حسين مسعودنيا، در گفت‌‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، در پاسخ به اين سوال مبني بر اين‌كه چرا خاطره‌نويسي در ميان رجال سياسي از دهه دوم انقلاب بسيار كمرنگ شده است، پاسخ داد: به طور كلي با اين روايت كه خاطره‌نويسي در اين دوران كمتر شده است، موافق نيستم چراكه بيشتر افراد و رجال سياسي پهلوي هم كه كتاب خاطراتي از خود به جای گذاشتند، زماني مبادرت به نوشتن خاطرات خود كرده‌اند كه از سقوط رژيم پهلوي گذشته بود و بعد از پيروزي انقلاب اسلامي شروع به ثبت خاطرات خود كرده‌اند. 

آیا خاطرات رجال سياسي موثق است؟!

استاد گروه علوم سياسي و عضو هيات علمي دانشگاه اصفهان ادامه داد: ‌زماني‌كه رجال سياسي به نوشتن خاطرات خود مي‌پردازند، در بيان تمام و كمال واقعيات موجود طفره مي‌روند. از اين‌رو بايد در موثق دانستن آن‌ها محتاط بود.

وی  افزود: به طور كلي رسم خاطره‌نويسي در ميان رجال سياسي ايران در تمام دوران‌ها كمرنگ بوده است و اين موضوع به «فردگرايي» و «محافظه‌كار بودن» ايرانيان برمي‌گردد. به قول باستاني پاريزي خاطره‌نويسي مستلزم خود مشت‌ومالي و خويشتن را مورد نقد قرار دادن است. در حالي‌كه به دليل فرهنگ سياسي حاكم، افراد و رجال سياسي كمتر حاضر به نقد خود و پذيرفتن قصورات و اشتباهات خود هستند. 

اين عضو هيات علمي دانشگاه اصفهان ادامه داد: اما به طور كلي و با فرض پذيرفتن اين روايت كه خاطره‌نويسي در اين دوران كمرنگ‌تر شده است، مي‌توان دلايل متعددي را برشمرد كه مهم‌ترين دليل آن را مي‌توان اين‌گونه توضيح داد كه بعد از فروپاشي يك ساختار و نظام سياسي، نخبگان و رجال سياسي آن جامعه ديگر احساس وامداري به نظام پيشين ندارند و بالطبع با متفاوت‌شدن فضا، ‌آن‌ها مي‌توانند نظرات و خاطرات خود را به راحتي بيان ‌كنند. كما اين‌كه اين اتفاق درباره رجال سياسي عصر پهلوي هم افتاده است و تصور مي‌شود كه خاطرات رجال سياسي در دوران جمهوري اسلامي ايران كمتر شده است. 

در ایران جریانات سیاسی حالت جناحی دارند

وي افزود: دليل ديگري كه مي‌توان در اين امر دخيل دانست، اين است كه در ايران جريانات سياسي حالت حزبي ندارند و بيشتر حالت جناحي دارند. به همين دليل، چون نمي‌خواهند از صحنه قدرت سياسي خارج و طرد شوند، تمايلي به نوشتن خاطرات هم از خود نشان نمي‌دهند تا همچنان قدرت خود را حفظ كنند.

اين كارشناس تاريخ معاصر تصريح كرد: دليل ديگر اين مساله آن است كه بسياري از رجال سياسي دوران انقلاب، افرادي هستند كه در جريان انقلاب اسلامي شركت داشته و به نوعي در انقلاب و پيروزي آن سهيم بوده اند، بنابراين حاضر نيستند با نوشتن خاطرات خود، به انقلاب و پيامدهاي آن لطمه بزنند و به نوعي خود را وامدار اين نظام مي‌دانند.

مسعودنيا بيان كرد: اما مي‌توان پذيرفت كه افراد و رجالي كه در دوران جمهوري اسلامي مانند حسن روحاني، محمد ري‌شهري و علي‌اكبر ناطق نوري به نوشتن خاطرات خود پرداخته‌اند، در واقع، پاسخي به نقد‌هايي بوده است كه به آن‌ها مي‌شد و در واقع، خاطرات آن‌ها نوعي پاسخ به نقدها و مخالفان خود بوده است و همچنين بايد اذعان كرد كه در اين دوران بيشتر خاطرات نوشته‌شده از سوي ليدرها و نخبگان تراز اول بعد از انقلاب نوشته شده‌اند.

استفاده از خاطرات رجال سياسي به صورت مقايسه‌اي 
 
وي در پاسخ به سوالي با اين محور كه آيا با توجه به ريزه‌كاري‌ها و جزييات موجود در خاطرات رجال سياسي، مي‌توان اطلاعات موجود در کتاب های آنها را موثق دانست و به عنوان يك منبع تاريخ‌نگاري از آن استفاده كرد، گفت: به طور كلي، اين‌كه فكر كنيم با خواندن يك روايت مي‌توان به حقيقت مطلق رسيد، رويايي بيش نيست. اين مساله درباره خاطرات رجال سياسي هم صدق مي‌كند و زماني مي‌توان اين كتاب‌ها را به عنوان منابع درست تاريخي دانست كه به صورت پراگماتيك و مقايسه‌اي (comparative) مورد بررسي قرار گيرند تا اطلاعات درست و نادرست آن به درستي مشخص شوند و مورد تحليل قرار گيرند.

مسعودنيا در ادامه سخنان خود توضيح داد: نكته ديگري را بايد در نظر گرفت و درباره لحاظ قراردادن اين خاطرات محتاط بود، اين است كه به هرحال زماني ‌كه رجال سياسي به نوشتن خاطرات خود مي‌پردازند، ‌تمايلي ندارند كه تمام كاستي‌ و اشتباهات موجود را به گردن خود بیندازند و همواره در تلاشند در پاسخ به تاريخ، نقدها و اعتراضات موجود، خود را از سر هرگونه تقصيري واكنند و آن را متوجه ديگر عوامل و نيروها كنند. بنابراين در استفاده از داده‌ها و اطلاعات تاريخي آن‌ها، بايد دقت و وسواس زيادي به خرج داد.

حسين مسعودنيا، داراي دكتراي علوم سياسي  و هم‌اكنون استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان است. جامعه‌شناسي سياسي ايران حوزه تخصصي وي محسوب مي‌شود. وي حدود 30 مقاله علمي-پژوهشي و 10 مقاله ISI را در مجلات علمي مختلف به چاپ رسانده است. كتاب «طبقه متوسط جدید در ایران: تکوین، فرصت، چالش» و مقاله‌هايي چون «درآمدي بر تجددخواهي و تهاجم فرهنگي در ايران: گذشته و حال»، «چالش‌هاي تحزب و پيامدهاي آن در ايران»،‌ «احياگر بزرگ اسلامي»، «نظري بر غوغاي جمهوري‌خواهي و نقش مدرس در فرجام آن» از جمله فعاليت‌هاي علمي وي به شمار مي‌آيند./