به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «روش تحقیق آمیخته» سه‌شنبه 16 آذر با حضور نعمت‌الله فاضلی، محمود قاضی طباطبایی، مقصود فراستخواه، مولف اثر و ابوعلی ودادهیر در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی رونمایی و نقد و بررسی شد.

این متن ضرورت جامعه ماست
فاضلی در این نشست طی سخنانی اظهار کرد: من از سال 69 در محضر فراستخواه شاگردی کردم. علامه فراستخواه سبک زندگی‌اش بیش از نوشته‌هاش معرف زندگی‌اش است. او پدیده نادری در دانشگاه ماست و انسان بی‌نظیری است. فراستخواه یک نفر مانند دانشگاهیان دیگر ما نیست و استثنا است.

‌وی افزود: ایشان از الهیات شروع کرده و استاد زبان عربی است و در ابتدا مفسر قرآن بوده و مسلط به ادبیات فارسی نه به معنای معمولی آن است. به طور رسمی و آکادمیک علوم قرآنی خوانده و بنابراین دسترسی شگفت‌انگیزی به منابع فرهنگی ما دارد. او از نسل علامه‌هایی است که به پایان رسیده‌اند. ایشان از نسل بزرگان تاریخ معاصر ما هستند. نسلی که استادان فکر مانند سارتر، بوردیو  و... هستند. فراستخواه استاد فلسفه است و تسلط شگفت‌انگیزی به منابع فلسفه دارد. حضور فراستخواه نظم، ادب، متانت، تواضع و دقت ایجاد می‌کند. او استاد حاشیه‌ای برای دانشگاه است چون آدم بازاری و فرصت‌طلب نیست و به دنبال پژوهش است. از افتخارات او این است که جوایزی نگرفته است چون می‌خواسته به حقیقت و آرمان حقیقی وفادار باشد.
 
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه با اشاره به ویژگی‌های اثر حاضر گفت: من کتاب را با دقت خواندم چون ارزش‌های فراوانی دارد. این متن ضرورت جامعه ماست. نخستین ویژگی‌ کتاب انتخاب درست و بهنگام است چون یک سوء تفاهم در روش‌های کیفی شکل گرفته و آن این است که خادم روش‌های کمی هستند و وقتی می‌خواهیم شبه تحقیق انجام دهیم به دنبال کار کیفی می‌رویم. این همان چیزی است که فراستخواه به اثبات‌گرایی ملبس ترجمه کرده است و همان جنس بی ارزش است که با کار کیفی می‌خواهیم آن را بزک کند. این کتاب به ما نشان می‌دهد که این‌ها روش کیفی نیست و اساسا روش کیفی چه چیزی می‌تواند باشد البته این به معنای بد بودن روش کمی نیست.
 
وی افزود: مولف کتاب تلاش کرده تا رویکرد کیفی به روش آمیخته را توضیح دهد چون این روش با رویکرد کیفی معنا دارد. این کتاب لازم است در جامعه ما خوانده شود تا درست کار کیفی انجام دهد. این کتاب اهمیت مساله‌مند سازی را توضیح می‌دهد و مساله هم در جامعه ما سوء تفاهم دارد گویی این کتاب برای ما نوشته شده است. گاهی ما در جامعه مشکلی داریم مانند طلاق این‌ها مشکل هستند نه مساله! مساله وقتی است که محقق مشکلی را در چهارچوب رویکرد معرفت‌شناسی صورت‌بندی نظری می‌کند. اگر مساله‌مند سازی را انجام دهیم راهنمای ما در کار می‌شود.

فاضلی در پایان با بیان اینکه فراستخواه نیز مساله‌مند است و به دنبال مساله است عنوان کرد: کاربردی کردن علوم انسانی یکی از تبلیغات پروپاگاندایی است که هژمونی رسانه و سیاست به علم تحمیل کرده البته این به معنای مفید نبودن نیست. این پژوهش تصویر دکتر فراستخواه به دلیل روان بودن این متن است.

علم به معنای رهایی است
فراستخواه نیز درباره این اثر توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: این کتاب در انتشارات آگاه چاپ شده است و برای من دو تجربه بود؛ یکی ترجمه که ایستادن در یک منطقه مرزی بین فرهنگ‌ها، زبان‌ها و شیوه‌های اندیشیدن و ... است و از این نظر برای من جالب بود. من درس روش تحقیق داشتم و در سال 2010 که این کتاب چاپ شد آن را خواندم و آن را به دانشجویان دکترا پیشنهاد دادم اما متاسفانه دانشجویان ما فرصت مطالعه نداشتند بنابراین مجبور شدم به فکر ترجمه بیفتم چون در آن مزایایی را می‌دیدم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: سه سال این فکر در ذهنم بود اما آمادگی ترجمه را نداشتم با وجود اینکه این کتاب را چندین بار خوانده بودم. تا اینکه دانشجوی بسیار خوبم زینب ترکمان پس از بازگشت به تهران به دنبال کار بود و در اینجا من پیشنهاد ترجمه این اثر را دادم و با همکاری هم این کتاب را ترجمه کردیم.

وی با بیان اینکه علم، بخشی از طرح اجتماعی ماست یادآور شد: علم به معنای رهایی و بخشی از پیشرفت این سرزمین است. ما باید به علم مراجعه کنیم و بتوانیم در زندگی مداخله کنیم. من با این دیدگاه به روش تحقیق اهمیت می‌دهم چون جستجوی منظمی است و اعتبار لازمی دارد که می‌توان به آن مراجعه کرد. ویژگی خاص این کتاب به این دلیل بود که روش‌زده نبود اما درک عمیقی از مبنای پشت روش در آن وجود داشت. این تکنیک چگونه می‌تواند بر ما سیطره پیدا کند و نگذارد حرکت کند.

این استاد دانشگاه افزود: رویکردهای عمیق معرفت به روش در این کتاب وجود دارد و در حوزه‌های پدیدارشناسی، پست مدرن، مردم‌شناسی و ... قابل مشاهده است.

ارائه قالبی متفاوتی از روش آمیخته
ودادهیر نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه به دو دلیل درباره این کتاب سخن می‌گوید، افزود: ما طوری تربیت شدیم که بزرگ و کوچکی برای ما مهم است اما متاسفانه نتوانستم این را حفظ کنم. این کتاب را من از زمانی که در نیویورک چاپ شد خواندم تا اینکه ترجمه فارسی این اثر را دیدم. کتاب با توجه به عنوان آن درباره روش‌های تحقیق‌ آمیخته و ترکیب تئوری و عمل است.
 
وی ادامه داد: مولف کتاب مانند دکتر فراستخواه است. او در سال 2006 کتابی را نوشته و پس از آن نیز کتاب‌هایی را چاپ کرده است. مقاله‌های مختلف در حوزه روش تحقیق از مولف دیده می‌شود. ایشان یک مادر، همسر و فمنیست است. او جامعه‌شناس فرهنگی است و این تمایز ایجاد می‌کند. وقتی کارهای او را با جامعه‌شناسی مانند کرسول، کلارک و کندل مقایسه می‌کنید می‌بینید که کارهای انجام شده توسط متخصصان روش تحقیق یا روانشناسی تربیتی یا آموزش بودند و برداشت‌شان از روش آمیخته عمل‌گرایانه بوده است و به همین دلیل در این کتاب‌ها فرمالیسم را می‌بینید. برداشت عینی‌گرایی و مکانیکی از روش آمیخته در این آثار وجود دارد.
 
این استاد دانشگاه افزود: خروجی کتاب‌های موازی با اثر حاضر این است که می‌توانند تصویر بزرگی از مختصات روش آمیخته بدهند. در مقابل این نگاه عمل‌گرایانه دیدگاهی است که می‌گوید در راستای چیزی که برای ما کار می‌کند چه کمی و چه کیفی درست است و این نگاه بنیادگرایی و اصول‌گرایی است. این نگاه‌ها در دو دهه اخیر در کتاب‌های روش آمیخته دیده می‌شود.
 
به گفته وی، این اثر قالب متفاوتی از روش آمیخته ارائه می‌دهد و از پویایی خاصی برخوردار است. این کتاب رویکرد تفسیری و هرمنوتیکی نسبت به روش آمیخته دارد و به همان نسبت جامع است و مولف تجربه زیسته خود در حوزه زنان در کتاب آورده است و توجهی به پست مدرنیسم در فصول آخر کتاب دارد. از سوی دیگر مولف صاحب فکری است که به آن رویکرد خلقت‌گرایانه به روش آمیخته دارد. مولف کتاب یک عمل‌گرا نیست.
 
ودادهیر تاکید کرد: مولف برداشت جانبدارانه نسبت به پژوهش‌های روش آمیخته دارد و رویکردش کیفی است و به سمت این پژوهش‌ها غش می‌کند. بنابراین این کتاب را فردی نوشته که درک عمیق و انتقادی از ماجرا دارد. در این کتاب با مثال‌های مختلف درباره زنان سخن گفته می‌شود. این کتاب را کسی نوشته که سال‌ها در این حوزه کار کرده و دامنه مطالعاتش در حوزه کیفی کامل بوده است بنابراین کتاب را پژوهشگر کیفی نوشته که چهارچوب‌های خاص فکری دارد و در سایر مقالات و کتاب‌های نویسنده این موضع را می‌بینید.
 
برخورداری کتاب از عقلانیت جدی در ایران
ودادهیر با بیان اینکه این کتاب می‌تواند از عقلانیت جدی در ایران برخوردار باشد، گفت: این به دلیل توده‌ای شدن آموزش در ایران است. ما سال‌ها به صورت کمی و کیفی در حال پژوهش هستیم البته پژوهش‌های کمی سابقه بیشتری دارد. به هر حال اکنون سال‌های زیادی است که پایان‌نامه‌های بسیاری نوشته شده و چیزی که در این داده‌ها دیده نمی‌شود معناست و باید به دنبال فعالیت‌های معنایی در حوزه دانش باشیم.

وی با اشاره به اینکه این کتاب به ما آموزش می‌دهد که چگونه به پژوهش‌های خود معنا بدهیم، عنوان کرد: چون در این عصر به لحاظ تولید دانش بی هویت هستیم و مطالعه این اثر می‌تواند به ما در این حوزه کمک کند. از سوی دیگر جامعه ایران در حال پوست‌اندازی در اشکال جدید زندگی است. در اینجا روش‌های کلاسیک جوابگو نیست، در این فضا این کتاب می‌تواند به ما کمک کند.

این استاد دانشگاه در پایان سخنانش گفت: این کتاب را کسی ترجمه کرده که افتخار آشنایی 25 ساله با آن دارم. بسیاری مترجم هستند بعد مولف می‌شوند اما فراستخواه قبل از اینکه مولف باشد فیلسوف و صاحب دغدغه و فکر است. مترجم قبل از ترجمه مولف بوده و خودش را وقف علم کرده و از نظر من او فراست‌دوست و فراست‌دار است.

فراستخواه با مسایل جامعه آشنا است
قاضی طباطبایی نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه انتخاب کتاب نشان داد فراستخواه با مسایل جامعه آشنا است گفت: کتاب می‌گوید تحقیق آمیخته روی هم ریختن تحقیق کیفی و کمی نیست و مستلزم نگاه میان رشته‌ای به روش تحقیق است. روش تحقیق در ایران مبنای نظری ندارد و این مشکل ماست.
 
وی ادامه داد: مولف در سراسر کتاب گفته که پارادایم‌های مختلف جستجوی شناخت چگونه است و تاکیدش روی روش تحقیق کیفی است. او روش‌های آمیخته کیفی را در رهیافت‌های فمنیستی، پسامدرن و تفسیری توضیح می‌دهد و برایش مثال‌های فراوانی می‌آورد.
 
این استاد دانشگاه یادآور شد: او به مساله چگونگی ساخت سوال اشاره می‌کند و روی اندیشه درباره پیش فرض‌های سوال تحقیق تاکید می‌کند و می‌گوید تحقیق در خلاء صورت نمی‌گیرد و انگیزه‌های محقق و... در شکل‌گیری تحقیق موثر هستند. در فصل سوم کتاب بیانیه مفصل درباره استفاده از روش کیفی در روش آمیخته است و می‌گوید روش کمی نقش کمکی در روش آمیخته دارد.
 
به گفته قاضی‌طباطبایی، در فصول بعدی کتاب مولف مروری بر روش‌های کیفی دارد. مولف می‌گوید که هر یک از این دیدگاه مسایل خاص خودشان را دارند و به دنبال شناخت ویژه‌ای از مساله هستند. سوالات متفاوت جایگاه‌های معرفت‌شناختی خاصی دارد.
 
وی در پایان با اشاره به برخی ایرادهای کتاب گفت: خواننده باید چندین‌بار کتاب را بخواند تا انسجام مساله را بگیرد. تاکید روی مباحث کمی و اشکالات آن دیگر کهنه شده است و بودن آن‌ها در این کتاب مخاطب را دل آزرده می‌کند و  کیفی‌ها بازی را برده‌اند و احتیاجی به دوباره گفتن نیست. با وجود اینکه چاپ کتاب فرصت مغتنمی است اما تحقیق در ایران از پای بست ویران است و این به دلیل استفاده و عدم استفاده از یک روش خاص کمی یا کیفی نیست بلکه به دلیل معطوف به نتیجه نبودن تحقیق است ما از تحقیق استفاده چندانی نمی‌کنیم و ساختارهای حاکم با اشکال مواجه می‌‌شود.