هشام فیلی، معاون سامانه‌های نرم افزاری مرکز فناوری اطلاعات و فضای مجازی دانشگاه تهران در گفتوگو با خبرنگار ایبنا درباره روند تاثیرگذاری و نقش ترجمه‌های ماشینی در تولید و انتشار کتاب گفت: از دهه چهل یا پنجاه میلادی بود که ترجمه ماشینی شروع به کار کرد و تاثیر فعالیت آن را می‌توان به چهار دوره تقسیم‌بندی کرد. در واقع دهه پنجاه و شصت میلادی دهه شروع ترجمه ماشینی بوده است که تقریبا تلاش‌های ناموفقی در آن صورت گرفت. در دهه هفتاد و هشتاد به دلیل ناموفق بودن در دوره قبلی می‌توان گفت در دنیا به فراموشی سپرد شده بود و عملا کاربردی نداشت. در دهه هشتاد و نود میلادی دوباره این ترجمه‌ها پا گرفتند؛ چراکه تلاش‌هایی در این دهه صورت گرفت که به بهبود توقعات و سامانه‌ها انجامید.
وی افزود: اما دهه اول و دوم قرن بیست‌ویکم زمانی بود که کاربرد ترجمه ماشینی در زندگی ما بسیار پررنگ‌تر شد و به طور خاص کاربرد ترجمه ماشینی در ترجمه کتاب‌ها و در کل در دیگر فرآیندهای ترجمه بسیار فراگیر شد. البته پیش از آنکه ترجمه ماشینی تاثیر خود را بگذارد ما با مفهوم دیگری در این عرصه آشنا بودیم با عنوان ترجمه با استفاده از کامپیوتر که حدود دو دهه از دهه نود میلادی نقش خود را در حوزه ترجمه نشان دادند؛ بنابراین می‌توان هر دو این روش‌ها را یعنی ترجمه با استفاده از کامپیوترها و ترجمه ماشینی را از یک منظر نگریست. گفتنی است، ترجمه با استفاده کامپیوترها بیش از سی سال است که تاثیر گذاشته است و بسیار پرکاربرد بوده است. اما ترجمه‌های ماشینی از سال 2015 به بعد بسیار خودش را بروز داد.
فیلی در پاسخ به این پرسش که چقدر می‌توان با استفاده از ترجمه‌های ماشینی تحول زیادی در سرعت انتشار با حفظ رعایت انتقال درست تجربه کرد، گفت: ابتدا باید کمی درباره کاربردهای ترجمه ماشینی حرف بزنم؛ در حقیقت کاربرد ترجمه ماشینی در سه موضوع مورد استفاده است مورد اول در فهم و شناخت دریافت اطلاعات از زبان دیگر، کاربرد دوم استفاده از ترجمه ماشینی در انتشارات و کاربرد سوم در برقراری ارتباطات خود را نشان می‌دهد؛ دز واقع این سه کاربرد در ترجمه ماشینی نمود بیشتری دارد.
فیلی با اشاره به استفاده از ترجمه‌های ماشینی و کاربرد آن در ادبیات گفت: کاربرد ترجمه‌های ماشینی در ادبیات بیشتر از سوی مردم عادی است که می‌خواهند مطلب را از زبان دیگری به زبان خود ترجمه کنند و متوجه شوند. برای مثال اگر متن خبری که به زبان فرانسوی منتشر شده است را بخواهید متوجه شوید باید از این کاربرد بهره بگیرید؛ در حال حاضر ترجمه ماشینی بخش زیادی از این نیاز را برآورده کرده است. سامانه‌های مترجم هوشمند آنلاین در دنیا که در راس آن‌ها گوگل ترنسلیت قرار دارد، عملا این نقش را به خوبی بازی میکنند. موضوعی که در این بخش اهمیت دارد این است که در این زمینه کیفیت تعیین کننده نیست و پارامتری که تعیین کننده است سرعت است که در اصل ترجمه ماشینی هم برای این منظور ایجاد شده است.
فیلی درباره کاربرد ترجمه ماشینی در ارتباطات تشریح کرد: کاربرد سوم این فرآیند در حوزه ارتباطات است. در واقع اگر شما می‌خواهید با فردی که زبان دیگری دارد صحبت کنید، در این زمینه اپلیکیشن‌های مختلفی وجود دارد که از ترجمه ماشینی برای چنین امری استفاده میکنند. به طور خاص محصولی مانند اسکایپ که برای ارتباطات تصویری و صوتی در شبکه‌های اجتماعی کاربرد دارد و خودش یک شبکه ارتباطی است، دارای قابلیت‌های ترجمه ماشینی همزمان است. در واقع اسکایپ می‌تواند میان دو زبان انگلیسی و فرانسوی ارتباط ایجاد کند.
وی افزود: متاسفانه هنوز در اسکایپ ترجمه صوتی و تصویری زبان انگلیسی به زبان فارسی وجود ندارد. اما آزمایشگاه ترجمه ماشینی دانشگاه تهران در حال تهیه نسخه‌ای از یک نرم‌افزار است که ترجمه صوت انگلیسی به فارسی را داشته باشد و اکنون در حال تهیه نسخه آزمایشی آن است.
این پژوهشگر با ارایه خبری در این‌باره گفت: به زودی اپلیکیشنی که بتواند گفتار انگلیسی و فارسی را همزمان ترجمه کند را وارد بازار خواهیم کرد و هدف آن برای برقراری ایجاد ارتباط است. در کل این نوع اپلیکیشن‌ها دارای ضعف‌هایی هم هستند اما چون هدف ایجاد ارتباط است، مردم در نهایت می‌توانند متوجه منظور یکدیگر شوند.
فیلی درباره رویکرد ترجمه‌های ماشینی در امر انتشارات گفت: کاربرد ترجمه ماشینی در انتشارات برخلاف دو کاربرد قبلی، سرعت تعیین کننده نیست. بلکه کیفیت تعیین کننده است. تا چند سال پیش تقریبا چنین چیزی وجود نداشت و مترجمان ماشینی تنها در زبان‌های خاصی مانند انگلیسی و فرانسوی چنین قابلیتی را داشتند. امروزه کیفیت ترجمه ماشینی در این زبان‌ها و در کاربرد انتشارات به حد بسیار بالایی رسیده به گونه‌ای که با ایجاد شبکه‌های یادگیری عمیق و پیشرفت هوش مصنوعی در چند سال اخیر خوشبختانه کیفیت ترجمه ماشینی بسیار قابل قبول است.
وی گفت: در حال حاضر سامانه‌‌هایی را داریم که ترجمه‌هابی ماشینی می‌توانند تنها در انتشارات کاربرد داشته باشند، دلیل آن هم افزایش کیفیت با حفظ سرعت ترجمه است؛ اما شاید یکی از ضعف‌های استفاده از ترجمه‌های ماشینی ترجمه در انتشارات نیاز به پس‌ویرایش است. در واقع در همه زمان‌ها برای اینکه این متون قابل چاپ شوند نیاز به پس‌ویرایش داشتند و هنوز هم دارند. اما نکته قابل توجه اینجاست که معمولا در دنیا این سامانه‌ها مورد توجه مترجمین حرفه‌ای قرار گرفته است.
به گفته فیلی؛ آمارها نشان می‌دهد که استفاده از یک سامانه مترجم حداقل سی درصد هزینه یک مجموعه ترجمه را کاهش می‌دهد. اخیرا چند ماهی است که با یکی از دارالترجمه‌های معتبر کشور همکاری داریم و طبق گزارش دارالترجمه مذکور سی درصد هزینه ترجمه برای مترجمین با تجربه در استفاده از ترجمه ماشینی و برای این مراکز کاهش داشته است. با افزایش کیفیت ترجمه قاعدتا این هزینه‌ها کمتر هم خواهد شد. اما فکر می‌کنم تا چند سال آینده به صفر نرسد و کماکان نیاز به مترجمین حرفه‌ای حس شود.
این پژوهشگر گفت: این مسئله تا زمانی نیاز به ترجمه انسانی دارد که ترجمه‌های ماشینی به حد بسیار بالایی از ویرایش در حوزه انتشارات متون ادبی یا به متونی که نیاز به خلاقیت ادبی دارند، نرسیده باشند. در واقع در متون علمی یا خبری کیفیت مترجمان هوشمند نسبتا بهتر از متون ادبی است به همین دلیل من معتقدم فناوری در این زمینه تا حدی عقب مانده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آمارها از به کارگیری ترجمه ماشینی در نشر و کتاب گویای چیست؟ گفت: می‌توانم به آمارهایی استناد کنم که از گوگل می‌توان دریافت کرد، و از این طریق به یک نتیجه‌گیری در کشورمان هم برسیم؛ گفتنی است، گوگل در سال 2016 که هنوز کیفیت آن به حد فعلی نرسیده بود، روزانه چهل میلیارد کلمه ترجمه داشت. برآورد من این است که گوگل امروز هزار ملیارد کلمه در روز را ترجمه می‌کند و باید به این موضوع هم دقت داشت که گوگل 1800 جفت زبان را ترجمه می‌کند، یعنی 45 زبان را به 45 زبان دیگر ترجمه که تقریبا نزدیک به 1800 جفت زبان می‌شود.
وی گفت: با اینکه کاربران اصلی گوگل ترنسلیت ناشران نیستند اما اگر تنها یک صدم این ترجمه‌ها برای انتشارات بهره گرفته شده باشد، نزدیک به ده ملیار کلمه می‌شود. این عدد معادل دویست هزار کتاب است که البته همه کتاب‌ها به صحنه انتشارات نمی‌رسد. اما تصور من بر این است که نقش مترجم گوگل در ترجمه کتاب‌ها روندی شبیه این است و به اعتقاد من، در اشل صدهزار کتاب در روز با گوگل تولید می‌شود.
فیلی گفت: اگر بخواهم نگاهی به آمارهای بومی خودمان در زمینه ترجمه ماشینی بیاندازم باید گفت، در حال حاضر در سایت فرازین در روز نزدیک به ده ملیون کلمه انگلیسی به فارسی ترجمه می‌شود. اگر همین نسبت یک صدم را بپذیریم نزدیک به صد هزار کلمه در روز می‌شود که معادل دو الی سه کتاب است. یعنی سایت فرازین که هنوز توسعه چندانی هم نیافته است معادل دو الی سه کتاب را ترجمه می‌کند که البته نیاز به پس‌ویراش دارد.
آینده از آن خبرگزاری‌هاست
وی با اشاره به ارزیابی خود از آینده نشر با توجه به فناوری‌های جدید گفت: همانطور که می‌دانید ما به سمت دهکده جهانی می‌رویم. در واقع ما روز به روز میزان نیازمان را به انتشارات به زبان‌های مختلف را کم می‌کنیم فکر می‌کنم در آینده کتاب‌هایی که منتشر میشوند به جز کتابهای ادبی، همگی به سمت حذف پس‌ویرایش خواهند رفت. در حال حاضر در حوزه اخبار چنین اتفاقی در حال وقوع است. حدس می‌زنم به زودی ترجمه اخبار دیگر جایگاهی برای مترجمین نداشته باشد و عملا از مفهوم مترجمان آنلاین استفاده میکنند و کاربرد دارد. چراکه انتشار اخبار اهمیتش در سرعت است تا کیفیت بنابراین مترجمان هوشمند نقش خود را به خوبی بازی میکنند و احتمالا برگ برنده برای خبرگزاری‌ها این است که بتوانند از ترجمه ماشینی یا مترجمان هوشمند استفاده کنند.
به گفته فیلی، برای کتاب‌ها با یک دهه تاخیر شاید این اتفاق بیفتند به اعتقاد من دهه آینده دهه‌ای خواهد بود که تعداد کتاب‌هایی که توسط مترجمان ماشینی ترجمه و وارد بازار نشر میشوند از کتاب‌هایی که از سوی مترجمان انسانی ترجمه میشوند زیادتر باشند.
نظر شما