به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در لرستان، در میان هنرها، معماری پیش از همه و شاید بیش از همه ریشه در جهان‌بینی، باورها، اسطوره‌ها، سنت‌ها و آرمان‌های مردمان یك سرزمین دارد. هنر معماری آیینه‌ای تمام‌نما از هویت تاریخی، تمدنی و قومی یك ملت است. شناخت معماری یك سرزمین مروری است بر تاریخ تمدن، تفكر، سیر اندیشه‌ها و آرمان‌های گذشته و حال یك جامعه. یكی از وجوهی كه بازتاب‌دهنده هویت مردم لُر است؛ شناخت تاریخ معماری و شهرسازی آنهاست.

لُرها در پس چندین هزار سال سكونت در لرستانات (فیلی، بختیاری، جنوبی) در معماری بناها و شهرها و پدید آمدن شیوه‌های خاص آن، از تأثیرگذارترین مردمان ایرانی بوده‌اند. شاهد بر این گفته وجود آثار ده‌ها شهر تاریخی و بناهای باشكوه در گستره سرزمینی لرستانات است.
 
بافت تاریخی شهر خرم‌آباد به مساحت تقریبی 105 هكتار از زمره بافت‌های تاریخی ارزشمند ایران به حساب می‌آید. این مجموعه‌ فرهنگی - تاریخی دارای 11 محله و بیش از صد بنا و اثر تاریخی ارزشمند است. در سال 1388 بخشی از این محدوده به مساحت 72/5 هكتار در فهرست آثار و بافت‌های تاریخی شهر به ثبت رسیده است.

با این وجود در سال‌های اخیر بخش‌هایی از این محدوده و حریم قانونی آن از سوی برخی افراد حقیقی و حقوقی مورد تخریب قرار گرفته و این روند نامیمون همچنان ادامه دارد. بیم آن می‌رود كه با ادامه برخی بی‌مهری‌ها در سال‌های آتی اثری از بافت تاریخی شهر خرم‌آباد بر جا نماند.
 
 محمد محمدی اصل در کتاب «گونه‌شناسی خانه‌های تاریخی خرم‌آباد» منتشر شده از سوی انتشارات شاپورخواست، با هدف بررسی انواع، ریشه‌ها، ویژگی‌های فرهنگی، تاریخی، اقلیمی و نظام خانه‌سازی در معماری حوزه لرستان به صورت اجمالی 45 خانه تاریخی خرم‌‌‌‌آباد را مبنای تحلیل و بررسی قرار  داده است.

خانه و حسینیه خورشیدی

قدمت این خانه به پیش از قاجار، قاجار و پهلوی باز می‌گردد، مساحت آن 330 مترمربع و موقعیت آن در محله پشت‌بازار گذر کاکاوند‌ها است، در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است.

بنا در دوره پهلوی نخست مورد بازسازی قرار گرفته است. اما لایه‌های معماری قاجار (سردر شاخص بنا) و پیش از آن هم در آن، مشاهده می‌شود. این خانه در سه جبهه جنوبی (بخش حسینیه) شمالی و باختری (بخش مسكونی) در یك طبقه ساخته شده است.

این حسینیه بعد از حسینیه تخریب شده امام جمعه در دوره قاجار (سیدصادق طباطبایی)، كهن‌ترین حسینیه تاریخی خرم‌آباد به شمار‌ می‌رود. از ویژگی‌های خاص بنا می‌توان به تركیب دو فضای مذهبی (حسینیه) و مسكونی (خانه) در پیرامون یك میانسرا اشاره كرد. این خانه متعلق به حاج مرتضی از خاندان خورشید‌ی‌های مقیم خرم‌آباد است.
 

 

 
خانه بابایی‌ها

قدمت این خانه به دوره قاجار و پهلوی باز می‌گردد، در بافت تاریخی محله پاسنگر گذر معروف به شفق قرار دارد، اما با خطر تخریب مواجه است. كهن‌ترین بخش خانه مربوط به اتاق سه دری شمالی بنا است كه دارای ویژگی‌های معماری‌ دوره قاجار است. سند ملكی باقیمانده از خانه مربوط به سال 1317 قمری (1287 شمسی) است بر پایه این سند می‌توان گفت كه احتمالاً بنا در اوایل دوره قاجار ساخته شده و صاحب آن شخصی به نام (بیره- بهرام) خانواده بابایی‌های شهر خرم‌‌‌آباد است.

خانه مذكور پس از گذشت دو سده همچنان در اختیار این خانواده است و از دوره قاجار بدین سو محل برگزاری جشن مذهبی نیمه شعبان است.
 

 
خانه‌ قاضی (آخوند ابوطالب)

قدمت این خانه به دوره قاجار و پهلوی نخست بازمی‌گردد، مساحت آن 730 متر مربع است و در حال حاضر موزه سنگ میراث فرهنگی و گردشگری استان لرستان است و در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است. این خانه متعلق به قاضی محل میرزا محسن قاضی بوده است.

خانه قاضی با محوریت شمالی – جنوبی در دو جبهه مسكونی با میانسرایی در وسط و باغچه كوچكی در جبهه خاوری ساخته شده است. بخش اصلی خانه در دو طبقه و دارای فضاهای مختلف چون تالار، تَنَبیَه، سه‌دری، پنج‌دری و ... است.
 

بخش نسار، شامل مطبخ، راهرو، فضای سردر، دالان و هشتی زیبایی است. این جبهه در یك طبقه ساخته شده است. بخش خاوری این جبهه در دوره پهلوی و به سبك معماری آن دوره تجدیدبنا شده؛ اما بخش باختری و مجموعه دالان و هشتی متعلق به روزگار قاجار است.
 

اصولاً در معماری شهر خرم‌آباد بخش رو به آفتاب خانه در دو طبقه و بخش پشت به آفتاب در یک طبقه ساخته می‌شد، این امر باعث می‌شد، جلوی تابش نور به میانسرا و جبهه شمالی در فصل سرد سال گرفته نشود و در روزهای گرم سال مانعی برای وزیدن نسیم و باد مطلوب به پیكره جبهه اصلی (شمالی) وجود نداشته باشد. این ویژگی به خوبی در خانه قاضی دید می‌شود.

این خانه - موزه که در خیابان امام خمینی (ره)شهر خرم‌آباد و روبروی قلعه فلک‌الافلاک قرار دارد، که در تمام ایام سال به‌ویژه در ایام نوروز میزبان حضور گردشگران است.
 
 خانه آیت‌الله کمالوند

قدمت این بنا به دوره پهلوی باز می‌گردد، مساحت آن 585 متر مربع است و در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است در حال حاضر نیز بنا بر گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان اداره بازآفرینی شهرداری است.

این بنا یادآور نام صاحب آن آیت‌الله روح‌الله كمالوند فرزند حاج رضا، از كبار عالمان و رهبران دینی و سیاسی مردم لرستان در دوره پهلوی است. به رغم ثبت اثر در فهرست آثار تاریخی كشور، متأسفانه تغییرات و الحاقات نامناسبی در بنا صورت گرفته كه چهره اصلی آن را به شدت مغشوش كرده است.

انتظار شهروندان این بود که پس از ثبت این اثر در فهرست آثار ملی تبدیل آن به کتابخانه یا خانه‌ – موزه، شود اما اینک این ملک در اختیار سازمان نوسازی و بهسازی شهر خرم‌آباد قرار دارد.
 

 

عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان در گفت‌وگو با ایبنا از آمادگی این اداره کل برای تبدیل محل خانه آیت‌الله کمالوند  به خانه – موزه خبر داد و افزود: اگر شهرداری ملک را در اختیار میراث فرهنگی قرار دهد این آمادگی از سوی ما برای تبدیل ملک آیت‌الله کمالوند  به خانه موزه وجود دارد. 
 
خانه آیت‌الله لرستانی (خانه مشروطه)

این اثر در محله زید بن علی، گذر شیخ عبدالرحمن قرار دارد. بنا در دوره قاجار ساخته شده است و در عصر پهلوی و دهه‌های اخیر برخی تغییرات در آن ایجاد شده است.

این خانه متعلق به آیت‌الله شیخ عبدالرحمن لرستانی از علمای مشهور دوره مشروطه است. این خانه جایگاه ویژه‌ای در تاریخ شفاهی لرستان داشته است و یادآور مبارزات مردم در دفاع از مشروطیت است. می‌طلبد پیش از تخریب بنا، مرمت و به موزه مشروطه تبدیل شود.
 

 
خانه جزایری

قدمت این خانه به دوره قاجار و پهلوی نخست باز می‌گردد، مساحت آن 288 مترمربع است و در خطر تخریب قرار دارد، این خانه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در محله درب دلاکان بین کوچه ابوذر و خیابان حافظ قرار دارد.

اصل بنا مربوط به دوره قاجار است كه الحاقاتی در دوره پهلوی نخست به آن افزوده شده است. در دوره معاصر شكل اصلی و محدوده خانه دستخوش برخی دگرگونی‌ها شده است.
 

این خانه متعلق به مرحوم حجت الاسلام سیدجواد جزایری از عالمان بنام لرستان و از خاندان سادات جزایری شهر خرم‌آباد است. وی در بخش قاجاری خانه اقامت داشته و از قسمت الحاقی  به عنوان دفتر اسناد رسمی و جایی برای رسیدگی به برخی امورات مذهبی مردم استفاده می‌کرده است.

با توجه به اینکه وجود این بناها در استان و شهر خرم‌اباد می‌تواند در جذب گردشگران مفید واقع شود، می‌طلبد مسئولان مربوطه در جهت حفظ و نگهداری بافت همت بیشتری داشته باشند.

استان لرستان با وجود آثار گردشگری، طبیعی و تاریخی کم‌نظیر ظرفیت گسترده‌ای در حوزه گردشگری دارد.

در کنار این جاذبه‌های گردشگری، ترمیم و بهسازی بافت‌های قدیمی شهرها می‌تواند بستری برای جذب گردشگران، ایجاد اشتغال و تقویت اقتصاد مردم باشد.

 تقویت اعتبارهای حوزه گردشگری، اعتبار لازم برای مرمت آثار باستانی جهت صیانت از آثار تاریخی و همچنین تقویت شاخص گردشگری در استان ضروری است.

احمدرضا دالوند، معاون امور عمرانی استانداری لرستان، خرداد ماه 1401 در آیین رونمایی از کتاب بافت‌ تاریخی شهر خرم‌آباد اظهار کرد: یکی از مهمترین ظرفیت‌های خرم آباد بافت‌های تاریخی آن است که بیش از ۱۰۰ هکتار بافت تاریخی در این شهرستان وجود دارد.

وی افزود: برای حفظ فرهنگ اصیل منطقه و نگهداری از بافت فرسوده باید تلاش کرد و از شهرداری و اعضای شورای شهر خرم‌آباد انتظار می‌رود که اگر بازسازی در بحث منازل بافت‌های تاریخی قرار است، اتفاق بیفتد باید شرایط محیطی این بافت های تاریخی در نظر گرفته شود.

دالوند گفت: شهرستان خرم‌آباد در نوروز امسال تبدیل به مقصد گردشگری شد و روزانه بیش از ۳۰ هزار نفر مسافر اسکان یافتند که این نشان می‌دهد، باید ظرفیت‌ها را برای استقبال بیشتر از مسافران در این شهر مهیا کنیم.

وی توجه به بافت‌های تاریخی را مهم برشمرد و افزود: توجه به این بافت‌ها باید در اولویت همه دستگاه ها به ویژه دستگاه‌های مرتبط باشد.