به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، به‌مناسبت هفته پژوهش چهارشنبه 23 آذرماه پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات نشستی با عنوان «دانشگاه ایرانی، خوانشی از کتاب دانشگاه، ارتباطات و توسعه در ایران» را در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار کرد که منصور ساعی، داود مهرابی، بشیر معتمدی، معصومه تقی‌زادگان و احمد شاکری به ترتیب در آن سخنرانی کردند. همچنین در این برنامه کتاب «ارتباطات سلامت در همه گیری کووید-19» رونمایی شد.

 ساعی در ابتدای این نشست از پژوهش خود با عنوان «رسانه‌های جریان اصلی و کنشگری در بحران کرونا؛ تحلیل تجربه روزنامه‌نگاران ایرانی» سخن گفت و بیان کرد: در این پژوهش چالش‌های پیش روی رسانه‌ها را بررسی کردم و با حدود 30 روزنامه‌نگار و خبرنگار که با کووید19 ارتباط داشتند گفت‌و‌گو کردم و از آنها خواستم که بگویند با چه چالشی در این بحران رو به رو بودند؟

او ادامه داد: همانطور که می‌دانید ایران کشوری در چشم باد است که با تاخت و تازهای فراوانی رو‌به‌رو بوده است. از ترور مقامات سیاسی گرفته تا هک سامانه‌ها که همه اینها بحران محسوب می‌شوند اما کووید19 بحرانی بود که هم سلامت انسانها را تهدید کرد و هم اقتصاد جهانی را تحت تاثیر قرار داد و به یک فرا بحران تبدیل شد.

او افزود: در کشور ما اقتصاد و سیاست از یکدیگر جدا نیستند و بیشتر رسانه‌های ما دولتی یا شبه دولتی هستند. آیا این رسانه‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم بخشی از موانع و مزایا را پوشش دهند؟ یا از تعقیب و تهدید و پیامدهای آن نگران هستند؟ به عنوان مثال در ایران مسئله واکسن کووید ۱۹ به یک جنبه سیاسی_امنیتی تبدیل شد. به همین دلیل وقتی حرف از رویکردها می‌زنم دولت و رسانه‌ها را در یک رویکرد قرار می‌دهم.

ساعی مطالعات بحران را در سه دسته قرار داد و گفت: بحران‌گریزی، بحران‌ستیزی و بحران‌پذیری سه دسته مطالعاتی بحران هستند. در بحران گریزی اصولا تا زمانی که بحران رخ می‌دهد هیچ سناریویی برای برخورد با بحران نداریم و چهارچوب عمل رسانه‌ها را وقتی با نظریه چارچوب‌پذیری، تحلیل می‌کنیم رسانه‌ها عموماً با مشکل و محدودیت مواجه هستند.

او درباره بحران‌ستیزی بیان کرد: در این دسته‌بندی رسانه‌ها برنامه‌ای برای مواجهه با بحران (قبل از بحران، حین بحران و بعد از بحران) ندارند که چگونه باید با آن مواجه شوند و کنشگری داشته باشند. در بحران‌پذیری هم جامعه برای مواجهه با بحران آماده است و با توجه به این که جامعه ما یک جامعه بحران‌زاست می‌تواند این شکل مواجهه با بحران برای آن مفید باشد و می‌توان از آن برای یک آینده جدید بهره گرفت.

سخنران دوم این نشست داوود مهرابی درباره پژوهش خود تحت عنوان «الگوی مصرف رسانه‌های اجتماعی و انجام رفتارهای پرخطر در میان جوانان 18 تا 25 سال» اظهار کرد: این موضوع را از این جهت انتخاب کردم که در دوران کرونا نظام آموزشی ما با وجود تمام معایبش به فضای مجازی منتقل شد و مشکلات آن چندبرابر شد. 

او گفت: در سال 1401، 78درصد مردم کشور حتما از یکی از انواع پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کنند درحالیکه این آمار در بین گروه سنی جوان به 98 درصد افزایش می‌یابد و استفاده جوانان از فضای مجازی با نظریه استفاده و خشنودی و نظریه مدل هنجارهای اجتماعی قابل تحلیل است.

مهرابی با اشاره به اینکه بروز رفتارهای پرخطر با هنجارهای اجتماعی رابطه مستقیم دارد بیان کرد: فرد برای پذیرفته شدن در اجتماع از این رفتارهای پرخطر استفاده می‌کند و تعاملات اجتماعی، وقت گذرانی، انگیزه آگاهی بخشی و... وقتی با هنجارهای اجتماعی درک شود می‌تواند بر رفتار فرد اثر بگذارد.

او درباره میزان و نحوه استفاده از شبکه‌های اجتماعی گفت: بخشی از نتایج نشان می‌دهد که استفاده از شبکه‌های اجتماعی بیشتر در شب اتفاق می‌افتد و سپس در صبح و و بعداز ظهر و همچنین عمده‌ترین وسیله برای دسترسی به شبکه‌های اجتماعی ابتدا موبایل و سپس دسکتاپ کامپیوتر است.

سخنران سوم این نشست بشیر معتمدی درباره نسبت دین و تصویر سخن به میان آورد و اظهار کرد: آیا ادیان که تبلیغ‌ آنان همواره مبتنی بر «کلام» و «کلمه» شکل گرفته است، می‌تواند با رسانه‌هایی که ماهیتی تصویری دارند، نسبتی برقرار سازد؟

او در پاسخ اظهار کرد: دین همیشه با محور کلام به تبلیغ می‌پرداخت ولی در عصر حاضر که معروف به عصر تصویر است دین دچار چالش جدی شده و دینی که مبتنی بر کلام است اکنون مبتنی بر تصویر می‌خواهد پیش برود و این در مورد همه ادیان صدق می‌کند.

او ادامه داد: بین مسیحیان گروهی شکل گرفته که از پروتستان‌هایی هستند که نهضت بازگشت به انجیل را راه انداختند و در این مراجعه به انجیل اولین گروهی بودند که از رسانه‌های اجتماعی برای تبلیغ استفاده کردند. این گروه شبکه‌های بزرگ تلویزیونی ایجاد کردند به نام تی بی ان(tbn) و اکنون یک شبکه بسیار گسترده با شبکه ماهواره‌ای گسترده به زبان‌های مختلف طراحی کرده‌اند.

معتمدی افزود: برای بهر‌ه‌گیری از تجربه آنها در تبلیغ دین در کشور خودمان روی برنامه‌های گفت‌وگو محورشان که از برنامه‌های مبتنی بر کلام بود، تمرکز کردم. آنها چند عنصر را در برنامه‌های دینی گفت‌وگو محور مسیحی به کار برده‌اند که برای ما هم می‌تواند مفید باشد.

او درباره عناصر کاربردی این گروه در تبلیغ دین بیان کرد: یک عنصر «زن» است. نقش زن در برنامه‌های دینی آنها خیلی پررنگ است و هم به عنوان مهمان هم مجری نقشی جدی در تبلیغ دین دارند. عنصر دیگر «شادی» است که خیلی مورد استفاده قرار گرفته است در حالیکه در کشور ما از حس غم برای تبلیغ برنامه‌های دینی استفاده می‌شود و این باعث گریزان شدن مخاطب از فضای دینی می‌شود.

او از «غیررسمی بودن» به عنوان عنصر سوم تبلیغ دین از جانب این گروه مسیحی نام برد و گفت: ما در فضایی خشکی و رسمی دین را تبلیغ می‌کنیم ولی در این برنامه‌ها دین را چیزی سخت و رسمی که نتوان راحت از آن حرف زد نمی‌دانند و غیر رسمی بودن دین در این برنامه‌ها باعث می‌شود مخاطب راحت‌تر با دین ارتباط برقرار کند.

معتمدی همچنین از عنصر موسیقی به عنوان یکی دیگر از عناصر جذب مخاطب به دین در برنامه‌های تبلیغاتی این گروه پروتستانی نام برد و گفت: موسیقی برای ایجاد هیجان و در نتیجه جذب مخاطب به سمت دین یکی از عناصر پرکاربرد در تبلیغات این گروه مسیحی است. 

معصومه تقی‌زادگان سخنران چهارم این نشست بود که درباره «تحلیل میانجی‌گری والدین در استفاده کودکان از اینترنت» گفت: کودکان به عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌های سنی جامعه نگرانی‌های بیشتری را در دوره تحولات اجتماعی و فرهنگی سریع ناشی از تغییرات تکنولوژیک به خود اختصاص داده‌اند و مصرف رسانه‌ای کودکان همیشه جزو دغدغه‌ها بوده و تحقیقات زیادی را به خود اختصاص داده است.

او ادامه داد: همه در تلاش برای جلب توجه کودک هستند و احاطه شدن خانواده‌ها با رسانه‌های دیجیتال باعث شده است فرزندپروری سخت شود که با ظهور شبکه‌های دیجیتال و به طور مشخص بازی‌های آنلاین این شرایط سخت‌تر و پیچیده‌تر شده است و ظهور فضای مجازی با ویژگی‌های خاص خود این دغدغه و نگرانی را بیش از پیش برجسته ساخته است.

او علت این مساله را بی‌زمانی و بی‌مکانی که یکی از ویژگی‌های اصلی فضای مجازی است دانست و بیان کرد: پیش از این خطرها و آسیب‌ها مکان‌مند بودند اما در حال حاضر بی‌مکانی و بی‌زمانی فضای مجازی سبب شده است که دامنه و کنترل خطرات بسیار سخت باشد و مخصوصاً در مورد کودکان سبب ایجاد اضطراب در والدین شود.

تقی‌زادگان این نگرانی را محدود به خانواده‌ها ندانست و گفت: حفظ امنیت و ایمنی دیجیتال کودکان نه فقط در سطح خانواده‌ها که در سطح حاکمیت هم به مساله مهم و درخور توجهی تبدیل شده است.

او افزود: خیلی وقت‌ها برای تامین سلامت کودکان باید تصمیمات سختی گرفت و با وجود اینکه این حوزه مطالعاتی در کشورهای دیگر حوزه پرباری است در کشور ما خیلی مورد توجه قرار نگرفته است و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و علوم انسانی در نظر دارد توان پژوهشی خود را بر کودک و رسانه متمرکز کند.

او اضافه کرد: آنچه که اکنون به‌طور واضح درباره آن حرف می‌زنم مطالعه‌ای درباره کودک و فضای مجازی است. در این مطالعه با والدین کودکان 9 تا 12 سال صحبت شده و آنچه به دست آمده در سه دسته عنوان‌بندی شده است. میانجی‌گری، استراتژی‌ها و چالش‌های والدین و نتیجه آن این بود که والدین از طیف وسیعی از استراتژی‌ها برای کنترل کودکانشان در فضای مجازی استفاده می‌کنند و این مساله با سن و جنس کودک هم ارتباط مستقیم دارد.

این محقق با اشاره به اینکه بر دخترها کنترل سختگیرانه‌تری برای استفاده و حضور در فضای مجازی اعمال می‌شود بیان کرد: والدین همچنین بر مناسبات اجتماعی کودک در فضای مجازی اعمال نظر می‌کنند و گاهی از استراتژی‌های نظارت محدود و بی‌واسطه نیز استفاده می‌کنند.