به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «علوم سیاسی و ایران باستان» که از مجموعه پیش نشست‌های همایش کوروش بزرگ است با حضور دکتر حمید احمدی، استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران، دکتر هرمیداس باوند، استاد حقوق بین‌الملل و دکتر علی محمودی، استاد علم سیاست شنبه 13 شهریورماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

روشنگری علوم سیاسی درباره مسائل ایران باستان

احمدی با اشاره به اندیشه سیاسی ایران باستان گفت: این حوزه مورد هجمه است و بسیاری می‌گویند اگر این دوره، عصر پرباری از اندیشه و فلسفه بوده، فیلسوف و اندیشمندانش کجا هستند؟ باید در پاسخ به این مدعیان گفت شما مطالعه نکردید و اگر پژوهش می‌کردید متوجه می‌شدید که این اندیشمندان چه کسانی بودند. اگرچه امروز گویی کسی جرات نمی‌کند در برابر این هجمه‌ها از بزرگمهر و نقش بنیادی که در اندیشه ایران باستان داشته و دیگران سخن بگوید.

در همین رابطه دکتر فتح الله مجتبایی با کمک یکی از دانشجویانش کتابی نوشته و در آن تقریبا دو هزار منبع معرفی کرده که تمام این منابع به زبان انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و زبان‌های دیگر درباره تاثیر ایران باستان بر یونان، روم، یهودیان و چین است. این در حالی است تا قبل از آن کسی از این منابع که به فارسی نیز ترجمه نشدند، خبر نداشت.

وی با اشاره به «گسست‌های پژوهشی در مطالعات ایران باستان» افزود: ما چگونه می‌توانیم در پژوهش‌های علوم سیاسی سراغ بررسی مسائل ایران باستان برویم؟ در اینجا دو مساله مطرح است نخست علوم سیاسی که ما به عنوان دانشجو و یا استاد درگیر آن هستیم و مساله دیگر، ایران باستان است که به عنوان یک ایرانی به آن تعهد داریم و باید به تاریخ آن نیز بپردازیم.  
 
این استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: ضرورت دیگر از اینجا ناشی می‌شود که در درجه نخست مفهوم ایران باستان از زوایای مختلف در دوره بعد از انقلاب از سوی طیف‌های مختلف مورد هجوم قرار گرفت و هنوز آثارش را می‌بینید هر روز می‌آیند و می‌گویند ایران باستان چیزی نداشت و از فلسفه و بنایی برخوردار نبوده است. اگر غیر از این است اندیشمندانش کجا هستند؟ و برخی مسائل دیگر.

سایه سنگین ایران باستان بر سر تاریخ ایران
 
احمدی بیان کرد: این پرسش‌هایی است که مطرح می‌شود و باید دید چگونه می‌توان به آنها پاسخ داد. ضمن اینکه چگونه علم سیاست می‌تواند درباره مسائل ایران باستان روشنگری کند؟
 
وی با اشاره به اهمیت ایران باستان اظهار کرد: واقعیت این است که ایران باستان یک سایه سنگینی در طول تاریخ ایران بر جامعه، اذهان و روحیه ایرانی داشته و هیچ وقت جدا نشده و امروز هم می‌بینید که همه جا هست. حتی به شکل افراطی آن در شبکه‌های اجتماعی همچنان حضور دارد. بنابراین بهتر است که ما درباره ایران باستان با استفاده از علم مدرن که یکی از شاخه‌های آن علوم سیاسی است، بیشتر کار کنیم.

این مترجم و تدوین‌گر کتاب «هویت ایرانی» گفت: به نظرم به عنوان استاد، دانشجو و پژوهشگر علوم سیاسی در چند عرصه می‌توان برای باز کردن گسست‌ها یا گره‌هایی که در حیطه مسائل ایران باستان وجود دارد به پژوهش پرداخت. از منظر علوم سیاسی در چهار  عرصه از جمله مفاهیم، نظریه‌پردازی، اندیشه سیاسی، بحث‌های تاریخ اجتماعی و سیاسی (مباحث مجهول یا جعبه سیاه) می‌توان به پژوهش پرداخت و برخی مسائل را روشن کرد.
 
 وی افزود: در عرصه مفاهیم باید بتوانیم اصطلاحات علوم سیاسی را در حوزه تاریخ باستان به کار ببریم و به عبارتی مفاهیم را بومی‌سازی کنیم. مفاهیمی که در علم سیاست مانند قدرت، دولت، طبقات اجتماعی، فرهنگ سیاسی، نخبگان سیاسی، جنبش‌های سیاسی، ملیت، هویت ملی و دولت‌های محلی مطرح می‌شود و باید اندیشید که چگونه می‌توان آنها را در این حوزه به کار گرفت؟
 
معضل رقابت نخبگان سیاسی در فرهنگ سیاسی ایران

این پژوهشگر حوزه سیاست گفت: با توجه به اینکه بسیاری از مفاهیم علوم اجتماعی از غرب آمده و معمولا این بحث مطرح می‌شود چون از غرب آمده همه چیز از آن غرب است و شما در این عرصه نقشی ندارید و یا می‌گویند چرا بحث از ملیت می‌کنید در حالی که این واژه غربی است. سیطره غرب بر مفاهیم و اذعان برخی بر این مساله باعث شده که ما نتوانیم برای بومی‌سازی برخی از این مفاهیم گامی برداریم. در زمان انتشار کتاب «هویت ایرانی» یکی از ناشران با ما دچار بحث شدید شده بود که یعنی چه ملیت، این واژه که به تازگی از غرب آمده و در ایران وجود نداشته است. چگونه شما می‌خواهید آن را در ایران باستان بیابید؟
 
احمدی افزود: باید دید چگونه می‌توان مفاهیمی که برشمردم را بومی‌سازی کنیم آیا مفهوم خاصی از ملیت، فرهنگ سیاسی و نخبگان سیاسی در گذشته مدنظر بوده است؟ همان‌طور که می‌دانیم یکی از معضلات ایران باستان نخبگان و رقابت آن‌هاست و این رقابت مشکلات اساسی به وجود آورده بود.
 
این پژوهشگر حوزه تاریخ ادامه داد: از طرفی مفاهیم ایرانی که از ادبیات و اساطیر برآمده و ممکن است از آنها برداشت‌های نادرست شده باشد این مفاهیم را می‌توانیم با استناد به علم سیاست روشن کنیم. مثلا مفهوم ایرانشهری که همه آن را شنیدند و قبل از آن مفاهیم دیگری نیز بوده است. اصلا ایرانشهر یعنی چه؟ با علم سیاست چگونه می‌تواند این ایده ایرانشهر را توجیه کند؟ یا بازسازی ایده ایرانشهر در تاریخ به چه ترتیب بوده است؟

بهره‌گیری از اساطیر برای بومی‌سازی مفاهیم سیاسی
 
احمدی با اشاره به واژه فره ایزدی عنوان کرد: درباره این واژه ادبا و مورخان توضیحاتی ارائه کردند اما در حیطه علوم سیاسی کسی سراغ آن نرفته که مفهوم فره ایزدی در علوم سیاسی به چه معناست؟ آیا این درست که می‌گویند فره ایزدی یعنی شاه سایه خداست و دیکتاتوری در تاریخ ایران ناشی از این واژه است؟
 
وی افزود: به نظرم بسیاری از این مفاهیم را می‌توان با کمک اساطیر و با بهره‌گیری از علم سیاست قبض و بسط داد و این واژگان را امروزی، نو و قابل قبول کنیم تا جامعه ایرانی و نسل جدید خیال کند که ما از گذشته هیچ چیز نداریم و در تاریخ ایران باستان نه اندیشمندی داشته و نه علمی. البته دست یافتن به این مفاهیم نیاز به زحمت و پژوهش بسیار در میان منابع ایران باستان دارد.

سیاست غافل‌گیری که کوروش در نبردهایش به کار برد

داوود هرمیداس‌باوند در ادامه نشست در رابطه با «ایران باستان و دانش سیاست» گفت: کوروش هخامنشی برای ایجاد امپراطوری باید نظم و نسقی را ایجاد می‌کرد تا امیراطوریش پایدار بماند. زیرا در قلمرو امپراطوریش اقوام مختلفی از ملیت‌های گوناگون وجود داشتند. بنابراین اگر می‌خواهد امپراطوریش پایدار باشد باید یک رشته ارتباط‌های معقول و خردمندانه چه از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و تعامل فرهنگی باید یک نوع تساهل، تسامح و سازگاری ایجاد کند و کوروش در منطقه نخستین کسی است که پس از فتح سرزمین‌های متعدد همزیستی فرهنگی و اجتماعی را برمی‌گزیند و در گام دوم تسامح و سازگاری نژادی و در مرحله بعد آزادی مذهبی.
 
وی افزود: در برخوردهای مذهبی عامل تاثیرگذار نوع رویکرد دین زردشت است، زیرا این دین در صدد نبود تا مبلغانی را برای تبلیغ آیین زردشت اعزام کند و بر این اساس انسان‌ها را برای انتخاب دین و آیین آزاد گذاشته بود. بنابراین کوروش با ایجاد آزادی‌ها و همزیستی اجتماعی، نظم جدیدی را در سرزمین‌های تصرف شده برپا کرد. نکته دیگر نبوغ نظامی کوروش است. گذشته از اینکه وی در صدد تجلی برخی اهداف از جمله تسامح، تساهل و آزادی مذهب است و این اهداف در منشور کوروش نیز آمده که در رابطه با بابل تجلی می‌شود.
 
این استاد روابط بین‌الملل ادامه داد: در آن زمان (ایران باستان) معمولا تلاش می‌کردند که جنگ‌ها در فصل زمستان نباشد. در حالی که کوروش وقتی می‌خواهد لیدیه و سیریا را تصرف کند کرزوس، نیروهای خود را رها می‌کند و بنیان‌گذار امپراطوری هخامنشی از این فرصت بهره می‌برد و وارد سارد می‌شود و در لشکرکشی خود، سیاست غافلگیری را پیاده می‌کند. پس از تصرف سرزمین‌های متعدد، رسمی را بنیان گذاشت و آن برخورد انسانی بود که نسبت به نیروی مغلوب و ساکنان آن داشت.
 
تشکیک چپ‌ها نسبت به مفاهیم ایران باستان

دکتر علی محمودی با نگاهی به «مولفه‌های کلیدی سیاست در تجربه تاریخی ایران باستان» گفت: آنچه ایران باستان نامیده می‌شود تجربه ما ایرانیان تقریبا سیزده و چهارده سده است و به شکل مشخص از تاسیس سلسله ماد در حوزه‌های غربی ایران (هفتصد و اندی پیش از میلاد مسیح) آغاز می‌شود و تا دوره اسلامی که با سقوط ساسانیان (در سال 651 پس از میلاد) همراه است. وقتی این سال‌ها را کنار هم می‌گذاریم می‌بینیم یک دوره طولانی مدت تاریخی، عناصری کلیدی مهمی بودند که پادشاهان و شاهنشاهی‌های بزرگی حکومت می‌کردند که دارای فراز و نشیب‌های تاریخی بودند.
 
وی افزود: در جامعه ما به ایران باستان دو نگاه صفر و صدی حاکم بوده، نخست در یک برهه‌ای نگاهی از سوی چپ‌ها قبل از انقلاب اسلامی وجود داشت که بسیاری از انگاره‌ها و مبانی این دوره مورد انتقاد قرار می‌گرفت و تشکیک نسبت به بسیاری از مفاهیم این دوره وارد می‌شود و در مقطعی از سوی نویسندگان اسلامی که گرایش‌های تند اسلامی دارند و در مقطع بعد از انقلاب همین روند را مشاهده می‌کنیم و در این روزها نیز جریان‌های قوم‌گرا و به ویژه بخشی از اقوام که در این تاریخ با ما مشترک هستند و جدای از تاریخ باستان نیستند، متاسفانه می‌بینیم آن را تخریب می‌کنند. از آن طرف در مقاطعی از حکومت پهلوی با برگزاری برخی جشن‌ها به نوعی سعی شد با استفاده ابزاری و تاریخ‌سازی به شکل دیگری به این دوران نگریسته شود.