سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - ساره نوری: در دل یک مجتمع فرهنگی - تجاری در کرج، یکی از بزرگ‌ترین شعبه‌های نشر چشمه قرار دارد. این کتاب‌فروشی با بیش از ۳۰ هزار عنوان کتاب در حوزه‌های ادبیات، فلسفه، علوم اجتماعی، کودک و نوجوان، فعالیت دارد و علاوه بر ارائه تازه‌های نشر، میزبان جشن امضا، رونمایی آثار نویسندگان و رویدادهای مختلف ادبی و فرهنگی است.
در این رابطه با حیدر مظلوم مدیر فروش این شعبه گفت‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادمه می‌خوانید.
چه انگیزه‌ای باعث شد نشر چشمه در یک مرکز خرید شعبه‌ای راه‌اندازی کند؟ فکر می‌کنید چنین فضاهایی چقدر می‌توانند به ترویج کتابخوانی کمک کنند؟
مجموعه‌ی نشر چشمه از سال‌ها پیش در نظر داشت در استان البرز، که به دلیل نزدیکی به تهران و موقعیت جغرافیایی‌اش اهمیت ویژه‌ای دارد، فروشگاهی تأسیس کرده و فعالیت خود را گسترش دهد. با این حال، این تصمیم به دلایل مختلفی بارها به تعویق افتاد.
اما در سال ۱۳۹۹، زمانی که این مجتمع فرهنگی - تجاری در آستانه افتتاح قرار داشت، پیشنهادی برای راه‌اندازی یک کتاب‌فروشی به ما ارائه شد. با وجود آنکه شرایط اقتصادی نامشخص بود، چشم‌انداز روشنی برای آینده وجود نداشت و امکان تحلیل دقیق بازار فراهم نبود، تصمیم گرفتیم این ریسک را بپذیریم. در نتیجه، با تکیه بر اعتماد به مسیر فرهنگی خود، نخستین شعبه نشر چشمه در استان البرز تأسیس شد.
به نظر شما حضور کتاب‌فروشی در مراکز خرید می‌تواند جایگزین مناسبی برای کتابخانه‌های عمومی یا فرهنگسراهای سنتی باشد؟
به اعتقاد ما، حضور کتاب‌فروشی‌ها هیچ منافاتی با فعالیت کتابخانه‌های عمومی یا فرهنگسراها ندارد. هر کدام از این نهادها در فضای خاص خودشان می‌توانند فعال و تأثیرگذار باشند. آنها در کنار یکدیگر می‌توانند جریان کتابخوانی و فرهنگ را در جامعه تقویت کنند.
چطور می‌شود در چنین فضاهایی، پیوند بین خرید، گشت‌وگذار شهری و مطالعه را ایجاد کرد؟
چه این واقعیت را بپذیریم و چه نه، و فارغ از اینکه چه نگاهی نسبت به مجتمع‌های تجاری داریم، نمی‌توان انکار کرد که بخشی از زندگی مدرن شهری امروز، در دل همین مراکز شکل گرفته و تسخیر شده است. این فضاها به‌نوعی بازتاب‌دهنده نیازها و سبک زندگی انسان معاصر هستند.
ناشران و کتاب‌فروشی‌ها نیز، به‌عنوان بخشی از صنعت فرهنگی، تمایل دارند با حضور در چنین فضاهایی مخاطبان خود را جذب کرده و بازار خود را پیدا کنند.
از سوی دیگر، مجتمع‌های تجاری تلاش می‌کنند مجموعه‌ای از نیازهای انسان مدرن، اعم از اقتصادی، تفریحی و فرهنگی را در دل خود جای دهند. نیازهای فرهنگی و دسترسی به کالاهای فرهنگی نیز، بخش مهمی از این نیازها محسوب می‌شود. بنابراین حضور کتاب‌فروشی در این مراکز می‌تواند پاسخی مناسب به این نیاز فرهنگی باشد و جایگاه ارزشمندی برای کتاب در زیست شهری ایجاد کند.
به عنوان یکی از فعالان حوزه نشر، عملکرد نهادهای فرهنگی دولتی در حمایت از ترویج کتاب و ادبیات رو چطور ارزیابی می‌کنید؟
ارتباطی ساختارمند و مؤثر میان نهادهای دولتی و ناشران وجود ندارد؛ یا اگر هم وجود دارد، تسهیل‌گر نیست. تصمیماتی که از سوی دولت اتخاذ می‌شود، اغلب به جای حمایت، شرایط را برای ناشران بخش خصوصی سخت‌تر می‌کند.
مشکلاتی مثل افزایش قیمت کاغذ در سال‌های اخیر نه‌فقط به ناشر، بلکه به مؤلف، مترجم، توزیع‌کننده، کتاب‌فروش و در نهایت به مخاطب آسیب وارد کرده است.
چه انتظاری از متولیان فرهنگی دارید تا بخش خصوصی راحت‌تر، اثرگذارتر و پایدارتر عمل کنند؟
ما از متولیان فرهنگی انتظار حمایت مالی نداریم؛ تنها خواسته ما این است که دخالت‌های بالادستی را کنار بگذارند.
مخاطب امروز چه کتاب‌هایی می‌خواند؟ آیا تغییری در سلیقه ادبی نسل جدید احساس می‌کنید؟
من نمی‌خواهم درباره این تغییرات داوری کنم یا آنها را به معنای «بهتر شدن» یا «بدتر شدن» بدانم. آنچه اتفاق افتاده، صرفاً «تغییر» است؛ تغییری از جنس دگرگون شدن، نه لزوماً به سمت مثبت یا منفی. نباید با نگاهی قیاسی به این موضوع نگاه کرد.
قطعاً تعداد کتاب‌خوان‌ها در نسل جدید افزایش پیدا کرده است. برخلاف تصوری که گاهی نسبت به نسل جوان وجود دارد، این بچه‌ها اهل مطالعه‌اند و کتاب بخشی از سرگرمی و سبک زندگی آنها را شکل می‌دهد. ما در نشر چشمه، مخاطبانِ نوجوان و جوان بسیاری داریم که خرید فرهنگی انجام می‌دهند و مشتریان جدی ما هستند.
وقتی جامعه دچار تغییر می‌شود، طبیعی است که ذائقه و سلیقه افراد نیز تغییر کند. سلیقه ناشر در انتخاب و انتشار کتاب، یا انتخاب‌های نویسنده و مترجم برای پرداختن به آثار جدید، همگی در معرض این تحولات قرار دارند.
فضای کتاب، کتابخوانی و ادبیات همواره اهمیت داشته و یکی از ارزش‌های بنیادین آن، این است که به انسان «انعطاف» می‌دهد؛ انعطافی برای فهم دگرگونی‌ها و پذیرش تغییرات.
فکر می‌کنید کتاب‌فروشی‌های مستقل چه نقشی در شکل‌گیری سرمایه فرهنگی شهرها دارند؟
کتاب‌فروشی‌های مستقل می‌توانند از جمله مهم‌ترین مراکز تولید هویت فرهنگی در شهرها باشند. این کتاب‌فروشی‌ها، به‌ویژه در مقیاس‌های محلی، ظرفیت آن را دارند که به پاتوق‌های فرهنگی تبدیل شوند؛ فضاهایی برای گفت‌وگو، تبادل نظر و شکل‌گیری جریان‌های فکری و اجتماعی. اما در عین حال، فعالیت در این صنف با دشواری‌های بسیاری همراه است. در سال‌های اخیر، شرایط برای کتاب‌فروشی‌های کوچک و مستقل سخت‌تر شده و متأسفانه برخی از آنها ناچار به تعطیلی شده‌اند.
با توجه به هزینه‌های بالای اجاره و مخارج جاری، ادامه فعالیت برای بسیاری از کتاب‌فروشی‌های مستقل دشوار است. با این حال، نقش و جایگاه فرهنگی آنها در بافت شهری غیرقابل انکار است و اگر حمایت و بستر مناسبی برای فعالیت‌شان فراهم شود، می‌توانند سهم قابل‌توجهی در ارتقاء سرمایه فرهنگی هر منطقه ایفا کنند.
نظر شما