به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست «آینده کتاب» با حضور محسن زین‌العابدینی، مهدی شقاقی، مصطفی امینی و مهدی زره‌ساز ظهر امروز (پنجشنبه 5 اردیبهشت ماه) در غرفه خانه کتاب واقع در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
 
شقاقی در این نشست با اشاره به سه لایه شکل دهنده کتاب که همراه خود سه فرم اجتماعی دارد، گفت: نخستین لایه مربوط به وجه ماتریالیتی کتاب است که شامل کاغذ، جوهر و غیره است و فرم‌های اجتماعی در این لایه جمعیتی شامل کاغذفروش، صحاف، ناشر و غیره است. در بخش لایه میانی کتاب که صفحه‌بندی و شکل ظاهری آن را شامل می‌شود، فرم بندی اجتماعی به صورت ویراستاران، اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و ... هستند  که چهارچوب و چارتر نگارش اثر را تعیین می‌کنند. از همین روست که در وزارت علوم، پژوهش‌ها و غیره شیوه‌های فهرست نویسی برای نگارش کتاب بازتولید می‌شود.
 
او ادامه داد: لایه سوم کتاب بخش زیرین آن است که بنیادی‌ترین لایه را تشکیل داده و شامل ایدئولوژی‌ها، افکار و اندیشه‌های نهادی هستند که به دنبال تغییر شکل کتاب هستند. نئولیبرال‌‌ها، مارکسیست‌ها و پست مدرن‌ها سه فرم اجتماعی تشکیل دهنده این لایه هستند که با یکدیگر در تعامل‌اند.
 
این محقق درباره نگاه نئولیبرال‌ها به مفهوم مالکیت توضیح داد: آنها معتقدند مالکیت فکری برای افراد ارزش افزوده به مفهوم مارکسی ایجاد می‌کنند و از همین رو می‌کوشند که این مفهوم را به نفع نهادها برگردانند به عبارت دیگر آنها می‌خواهند مولف بخشی از نهاد باشد. از این روست که اساتیدی چون یوسف اباذری از تبدیل همه فردیت‌ها به نهاد می‌گوید. ایدئولوژی دیگر که به مارکسیست‌ها برمی‌گردند معتقدند ارزش افزوده باید تقسیم شود و نهاد تولیدکننده این ارزش هم باید از بین برود. چرا که اگر نهاد مالکیت نباشد، ارزش افزوده هم نیست.
 
به گفته شقاقی مارکسیست‌ها از این رو به مفهوم تالیف و مولف حمله می‌کنند و به دنبال تغییر شکل ظاهری کتاب‌اند. در ایدئولوژی پست مدرن‌ها نیز کسانی که مفهوم مولف را از جنبه اعتباربخشی به سخن، گفتمان و غیره دنبال می‌کنند، تولیدکننده آتوریته هستند و در واقع در نگاه آنها کسی که آتوریته دارد مولف است که با افزودن سرمایه‌های نمادین مانند کتاب حق اعتباربخشی دارند. پست مدرن‌ها می‌کوشند این اعتبار را بشکنند چرا که آنها روشنفکران بیرون از آکادمی هستند و ما می‌بینیم که چگونه مولفانی مانند بارت به مولف حمله می‌کنند. از نگاه آنها نهادهای اعتباربخشی باید از ید قدرت نهادهای فرهنگی بیرون بیاید.
 
این محقق در بخشی دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه مفهوم مولف از لایه اول به وجود می‌آید و سپس به لایه‌های زیرین رسوخ می‌کند، عنوان کرد: مفهوم مولف با دوره چاپ زاده می‌شود و تحت تاثیر مالکیت زیرین کتاب است. اگر فرمت کتاب به صورت کاغذی تغییر کند لایه‌های زیری که ارزش افزوده را تضمین می‌کنند از بین نمی‌رود. پس اگر قرار باشد کتاب از بین برود تغییر آن یک فرصت برای ماست تا شکل‌های بنیادی‌تری چون کتابداری و کتاب‌شناسی خودش را نشان دهد.
 
او با تاکید بر اینکه نباید از بین رونده کتاب را در لایه‌های اول و دوم دید، گفت: تنها نظریه نئولیبرال است که می‌خواهد نقش مولف را به نهاد تغییر دهد.
 
شقاقی در بخش دیگری از سخنانش درباره آینده کتاب چاپی اظهار کرد: در آینده لایه نخستین شکل دهنده کتاب مانند کاغذفروش‌ها، چاپخانه‌ها و ... از بین رفته و یا دچار  تغییر شکل می‌شوند اما لایه سوم چنانچه از بین برود آنگاه بنیادهای تولید متن هستند که از بین می‌روند. با این وجود من طرفدار این نوع تغییر است.
 
امینی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه عصر دیجیتال به معنای آن چیزی است که از آن به عنوان دوره پسااینترنت یاد می‌کنیم، بیان کرد: در این دوره مفاهیم ذهن به مفاهیم اجتماعی گره می‌خورد و شما نمی‌توانید بگویید که موضوعات مرتبط با کتاب مانند کتابخانه حذف می‌شوند بلکه تنها کارکرد آنها تغییر شکل پیدا می کند. بنابراین منظور از تحول دیجیتال تغییر راهبردی بنیادین در منطق کار کتاب و کتابخانه است که بر مبنای فضای دیجیتال تغییر می‌کند
 
او افزود: همچنین در این دوره ما از حالت تمایل به مالکیت کتاب به سوی تمایل به اشتراک‌گذاری آن تغییر می‌کنیم که محمل آن نیز فن‌آ‌وری اطلاعات است. از سوی دیگر کتاب خوانی به سوی محتواخوانی حرکت می‌کند چنانچه می‌بینیم امروز در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام افراد علاوه بر خواندن محتوا، تولید محتوا هم دارند. از سوی دیگر حالت عمیق‌خوانی به سطحی‌خوانی در شبکه‌های اجتماعی تغییر پیدا کرده است.
 
امینی با بیان اینکه تاثیر تحول دیجیتال را روی کسب و کارهای فرهنگی مانند ناشران می‌توان مشاهده کرد، گفت: باید به دنبال ایجاد مدل‌های درآمدی جدید و مخاطبان جدید و فضای جدید بود. همچنین عملکردها با توجه به بستر فن‌آوری اطلاعات تغییر پیدا می‌کند.
 
به گفته این محقق تاثیر تحول دیجیتال را روی کارهای فرهنگی می‌توان در مواردی چون حرکت از انبوه‌سازی کتاب به سوی شخصی‌سازی آن، حرکت از فضای دوبعدی تولید کتاب به سمت فضای چندبعدی آن، حرکت از بعد فضای رسمی به سوی فضای غیررسمی کتاب، حرکت از متن محوری به سوی چندرسانه‌ای شدن و حرکت از یاد دهندگی کتاب به یادگیرندگی آن مشاهده کرد.
 
امینی در پایان یادآور شد: باید حوزه‌های مطالعاتی چون آینده پژوهی کتاب، آینده‌نگاری و آینده‌پذیری تفکیک شود.
 
زین العابدینی نیز در ادامه این نشست با تاکید بر اینکه در آینده کتاب چاپی حداقل تا بیست سال پیش رو باقی خواهد ماند، افزود: استفاده از کتاب کانالیزه می‌شود و به طور مثال در انجام امور علمی مانند نگارش مقاله و خواندن کتاب‌های عمومی کتاب رسانه برتر خواهد بود. البته در این فضا، آن اثری باقی می‌ماند و خوانده می‌شود که ارزش ماندگاری داشته باشد. تحقیقات نشان داده که در نمایشگاه‌های کتاب در تمامی دنیا همچنان فعالیت کتاب های چاپی ادامه داشته و رونق دارد.