عارف می‌گوید: «تا سال 2006 شیمیستی بودم که چیزی از سلول نمی‌دانستم. استادان خوبی سر راهم قرار گرفتند که از جمله آنها می‌توانم به دکتر بهاروند اشاره کنم که با او در ایران آشنا شدم.»
ترجمه کتاب «سرطان امپراتور بیماریها» چهارم بهمن‌ماه سال 92 آغاز شد؛ کتابی که ایده ترجمه آن از دکتر عارف است. این پژوهشگر و مترجم جوان، کتاب «سرطان امپراتور بیماریها» را به‌عنوان یک شاهنامه توصیف می‌کند. وی با حضور در اتاق گفت‌و‌گوی ایبنا از جریان ترجمه این کتاب که دریافت جایزه گاردین و جایزه پولیتزر را برای نویسنده‌اش به همراه داشت، سخن گفت.
آقای دکتر عارف، ترجمه کتاب سرطان امپراتور بیماریها به پایان رسید و از سوی انتشارات خانه زیست‌شناسی منتشر شد. درباره کتاب و نویسنده آن توضیح دهید.
دکتر سیدهارتا موکرجی بعد از مهاجرت به آمریکا در رشته زیست‌شناسی از دانشگاه استنفورد مدرک لیسانس می‌گیرد و سپس برای تحصیل در دانشگاه آکسفورد در آزمون ورودی رشته پزشکی شرکت می‌کند و موفق به کسب پذیرش از دانشگاه هاروارد مدیکال اسکول شد. نویسنده در این دانشگاه موفق به سپری کردن تخصص‌های سرطان‌شناسی میشود و بعد از دوره رزیدنتی به مقام استاد‌یاری دانشگاه کلمبیای نیویورک می‌رسد.
تألیف کتاب «سرطان امپراتور بیماریها» نزدیک به 6 سال به‌طول می‌‌انجامد. کتاب با بهره‌گیری از چهار هزار و 500 منبع پزشکی مانند کتاب‌هایی از دو هزار و 500 سال پیش از میلاد مسیح، سرشار از اطلاعاتی بسیار غنی است. بنابراین «سرطان امپراتور بیماریها» با توجه به ارائه مطالبی مانند تاریخچه ورود بحث سرطان در کتاب‌های پزشکی، یک نوع بیوگرافی سرطان محسوب میشود. نویسنده کتاب مدعی است که خیلی قبل‌تر از دو هزار و 500 سال پیش از میلاد مسیح (ع)، بیماری سرطان وجود داشته است. بنابراین براساس منابع کهن معتقد است سرطان یک بیماری جدید نیست.
موکرجی برای ادعایش به چه نمونه‌هایی اشاره دارد؟
در کتاب اشاره شده که در اجساد مومیایی مصر نشانه‌هایی از ابتلا به سرطان وجود دارد. نویسنده در «سرطان امپراتور بیماریها» کشف نخستین بیماری را «کنسر سینه» آتوسا، دختر کوروش هخامنشی، پادشاه ایرانی اعلام می‌کند. شکل‌گیری سرطان در طول تاریخ یکی دیگر از مباحث این اثر است.
دکتر سیدهارتا موکرجی منابع تحقیقاتی خود را از کجا به‌دست آورده است؟
بزرگترین اسناد پزشکی دنیا اعم از نسخه‌های الکترونیکی و کاغذی در کتابخانههای دانشگاه هاروارد و «BRITISH LIBRARY» و کتابخانه جامع نیویورک نگهداری میشود. عمده منابع دکتر موکرجی از این مراکز تأمین شده است. در سخنرانی‌هایی که خودم در آنها حضور داشتم، مؤلف به سفر‌هایی برای تأمین منابع مختلف اشاره کرده بود.
بسیاری از داستان‌های کتاب به سفر‌های نویسنده برای گفت‌و‌گو با درمان شده‌های سرطان مربوط میشود؛ به‌عنوان مثال، نویسنده با نخستین فرد بهبود یافته از بیماری سرطان خون در ایالت Maine آمریکا گفت‌و‌گو کرده است.
شیوه نگارش نویسنده در این اثر به چه صورت است؟
خیلی سخت نوشته شده است. حقیقت این است که کتاب خیلی حرفه‌ای به نگارش درآمده و ادبیات فوق‌العاده قوی دارد و در واقع یک شاهنامه است. در زمان مطالعه کتاب متوجه شدم که ترجمه‌اش بسیار بسیار مشکل خواهد بود، بنابراین اعضای گروهی که در ترجمه «سرطان امپراتور بیماریها» همراه من بودند، دل خوشی از من ندارند!
ترجمه این اثر از چهارم بهمن سال 92 آغاز شد. آقای دکتر بهاروند، رابط من با خانه زیست‌شناسی، اعتقاد داشت کتاب 480 صفحه‌ای بین 6 مترجم تقسیم شود. البته در ابتدا درباره متن سخت کتاب حرفی به گروه مترجمان نگفتم، اما مطمئن بودم کار سختی خواهد بود. برای ارائه یک ترجمه مناسب از چند تن از همکاران کمک گرفتم.
به‌عنوان مثال، اگر من از ضرب‌المثل «نوش دارو بعد از مرگ سهراب» صحبت کنم، ما ایرانی‌ها نسبت به مفهوم این جمله آشنایی داریم، اما مخاطب انگلیسی زبان متوجه مفهوم آن نخواهد شد. کتاب سرشار از این نوع جملات و اصطلاحات است که برای درک آن مجبور به استفاده از منابع مختلف بودیم.
با توجه به حجم کار پژوهشی به‌نظر می‌رسد مؤلف در کنار یک گروه، موفق به انتشار این اثر شده است.
کار بی‌نظیری است. موکرجی در دوره رزیدنتی، تألیف این اثر را به پایان برده است و در یکی از سخرانی‌هایش اعلام کرد که بعد از ویزیت آخرین بیمارانش، از هفت عصر تا ساعت سه صبح در کتابخانه دانشگاه مشغول پژوهش و مطالعه بوده است.
«سرطان امپراتور بیماریها» در سال 2010 منتشر شد و سال 2011 به‌دست مخاطبان رسید. این کتاب بلافاصله جایزه پولیتزر را از آن خود کرد و سخنرانی‌های موکرجی در سراسر آمریکا آغاز و بیش از نیمی از جوایز سال 2011 و 2012 را به خود اختصاص داد. اصلی‌ترین دلیل موفقیت این اثر، قدرت بالای این اثر است. البته مخاطبان این اثر نیرو‌های متخصص نیستند، مخاطبان این اثر علاوه بر متخصصان حوزه درمان سرطان، عموم مردم هستند. بار‌ها در مترو کتاب را در دست مسافران دیده‌ام که عموم جامعه را تشکیل می‌دهند؛ به‌عبارتی دیگر مخاطبان این اثر طیف گسترده‌ای دارند.
چرا این کتاب را برای ترجمه انتخاب کردید؟
هدف من از ترجمه این اثر، وجود نگاه مؤلف در نگارش آن بود. بسیاری از تحصیل‌کرده‌های ایرانی، درباره چیستی سرطان و چگونگی شکل‌گیری آن اطلاعاتی ندارند. متأسفانه اطلاعات جامعه ما درباره سرطان بسیار ناچیز است و انتظار مرگ برای یک مبتلا به سرطان، انتظار برای از دست دادنش است. همه اقدامات درمانی در ذهن این افراد به معنای خریدن زمان است، اما این اثر به راحتی این پیام را به جامعه منتقل می‌کند که سرطان نه تنها یک بیماری پیچیده و جدید نیست، بلکه به راحتی قابل درمان است.
خاطرات افرادی که از سرطان رهایی پیدا کرده‌اند و بیماران مؤلف کتاب، در این اثر روایت شده است. کتاب با داستان یک زن مبتلا به سرطان که برای درمان به سیدهارتا موکرجی مراجعه کرده، آغاز میشود و سپس به تاریخچه سرطان می‌پردازد و به مرور به دستاورد‌های نوین درمان سرطان اشاره می‌کند.
علاوه بر تاریخچه سرطان، نویسنده به چه موضوعات دیگری پرداخته است؟
این کتاب، ضمن معرفی افراد دخیل در جمع‌آوری کمک‌های مردمی، به جامعه مخاطب آموزش می‌دهد که چگونه برای درمان سرطان پول جمع کنند. خیرین در آمریکا، با جمع‌آوری پول‌های کلان توانستند موقعیتی را فراهم کنند تا موضوع سرطان به مجلس سنای آمریکا برسد و پول‌های دولتی به آنها تزریق شود. سازمان‌های بزرگی مانند «NIH» شکل گرفت. نیکسون در کشور آمریکا طرحی را برنامه‌ریزی کرد تا براساس آن سرطان در کشورش درمان شود.
تلاش شرکتهای تولیدکننده سیگار در آمریکا موجب شد تا در برهه‌ای تحقیقات سرطان متوقف شود. نویسنده در قالب یک فصل همه این ماجرا‌ها را به زیبایی تشریح کرده تا مخاطب متوجه شود که کشورهای سرمایه‌دار یا شرکتهای بزرگ دارو‌سازی چطور می‌توانند از منابع مالی استفاده کنند که حتی بر سر راه تحقیقات پزشکی مانع ایجاد کنند؛ فقط برای کسب منافع مالی بیشتر.
سیدهارتا موکرجی نشان می‌دهد که شرکتهای بزرگ تولیدکننده سیگار به مدت 20 سال به هیچ عنوان اجازه پیشرفتی را در پژوهش‌های درمانی در حوزه سرطان نمی‌دانند. شکایت همسر مبتلا به سرطان از شرکتهای تولیدکننده سیگار موجب شد تا دادگاه فدرال، حکم پرداخت 400 میلیون دلار غرامت را صادر کند.
داستان ترجمه چطور شروع شد؟
نشریه تایمز به‌عنوان معتبرترین نشریه در حوزه نقد کتاب، در چندین شماره نقد‌هایی بر این اثر منتشر کرد. «سرطان امپراطوری بیماریها» در سال 2013 به‌عنوان کتاب سال و در ردیف 100 کتاب تاثیرگذار آمریکا شناخته شد. بعد از موفقیت‌های این کتاب احساس کردم وقت آن رسیده که فکری برای ترجمه آن داشته باشم. کتاب را به دوستم دکتر هادی توکلی‌نیا در دانشگاه «MIT» معرفی کردم. بعد از خواندن این کتاب با من تماس گرفت و ابراز علاقه کرد تا در ویکی‌پدیا یک مطلب مشترک منتشر کنیم. وی معتقد بود انتشار این مطلب موجب جذب مخاطبان ایرانی خواهد شد.
بلافاصله پیشنهاد کردم تا در ترجمه این اثر کمکم کند. چون کتاب را مطالعه کرده بود، گفت که کار خیلی سختی است. گفتم که می‌دانم کار سختی است اما مطمئنم اگر گروه خوبی را تشکیل بدهیم می‌توانیم ترجمه «سرطان امپراطور بیماریها» را منتشر کنیم. در جواب توکلی‌نیا که گفت در ایران کسی را نمی‌شناسیم، دکتر بهاروند را که در مؤسسه تحقیقات رویان فعالیت می‌کند به‌عنوان فردی که می‌دانستم دغدغه این نوع کارها را دارد، معرفی کردم.
با دکتر بهاروند تماس گرفتم و ایده ترجمه کتاب را با وی درمیان گذاشتم. ایشان بعد از یک ساعت با من تماس گرفتند و یکی از دوستان نزدیکشان یعنی دکتر مصطفی پویان، رئیس خانه زیست‌شناسی را به من معرفی کردند. یک مکالمه 15 دقیقه‌ای با آقای پویان کافی بود که تصمیم جدی برای ترجمه این اثر قطعی شود.
بعد از مکالمه تلفنی، آقای پویان و خانم‌ها شاه‌رضا و و زید‌آبادی، از اعضای خانه زیست‌شناسی، انگیزه من و دکتر توکلی‌نیا، دانش‌آموخته رشته مهندسی مکانیک از دانشگاه «MIT» را متحول کردند. از دیگر مترجمان این اثر دکتر هادی‌‌توکلی‌نیا، دکتر حسین فریبرزی و علی امین منصوری هستند. بلافاصله در مدت زمان کوتاهی یک گروه از افرادی که حتی در رشته زیست‌شناسی تحصیل نکرده بودند، تشکیل دادیم. دکتر حسین فریبرزی، دانش‌آموخته در رشته الکترونیک از دانشگاه «MIT»، علی امیر‌منصور محقق برادی‌سیتی «MIT» در بخش ژنتیک، همراه من یک گروه چهار نفره در آمریکا تشکیل دادیم. در ایران نیز اعضای خانه زیست‌شناسی خانم‌ها نگار شاه‌رضا و زید‌آبادی از خانه زیست‌شناسی و در ادامه راه آقای دکتر روحانی به جمع مترجمان کتاب اضافه شدند.
یکی از دوستانم در فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در معادل‌سازی واژگان گروه مترجمان کمک کردند. ویراستاری تمام کتاب نیز برعهده خانم شاه رضا بوده و شبانه‌روز این ویراستاری به روش «GOOGLE DRIV» ادامه پیدا کرد و با وجود اختلاف هشت ساعت و نیم بین ایران و آمریکا، تا سه صبح ویراستاری کتاب را ادامه می‌داد؛ من شرمنده لطف و تلاش و همراهی همکارانم هستم.
برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به نشانی زیر مراجعه کنید:
نظرات