خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ امروز پنجشنبه (19 اردیبهشت 1392 ه.ش و 28 جمادی‌الثانی 1434 ه.ق) مصادف با سالروز ولادت مشهورترین دانشمند فقیه و محدث نامی شیعه در نیمه اول سده چهارم هجری، ثقه‌الاسلام محمد‌بن یعقوب‌بن اسحاق کلینی رازی معروف به «کلینی» یا «شیخ کلینی» است.
اصالت کلینی ایرانی و از روستای «کلین» واقع در ۳۸ کیلومتری شهر ری و ناحیه جنوب غربی جاده قم نزدیک به تهران، حسن‌آباد کنونی است.
جایگاه کلینی در جهان اسلام
ثقه‌الاسلام کلینی در عصر امام حسن عسکری (ع) متولد شد و با چهار سفیر و نماینده خاص حضرت امام زمان (ع) که در طول غیبت کوتاه آن حضرت رابط بین شیعیان و امام زمان بودند، هم‌عصر بود.
با این که آن چهار تن از فقها و محدثین بزرگ شیعه بودند و شیعیان آنها را به جلالت قدر می‌شناختند، کلینی مشهورترین شخصیت عالی‌مقامی بود که در آن زمان میان شیعه و سنی با احترام می‌زیست و به‌طور آشکار به ترویج مذهب حق و نشر معارف و فضایل اهل‌بیت عصمت (ع) همت می‌گماشت.
کلینی در امانت و عدالت ، تقوی و فضیلت ، حفظ و ضبط احادیث که همه از شرایط یک فرد محدث موثق جامع‌الشرایط بوده است، مانند نداشت. به گفته علامه محمد‌تقی مجلسی، وی در میان تمام دانشمندان ما و آن‌هایی که از او روایت کرده‌‌اند، همچنین در نظم و ترتیب کتابش «کافی» بی‌نظیر بوده و این مزایا دلیل است که وی از جانب خداوند متعال تاییدات خاصی داشته است.
استادان «شیخ کلینی»
کلینی در ری و قم و بغداد و کوفه و دیگر نقاط دور و نزدیک ممالک اسلامی که امروز درست روشن نیست، در نیمه دوم سده سوم هجری، دانشمندان بزرگ و فقها و محدثین بسیاری را ملاقات کرد و از خرمن معلومات و محفوظات آنها خوشه‌ها چید و از آنان به دریافت اجازات نایل گشت که این اجازات هم در آن زمان‌ها از آن بزرگمردان به چنین رادمردی بسیار با‌ارزش بوده است. در کتب رجال و تراجم نزدیک به چهل نفر از فقها و محدثین را نام می‌برند که از استادان و مشایخ اجازه وی به‌شمار رفته‌اند و کلینی نزد آنها شاگردی کرده است.
کتاب‌شناسی شیخ کلینی
شیخ اجل طوسی و نجاشی دانشمند رجالی کتاب‌های زیر را جزء تالیفات کلینی به شمار آورده‌اند:
رجال
کتاب رد بر قرامطه: قرامطه، فرقه ای بودند که عقیده داشتند اسماعیل پسر حضرت صادق (ع) امام غایب است و در حقیقت همان اسماعیلیه نخستین بودند. علت تسمیه آنها به قرامطه یا قرمطی این است که اولین بار شخصی به نام قرمط از مردم حومه کوفه چنین دعوی را کرد و پیروان او به نام وی خوانده شدند. قرامطه به مرور ایام سخت به انحراف در عقیده و اعمال کشیده شدند و بر ضد عموم مسلمین شورش‌های بسیاری کردند.
تعبیر رویا
مجموعه شعر - مشتمل بر قصائدی که شاعران در مناقب و فضایل اهل‌بیت عصمت و طهارت گفته‌اند.
«الکافی»
«الکافی» مهم‌ترین اثر کلینی بلکه جامعه شیعه است و مشتمل بر سه بخش است؛ اصول کافی، فروع کافی و روضه کافی که در مجموع دارای 16هزار و 199 حدیث است که از رسول اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) روایت شده‌اند.
کافی نخستین کتاب از کتب چهارگانه و معتبر حدیث و منبع فقه شیعه است که تقریبا از یازده قرن پیش تاکنون ماخذ نخستین کتب فقه و حدیث ما و مدرک و مرجع محدثین و فقها و مستند مجتهدین بزرگ شیعه امامیه در استنباط احکام شرعی است و از لحاظ کیفیت و محتوا و زمان، بر سه كتاب ديگر مقدم است.
سه کتاب دیگر عبارتند از «من لایحضرالفقیه» تالیف محمد‌بن‌علی‌بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق و «تهذیب» و «استبصار» هر دو تالیف شیخ‌الطائفه محمدبن‌حسن طوسی معروف به شیخ طوسی.
کلینی برای جمع‌آوری اخبار و احادیث کتاب کافی مسافرت‌های بسیاری انجام داد و به شهرها و نقاط شیعه‌نشین کشورهای دور و نزدیک اسلامی سفر کرد و به ملاقات راویان احادیث و ناقلان آثار ائمه اطهار (ع) و محدثین بزرگ و فقهای عالی‌قدر شیعه و استادان اجازه و مشایخ روایت رفت. به گفته نجاشی، در مدت بیست سال مجموع اخبار و احادیث صحیح و معتبر پیغمبر خاتم (ص) و ائمه معصومین (ع) را جمع‌آوری کرد و سپس قسمت‌های لازم را برگزید و آنها را مهذب و مرتب کرد و سرانجام کتاب «کافی» را به‌وجود آورد.
شیخ کلینی با تالیف کتاب «کافی» حقی بزرگ بر جامعه شیعه امامیه دارد و به ویژه دانمشمندان ما را در سطوح مختلف تا ابد رهین منت خود ساخت.
شیخ مفید دانشمند بلند‌مرتبه شیعه (وفات ۴۱۳ هجری) در کتاب «تصحیح‌الاعتقاد» صفحه ۲۷ می‌نویسد: «کافی از بزرگترین کتب شیعه است و دانشمندان ما بیش از هر کتاب دیگری از آن سود برده‌اند.»
شهید اول محمد‌بن مکی مقتول (وفات 786 هجری) در «اجازه ابن خازن» نوشته است: «و کتاب «کافی» در حدیث که شیعه امامیه مانند آن تالیف نکرده است.»
ملا محسن فیض کاشانی از «کافی» این‌گونه یاد می‌کند: «در میان کتب اربعه حدیث شیعه از همه شریف‌تر و موثق‌تر و کامل‌تر و جامع تر کتاب کافی است که نسبت به سایر کتب اربعه مشتمل بر احادیث اصول دین و پیراسته از زیادت‌ها و ناهمواری‌هاست.»
علامه مجلسی ( ره ) که بهترین شرح کافی از اوست، نوشته است: «کتاب کافی از لحاظ ظبط درست و جامعیت، بهترین کتاب اصول اولیه حدیث شیعه و بهترین و بزرگترین تالیفات فرقه ناجیه شیعه امامیه در این زمینه است.»
کلینی احادیث کافی را در اصول اعتقادی و فروع عملی اسلام و اخلاق و آداب زندگی به‌عنوان یک دوره کامل برنامه‌ریزی برای یک زندگی سعادت‌مندانه اسلامی بر اساس مذهب اهل بیت عصمت و طهارت (ع) گرد‌آورده و در آن زمان‌ها آن‌را برای استفاده شیعیان کافی دانسته است.
نگاهی به شرح‌ها و حاشیه‌ها و ترجمه‌های کافی
کتاب گران‌قدر کافی تاکنون بیش از60 بار از سوی بزرگان محدثین و فقهای شیعه به عربی و فارسی شرح و ترجمه و تلخیص و تحشیه شده است. شرح‌ها گاهی چندین جلد بزرگ را تشکیل داده‌اند. همچنین همه یا قسمت‌هایی از این کتاب به زبان‌های فارسی و اردو و ترکی و... ترجمه شده و بعضی از آنها به چاپ هم رسیده است.
مشهورترین و شاید بهترین شرح کافی که مورد توجه علما و دانشمندان ما قرار دارد، چهار شرح به زبان عربی و یک شرح به زبان فارسی است که عبارتند از:
شرح اصول کافی: تالیف فیلسوف بزرگ نامی صدرالمتالهین شیرازی (وفات سال ۱۰۵۰ هجری)
شرح اصول کافی: تالیف فقیه بزرگوار ملاصالح مازندرانی (وفات سال ۱۰۸۰ هجری)
شرح کافی و سایر کتب اربعه: تالیف حکیم و محدث و فقیه عالی‌قدر ملامحسن فیض کاشانی (وفات سال ۱۰۹۱ هجری) به نام «وافی» که در سه جلد بزرگ به قطع رحلی و چاپ سنگی منتشر شده است.
شرح اصول کافی: علامه نامی ملا محمدباقر مجلسی ( ره ) مولف دایره‌المعارف «بحارالانوار» با عنوان «مرآت‌العقول» که تاکنون چندین‌بار چاپ شده است.
ترجمه و شرح کافی به فارسی: به قلم فقیه و محدث بزرگوار ملا خلیل قزوینی که مورد استفاده علما و طالبان علم بوده و هست و در سال ۱۳۰۸ هجری در لکنهو چاپ شده است.
این پنج شرح مهم و مشهور کافی در حدود هشتاد سال از سده یازدهم هجری انجام گرفته و پیش از همه فیلسوف نامی صدرالمتالهین شیرازی به شرح آن همت گماشته است.
وفات و مرقد شیخ کلینی
ثقه‌الاسلام شیخ کلینی این محدث عظیم‌الشان که در دنیای آن روز اسلام، چشم و چراغ شیعه و سند افتخار دانشمندان بغداد بود، پس از آن همه رنج و کوشش و تالیف و تصنیف و رواج و رونق مکتب اهل بیت عصمت و طهارت (ع) سرانجام در سال ۳۲۸ یا ۳۲۹ (ه.ق) که مصادف با مبدا غیبت کبرای امام زمان (عج) بود، در همان شهر بغداد چشم از جهان فانی بست و مرغ روح بلند‌پروازش به آشیان جنان پرواز کرد. آرامگاهش امروز در ناحیه شرقی نهر دجله زیارتگاه مسلمانان است.
پنجشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲ - ۱۱:۰۳
نظر شما