بنده تماس گرفت و از منابع مکتوب شب یلدا پرسید. اگر امروز این کتاب «شب یلدا» نبود، نمی‌دانستم چه منبعی را معرفی کنم که به طور اختصاصی به این شب پرداخته باشد؟ بنده چنین کتابی را ندیدم. در حالی که هزاران سال است مردم ما این جشن را از گزند فراموشی مصون نگه داشتند و به نسل‌های بعد منتقل کرده‌اند؛ شب یلدایی که با نام ایران و فرهنگ ایرانی گره خورده است. بنابراین نیاز است با قلم پژوهشگران روی فلسفه و تاریخچه این شب بیش از این تحقیق و پژوهش شود.
 
این استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: وظیفه ماست که در کنار نشرکتاب، مردم را از وجود چنین موجود زنده‌ای آگاه کنیم؛ شب یلدایی که با همه اتفاقاتی که رخ داده، مانده و هنوز نفس می‌کشد. شاید نوشتن از سلسله‌های تاریخی، هنر آن‌چنانی نباشد؛ هنر آن است که درباره آداب و رسومی قلم بزنیم که درباره آن اثر پژوهشی مدونی نداریم. با این همه امیدوارم استاد بلوکباشی تقبل زحمت کند و کتاب نقالی را هر چه سریع‌تر به تالیف دربیاورد، زیرا بزرگان این هنر روز به روز در حال کاستن هستند و حیف است که حافظه تاریخی ما ثبت نشود.