خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، زهرا حقاني- مدیر پروژه «فیدیبو» نخستین سامانه تولید و توزیع کتاب الکترونیک در خاورمیانه، مهندسی مکانیک را کنار فلسفه غرب تحصیل کرده، حدود سه سال پیش فکرش درباره حفظ آثار مولفان ایرانی را با حمایت مهدی فیروزان، مدیرعامل شهر کتاب، عملی کرد. «فیدیبو» امروز پروژه‌‌ای چند‌ملیتی است. قاسمی جوان، ایده‌پرداز ربان فیروزه‌ای «نه به دانلود غیرقانونی کتاب» هم هست؛ ایده‌ای که به گفته خودش از «فیدیبو» هم مشهورتر شده است. او دقايقي ميهمان سوالات ايبنا بود که در ادامه مي​خوانيد.
‌
فکر فیدیبو از چه زمانی شکل گرفت؟
11 سال پیش، وقتی 18 ساله بودم، از ناشرانی که امروز با آن‌ها همکاری می‌کنم اجازه خواستم تا برای کتاب‌‌هایشان یک صفحه روی اینترنت بسازم. از سال 2001 درگیر پروژه «فیدیبو» هستم؛ پروژه‌ای که بواسطه آشنایی‌ام با آقای فیروزان،‌ مدیرعامل شهر کتاب، ادامه پیدا کرد.

درباره شکل‌گیری این آشنایی و شروع پروژه بگویید؟
از خوش روزگار،‌ بواسطه سایتم (فرهنگ‌خوان) با آقای فیروزان آشنا شدم. مردی جهان‌دیده که اقتصاد فرهنگ را در دست دارد. ایشان بر خلاف برخی مدیران فرهنگی، با مسایل روز فرهنگ غریبه نیست. 

حمایت، از پروژه «فیدیبو» فردای همان روز شروع شد که بیشتر شبیه یک خواب بود. کمتر از یک ماه توانستیم با ارتباط‌‌های آقای فیروزان، همکارانی در کشور‌های لبنان، انگلیس و اسپانیا پیدا کنیم و در نتیجه «فیدیبو» به پروژه‌ای‌ چند‌ملیتی تبدیل شد.

شرکت «اَدُبی» به ایران سرویس‌های کتاب‌‌های الکترونیک را ارایه نمی‌دهد، اما این موضوع دلیل نشد تا نتوانیم در این عرصه فعالیت کنیم. پروژه سه بار به بن‌بست رسید و مجبور شدیم از ابتدا شروع کنیم. شاید خوانندگان این مصاحبه از چرایی این همه سختی بپرسند. 

شاید مخاطبان این مصاحبه بگویند با یک پسوند ساختگی می‌توان از فایل‌های متنی محافظت کرد، اما باید دقت داشت که پسوند‌های «فیدیبو» پسوند‌های ساختگی نیست. پسوند‌های کتاب فایل‌های «فیدیبو» همان پسوند‌های «آمازون»، «کوبو» و «بارنز اند نوبل» است. بواسطه همین رعایت استاندارد و پسورد اختصاصی است که می‌توانیم یک دستگاه کتاب‌خوان داشته باشیم.

ناشران خارجی در «فیدیبو» حضور دارند؟
یکی از اهداف ما محدود نشدن به محتوای فارسی است. در حال مذاکره با ناشران بین‌المللی هستیم. در نمایشگاه فرانکفورت امسال با ناشرانی مانند «رندم هوس»، «وایلی» و ‌«سایمون اند شوستر» رایزنی کردیم. «رندوم هوس» اعلام کرد که با 12 هزار جلد کتاب به «فیدیبو» می‌پیوندد. این ناشر در سفر ماه پیش خود به تهران، همچنان بر علاقه‌مندی‌اش برای پیوستن به «فیدیبو» اصرار داشت. حرف اصلی ناشران این است که وقتی «فیدیبو» از سیستم قفل‌گذاری «ادبی» استفاده نمی‌کند، بنابراین باید یک سیستم امنیتی متقن جایگزین کنید. 

اما مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که عقد قرارداد، به سند تکنیکی و فنی نیاز دارد که تدوین آن چند ماهی طول می‌کشد. این سند تکنیکی و امنیتی، خیلی خیلی گران و تهیه آن نیازمند زمان است.

روبان فیروزه‌ای «نه به دانلود غیر قانونی کتاب» چیست؟
باید مسایل فرهنگی داخلی را به همه مشکلات فنی که مطرح شد، اضافه کنیم. یعنی همان رقابت فیدیبو با یک «کالای مجانی». به عبارتی دیگر شما کتابی را که می‌توانید از «فیدیبو» بخرید از طرف دیگر می‌توانید خیلی راحت از سایتی دیگر به شکل غیرقانونی دانلود کنید. البته این مشکل فرهنگی محدود به ایران نیست. برای جلوگیری از دانلود غیرقانونی نیازمند یک جنبش اجتماعی هستیم.
تجربه کمپین «نه به دانلود غیرقانونی کتاب» نشان داد آدم‌هایی وجود دارند که متوجه حساسیت موضوع هستند. 

چند روبان فیرزوه‌ای در نمایشگاه به مچ بازدیدکنندگان گره خورد؟
نمایشگاه بهانه‌ای برای ارتباط با مردم شد. البته فکر روبان‌های فیرزوه‌ای «نه به دانلود غیر قانونی کتاب» خیلی ناامیدانه مطرح شد. اما این روبان‌ها روز نهم نمایشگاه به پایان رسید و 16 هزار روبان به دست مردم بستیم. 
بستن و باز کردن این روبان شاید در مجموع 20 ثانیه طول بکشد. زمان کوتاهی که موجب می‌شود وقتی فرد در حال دانلود غیرقانونی کتاب است لحظه‌ای به غیرقانونی بودن کارش هم فکر کند. 

نکته اصلی این روبان‌ها، ارتباط و صحبت با مردم بود. در ابتدا از بازدید‌کنندگان درباره آشناییشان با «فیدیبو» پرسیدیم. بعد پرسیدیم که آیا تا به حال دانلود غیرقانونی انجام داده‌اند؟ تعریف درباره کپی‌رایت یکی دیگر از کار‌هایی بود که از سوی غرفه‌داران کمپین انجام شد، چراکه بسیاری از افراد با مفهوم واقعی کپی‌رایت آشنا نیستند.

از خدماتی‌های «فیروزه‌ای» بگویید؟ 
غرفه‌داران با نیرو‌های خدماتی نمایشگاه درباره کپی‌رایت صحبت کردند و این نکته مشخص شد که بسیاری از این نیرو‌ها کتاب‌خوان هستند. یکی از آن‌ها عضو «فیدیبو» است و 60 هزار تومان کتاب خریده است. آن‌ها تا روز پایانی نمایشگاه این روبان فیروزه‌ای را از مچشان باز نکردند.

ارتباط «فیدیبو» با بنیاد «رصد» را چگونه تشریح می‌کنید؟
همزمان با آغاز پروژه «فیدیبو» بنیاد «رصد» نیز راه‌اندازی شد. «رصد» نماینده حقوقی ناشران است. بر‌اساس اساسنامه «رصد» ناشران طرف قرارداد، می‌توانند از حمایت این بنیاد برخوردار شوند. یعنی ما به‌عنوان یک مقام قانونی می‌توانیم از هر وب‌سایت غیرقانونی دانلود کتاب شکایت کنیم. ما با هدف فرهنگ‌سازی «رصد» را بنیانگذاری کردیم، هر چند معتقدیم این‌کار به حوزه یک ارگان دولتی مربوط است. 

جریان دانلود غیرقانونی دو طرف دارد. یکی صاحبان وب‌سایت که شاید برای ارضای روحی در رابطه با آمار مراجعه به سایتشان به انتشار غیرقانونی دست می‌زنند و طرف دیگر افرادی که این آثار را دانلود می‌کنند. 

ما برای ناشر شاکی، وکیل می‌گیریم. گاهی هم پیش از اقدام قضایی با حضور دو طرف، مساله فیصله پیدا کرده است. وکلای جوانی هم اعلام آمادگی کرد‌ه‌اند که به‌صورت داوطلبانه کار‌های حقوقی ما را انجام دهند.

کمپین فیروزه‌ای تا چه زمانی به فعالیتش ادامه می‌دهد؟
دنبال ادامه فعالیت کمپین هستیم، فکری که پیش از نمایشگاه وجود نداشت. خیلی شهرستانی‌ها نسبت به تمرکز کمپین در تهران اعتراض داشتند و حتی از سوئد ایمیلی از یک هموطن داشتم که دنبال خرید پستی روبان فیروزه‌ای بود. پیغام داده بود که به خودم بالیدم که این اتفاق در کشورم رخ داده است. دنبال طراحی یک سایت مستقل هستیم تا کمپین به هویت «فیدیبو» تبدیل شود. همچنین در حال برنامه‌ریزی یک تور خاورمیانه برای کمپین «نه به دانلود غیرقانونی کتاب» هستیم.

خود شما کتاب کاغذی می‌خوانید یا کتاب الکترونیک؟
خیلی وقت است به شکل حرفه‌ای کتاب کاغذی نخواندم. فقط کتابی را برای قبل خواب انتخاب می‌کنم. بیشتر آثاری‌ هم که مطالعه می‌کنم به زبان اصلی است. آمار‌ پایگاه «فوربس» اواخر سال میلادی گذشته درباره آمار نشر کتاب الکترونیک در مقایسه با نشر کاغذی منتشر شد. آمار به دست آمده مشخص کرد با پیدایش کتاب الکترونیک، نه تنها میزان فروش کتاب کاغذی کم نشده بلکه سرانه خرید کتاب در جامعه آمریکا بالا رفته است. 

چه کتابی از نمایشگاه خریدید؟
از نمایشگاه امسال کتاب نخریدم، اما چند کتاب هدیه گرفتم. یک کتاب درباره امام موسی صدر که خیلی دوستش دارم و دغدغه‌ام است. چاپ جدید و تصویر‌نگارانه «قلعه حیوانات» برای آرشیوم و «مارکوپلو» را هدیه گرفتم.

درددلی با دانلودکننده‌ها
خیلی از نویسندگان ما در اواخر عمرشان در بستر بیماری‌اند، در حالی‌که کتابشان در فضای مجازی با شمارگان بالا دانلود می‌شود. حتی اگر 10 درصد افرادی که دانلود غیرقانونی انجام می‌دهند بدانند، این کار چقدر در زندگی نویسندگان موثر است، آمار کمی نیست.
اگر این کتاب را دوست داریم، باید به کپی‌رایت آن احترام هم بگذاریم تا چرخه تولید آن قطع نشود. کمک به بازتولید کتابی که اتفاقا دانلود شده و دوستش داری.