سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – سیدضیا میررحیمی: با فرا رسیدن ماه محرم، دارالعباده یزد جامه سیاه بر تن می‌کند و کوچه‌پس‌کوچه‌هایش لبریز از نغمه‌های سوگ و عشق می‌شود. در این ایام، هر خانه‌ای به حسینیه‌ای کوچک بدل می‌شود؛ با صدای روضه‌ای که از درون خانه‌ها به بیرون سرریز می‌شود و چای نذری‌ای که برکت خانه‌هاست. مردم از روزها قبل مهیای آمدن محرم می‌شوند، گویی قرار است مهمانی بزرگ از کربلا به یزد بیاید.
از جای‌جای استان، مردمی با قلب‌هایی لبریز از شور حسینی گرد هم می‌آیند؛ محله‌ها زنده‌تر از همیشه، نوجوانان در لباس مشکی، پیرمردانی که خاطرات نخل‌برداری را نسل به نسل روایت می‌کنند، و کودکانی که با چشمان مشتاق، قامت چوبین نخل را می‌نگرند. شور و شوقی وصف‌ناپذیر فضای شهر را دربرمی‌گیرد، آن‌چنان‌که یزد در این روزها نه فقط مقصد سوگواری، بلکه منزلگاه گردشگران مذهبی از سراسر ایران و حتی دیگر کشورها می‌شود.
یزد، سرزمین آیین‌ها و نمادها، در ماه محرم چهره‌ای دیگر به خود می‌گیرد؛ چهره‌ای آمیخته با سوگ، شکوه و سنت. یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های این دگرگونی، آیین نخل‌برداری است؛ آیینی که نه‌تنها در دل مردم یزد، بلکه در تار و پود هویت فرهنگی این دیار ریشه دوانده است.
نخل‌برداری؛ سنتی که یزد را نام‌آور کرده است
به گفته حسین مسرت، نویسنده و پژوهشگر یزدی، نخل‌گردانی در یزد ویژگی‌هایی دارد که آن را در ایران برجسته کرده است. اگرچه در برخی شهرهای دیگر نیز نخل وجود دارد، مانند روستای کنجدجان گلپایگان، اما آنچه در یزد رخ می‌دهد، آیینی با ساختار، معنا و شکوهی خاص است.
در شهرها و روستاهای استان یزد، از تفت و مهریز گرفته تا زارچ و خویدک، ظهر یا عصر عاشورا، نخل‌ها بر دوش مردان محله به حرکت درمی‌آیند. یکی از باشکوه‌ترین این مراسم‌ها، نخل‌برداری حسینیه شاه ولی تفت است که در ظهر عاشورا برگزار می‌شود.
نخل چیست؟
مسرت در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا درباره نخل گفت: نخل، سازه‌ای چوبی و حجیم است که در نگاه نخست، بیشتر به درخت سرو شباهت دارد تا نخل خرما. دکتر اسلامی ندوشن نیز بر این شباهت تأکید دارد و سرو را نماد جاودانگی و رشادت می‌داند؛ مفاهیمی که با شهادت امام حسین (ع) پیوندی ناگسستنی دارند.
این مولف ادامه داد: اسکلت نخل، اتاقکی مشبک با بامی شیروانی‌شکل است که با تیرک‌ها و ستون‌های چوبی بلند ساخته می‌شود. ارتفاع دیواره جلویی آن به بیش از پنج متر می‌رسد و برای بلند کردنش، گاه بیش از صد مرد نیاز است. نخل امیرچقماق یزد یکی از بزرگ‌ترین نخل‌های جهان است که در سال ۱۳۹۶ پس از هفت دهه، بار دیگر از زمین بلند شد.
تزیین نخل؛ آیینه‌ها، پرچم‌ها و شمشیرها
مسرت ادامه داد: از اوایل محرم، مردم هر محله با شور و اشتیاق به تزیین نخل می‌پردازند. آیینه‌های قدی، پرچم‌های سیاه و سبز، شمشیرها، سپرها و نمادهای عاشورایی، نخل را به تابلویی از حماسه و سوگ بدل می‌کنند. در روز مراسم، فردی به‌عنوان «هادی» بر بالای نخل می‌ایستد و جمعیت را هدایت می‌کند تا هماهنگ و منظم، نخل را به حرکت درآورند.
مسرت همچنین از همراهی هیئت‌ها و محلات مختلف در این عزاداری گفت: در برخی محلات مانند شاه ابوالقاسم، رسم بر آن است که نخل را اهالی محله‌ای دیگر، مانند مریم‌آباد یا حسن‌آباد، بردارند و پس از مراسم، میهمان سفره نذری میزبانان باشند.
فلسفه و رمزگان آیین
این پژوهشگر بیان کرد: نخل، در باور مردم، نمادی از تابوت امام حسین (ع) است. گرداندن آن به تعداد فرد (سه، پنج یا هفت دور) حول «کلک» حسینیه، برگرفته از باورهای رمزآلود ایرانی-اسلامی درباره اعداد طاق است. استاد علی بلوک‌باشی در این‌باره می‌نویسد: اعداد فرد در فرهنگ ایرانی خوش‌یمن پنداشته می‌شوند و در آیین‌های تشییع، بار معنایی خاصی دارند.
وی ادامه داد: در کنار نخل‌برداری، آیین‌هایی چون قربانی کردن گوسفند، دود کردن اسفند، سینه‌زنی و نوحه‌خوانی نیز برگزار می‌شود. هر پایه نخل، متعلق به صنف یا طایفه‌ای خاص است و این حق، موروثی و محترم شمرده می‌شود.
نخل در تاریخ و روایت
او ادامه داد: ابن جوزی در کتاب «المنتظم» از آیینی در سال ۴۲۵ هجری قمری در بغداد یاد می‌کند که شیعیان با سازه‌ای آذین‌بسته به نام «منجنیق» به زیارت می‌رفتند؛ سازه‌ای که شباهت‌هایی با نخل امروزی دارد. این روایت، ریشه‌های تاریخی نخل‌برداری را تا قرون اولیه اسلامی پی می‌گیرد.
نخل، نماد عشق و ارادت
مسرت گفت: نخل‌ها در دیگر ایام سال، بی‌پیرایه در کنار حسینیه‌ها و میدان‌ها قرار دارند؛ اما در محرم، به نماد عشق و ارادت مردم یزد به امام حسین (ع) بدل می‌شوند. آیینی که نه‌فقط یک نمایش آیینی، بلکه روایتی زنده از کربلاست؛ روایتی که با چوب و آیینه و اشک، هر ساله در کوچه‌های یزد تکرار می‌شود.
معرفی کامل نخل
این پژوهشگر گفت: نخل‌های عزاداری معمولاً دارای ۲۰ تیرچه چوبی و ۱۲ تا ۱۴ ستون چوبی بلند هستند. ساخت نخل با مهارت خاصی توسط نخل‌بند انجام می‌شود. ارتفاع قسمت جلویی نخل از دیواره عقبی بیشتر است و سقف از جلو به طرف پایین شیب‌دار است. فاصله سطح قاعده نخل تا زمین، حدود ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر است تا هنگام بلند کردن نخل از زمین، فشار کمتری به افراد وارد شود.
مسرت ادامه داد: ارتفاع دیواره جلویی نخل معمولاً دو و نیم تا سه و نیم متر است و فاصله پایه‌های دستگیره به‌قدری است که چند نفر بتوانند بین آن‌ها قرار بگیرند. به‌طور معمول هر پایه را دو تا چهار نفر بلند می‌کنند.
وی افزود: در کنار نخل‌برداری، آیین‌هایی مانند سینه‌زنی، نوحه‌سرایی و قربانی کردن گوسفند نیز برگزار می‌شود، که این مراسم همچنان با دقت و احترام در بسیاری از مناطق کشور ادامه دارد. آیین نخل‌برداری در یزد، علاوه بر تجلی فرهنگ و تاریخ این استان، نمایش‌دهنده عمق ارادت و محبت مردم به اهل بیت و به ویژه امام حسین (ع) است. این سنت با شکوه، نمایانگر پیوند قوی بین نسل‌ها و حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و مذهبی در این دیار است.
نظر شما