خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ مالک خواجه‌وند: كتابخانه ملی ملك با داشتن 19 هزار عنوان نسخه نفيس خطي، در کنار كتابخانه‌های ملي، آستان قدس رضوي، مجلس شوراي اسلامي، آيت‌الله مرعشي نجفي و دانشگاه تهران، يكي از 6 مجموعه بزرگ نسخه‌های خطي در ایران، است. منابع خطی این کتابخانه با دقت زیادی که حاج حسین ملک در بررسی اصالت و پدیدآورندگان هر نسخه صرف می‌کرد، جمع‌آوری شده‌اند.

حاج حسین آقا ملک فرزند حاج محمدکاظم ملک‌التجار، بازرگان بزرگ عصر قاجار، پس از تاسیس کتابخانه و موزه ملی ملک در سال‌های پایانی سده سیزدهم خورشیدی، این گنجینه را در سال 1316 خورشیدی بر آستان قدس رضوی وقف کرد و امروز 77 سال از تاریخ وقف این کتابخانه می‌گذرد. 

كتابخانه ملی ملك در کنار نسخه‌های خطی، بيش 100 هزار جلد كتاب چاپي به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی، روسی و اسپانیایی، بیش از سه هزار و 500 جلد كتاب چاپ سنگي و 800 عنوان نشریه در بیش از هشت هزار مجلد، بیش از 60 هزار برگ سند و بیش از 650 عنوان منابع دیداری و شنیداری را در خود جای داده است. بخشی از كتاب‌هاي چاپي به سال‌های پيش از 1320 تعلق دارند و در زمره نخستين كتاب‌هاي چاپي ايران قرار مي‌گيرند. 

این کتابخانه در تغییر و تحولات جدید خود، از چند روز گذشته، سه تالار مطالعه عمومی آقایان، تالار مطالعه عمومی بانوان و تالار محققان و نشریات را افتتاح کرد که امکاناتي مانند منابع مرجع، منابع دیداری و شنیداری و خدمات اینترنت را در اختيار پژوهشگران قرار می‌دهند.
 
این كتابخانه عضو نمي‌پذيرد و بهره‌گیری از آن براي همگان با ارائه کارت شناسایی آزاد است. 

علیرضا دولتشاهی کارشناس تالار عمومی آقایان و مسئول خرید کتاب‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا گفت: خدمات کتابخانه ملک مانند کتابخانه ملی در ساختار مخزن بسته ارائه می‌شوند و روال به این صورت است که مراجعه‌کنندگان پس از جست‌وجوی کتاب‌ مورد نظر خود، شماره رده‌بندی کتاب را به کتابدار می‌دهند و در ادامه کتاب از مخزن برای آنها فرستاده می‌شود. 

وی درباره خط مشی کتابخانه در زمینه خرید و جمع‌آوری کتاب‌ها گفت: پیشتر این کتابخانه هر 10 شاخه دیویی (کلیات، فلسفه و روانشناسی، دین، علوم‌اجتماعی، زبان، علوم نظری، علوم کاربردی، هنر، ادبیات و تاریخ و جغرافیا) را خریداری می‌کرد، اما در دو سال اخیر خرید منابع و کتاب‌ها با تمرکز بر موضوعات ایران‌شناسی و هنرهای ایرانی و اسلامی صورت گرفته و قرار است که این کتابخانه به مجموعه‌ای تخصصی با رویکرد ایران‌شناسی و هنر ایرانی و اسلامی تبدیل شود.

دولتشاهی با اشاره به این که کتابخانه‌ها در تمام دنیا بر اساس نیاز مراجعه‌کنندگان خود کتاب خریداری می‌کنند، گفت: در این کتابخانه مشکلات اجرایی در زمینه نیازسنجی وجود دارد زیرا هنوز در برنامه این کتابخانه مساله عضویت مطرح نشده و هر کسی با کارت‌شناسی خود می‌تواند وارد کتابخانه شود. 

وی افزود: جامعه این کتابخانه هنوز تعریف و آمار مشخص و معینی ندارد و همین ابهام مجموعه‌سازی کتابخانه را دچار مشکل کرده است.

کتابخانه ملک بودجه‌ بسیاری برای خرید کتاب دارد
دولتشاهی درباره منابع خریداری شده و بودجه‌ای که این کتابخانه برای خرید کتاب در اختیار دارد، عنوان کرد: خرید کتاب‌های غیرفارسی را در اولویت قرار داده‌ایم، زیرا این مجموعه به نسبت کتابخانه‌های دیگر مشکلی در تامین بودجه برای خرید کتاب ندارد؛ بدین‌گونه که اگر تمام کتابخانه‌ها سقف خرید دارند، این کتابخانه کف خرید دارد. 

وی توضیح داد: بر اساس وقف‌نامه هوشمندانه‌ای که حاج حسین ملک تدوین کرد، خرید سالیانه کتاب نباید از یک مبلغ خاصی کمتر باشد. این مبلغ پنج در صد از درآمد سالیانه موقوفات حاج حسین ملک را دربر می‌گیرد.

دولتشاهی همچنین اضافه کرد: زنده یاد حاج حسین ملک اموالش را وقف کتابخانه و کتابخانه را وقف آستان قدس کرده است. درآمد موسسات اقتصادی حاج حسین برای کتابخانه هزینه می‌شود.
 
کارشناس بخش خرید کتاب‌ کتابخانه ملک با اشاره به این نکته که در این کتابخانه به 31 زبان دنیا کتاب وجود دارد، درباره علت تمرکز این کتابخانه بر خرید منابع غیر فارسی توضیح داد: هدف اصلی این بود که کتابخانه ملک دارای جذابیّتی منحصر به فرد شود تا بتواند مراجعه‌کنندگان را از دورترین نقاط تهران به سوی خود بکشاند و از آنجا که در این موسسه فرهنگی مشکلی در پرداخت هزینه‌های خرید کتاب وجود ندارد، تصمیم بر آن شد که بر خرید کتاب‌های غیر فارسی تمرکز شود. 

وی با اشاره به خلوت‌بودن تالار مطالعه افزود: اصولا در ایران مفهوم کتابخانه درک نشده است. ما عموما قرائت‌خانه داریم و نه کتابخانه.
 
دولتشاهی ادامه داد: مراجعه‌کنندگان کتاب‌هایی را همراه می‌آورند و در سالن مطالعه می‌کنند، بدون آن‌که اعتنایی به منابع کتابخانه داشته ‌باشند. در واقع با دو مجموعه مجزا طرف هستیم یکی کتابخانه‌ها که برنامه‌های خودشان را در خرید و تکمیل مجموعه‌ها دنبال می‌کنند و دیگری مراجعه‌کنندگان که کتاب‌های خود را از جاهای دیگر تهیه می‌کنند.

وی در پاسخ به این سوال که کتابخانه تازه‌های کتاب خود را چگونه به اطلاع علاقه‌مندان و پژوهشگران می‌رساند، گفت: در سایت کتابخانه بخشی وجود دارد که کتاب‌های مهم خریداری‌شده، معرفی می‌شوند. همچنین با تغییر و تحولاتی که در ساختار ظاهری کتابخانه ایجاد شده، میزهایی تعبیه شده‌‌اند که کتاب‌های تازه در آنجا قرار خواهند گرفت. 

این کتابدار همچنین اظهار کرد: این کتابخانه هم باید مانند تمام کتابخانه‌های دنیا، انتشار نشریه‌هایی در معرفی و اطلاع‌رسانی منابع جدیدش را در برنامه خود قرار دهد.

تالار محققان/ کتاب‌های مرجع در حوزه هنر در کنار دایره‌المعارف‌ها
طبقه ششم ساختمان کتابخانه ملک را تالار محققان و نشریات تشکیل می‌دهد. این بخش از کتابخانه با هدف ارائه خدمات روزآمد به پژوهشگران، منابع منحصربه‌فرد خود را از نسخ خطی و کتاب‌های لاتین، به‌ویژه در زمینه هنر و ایرانشناسی، به همراه خدمات اینترنتی و منابع دیجیتال در دسترس مراجعه‌کنندگان قرار می‌دهد.
 

به گفته شهره ضیایی، کارشناس تالار محققان، این بخش ارائه تسهیلاتی چون امکان بهره‌گیری از منابع مرجع روزآمد چاپی و الکترونیک، منابع چندرسانه‌ای دیداری و شنیداری و نیز در اختیار گذاشتن فایل دیجیتال از نسخه‎های خطی، چاپ‌سنگی و دیگر منابع را وظیفه اصلی خود قرار داده است. 

همچنین به گفته ضیایی اینترنت به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای پژوهش در اختیار مراجعه کنندگان قرار می‌گیرد. بهره‌گیری از خدمات تالار محققان با ارائه کارت معتبر شناسایی، معرفی‌نامه از مرکزهای دانشگاهی و پژوهشی یا ارائه پیشینه علمی ممکن است. 

ضیایی  با اشاره به این نکته که سه روز از افتتاح شکل جدید کتابخانه می‌گذرد، گفت: در حال حاضر سه طبقه از این ساختمان به کتابخانه اختصاص دارد، فضای خدماتی کتابخانه از 300 متر مربع به 1460 متر مربع افزایش یافته و تعداد رایانه‌های موجود تقریبا دو برابر شده است.
 
ضیایی درباره تعداد مراجعه‌کنندگان به این کتابخانه گفت: به طور متوسط در هر ماه، تالار محققان، 500 مراجعه‌کننده داشته که این آمار در بخش‌های عمومی بیشتر است. 

کارشناس بخش محققان و نشریات درباره نشریات موجود در این بخش توضیح داد: بخش نشریات، گنجینه‌ای از نشریات ایران از دوره قاجار تاکنون را دربر می‌گیرد. روزنامه‌های وقایع اتفاقیه، روزنامه دولت عِلیه ایران، حکمت، ادب، اختر، مظفری، شمس، مساوات، روح‌القدس، صور اسرافیل و مجله‌های، یغما، گنجینه فنون، مجموعه اخلاق، الهلال، المقتطف و فلامبو به همراه سالنامه‌های ایران و دولت عِلیه ایران، برخی نشریات تاریخی این مجموعه را تشکیل می‌دهند. 

وی درباره کتا‌ب‌های بخش محققان گفت: حجم عظیمی از خدمات این بخش، ارائه خدمات دیجیتال از نسخه‌ها خطی است. منابع این تالار در دو بخش جای گرفته‌اند؛ یک بخش، دایره‌المعارف‌ها، فرهنگ‌ها و کتابشناسی‌ها و در بخش‌های دیگر کتاب‌های لاتین در حوزه‌های دین، هنر، ادبیات و تاریخ و جغرافیا. 

ضیایی در پاسخ به این‌که چرا در کنار دایره‌المعارف‌ها، فرهنگ‌ها و کتابشناسی‌های نسخ خطی، قفسه‌هایی هم به کتاب‌های لاتین هنر اختصاص داده شده‌اند، گفت: این منابع لزوما ارتباطی با نسخ خطی ما ندارند بلکه به دلیل رویکرد مجموعه‌سازی این کتابخانه که در سال‌های اخیر بر موضوع هنرهای اسلامی و ایرانی تمرکز دارد سعی شده است تا با ارائه منابعی از این مجموعه در این تالار پژوهشگران را از غنای این مجموعه باخبر کنیم.

همچنین مجموعه ملي ملك در بخش‌های دیگر گنجينه‌اي از آثار و اشياي ارزشمند تاريخي از سه هزار سال پیش بدین ‌سو را در تالارهای گوناگون خود جاي داده است. تالار سکه، تالار کتابت و نگارگری، تالار آثار لاکی، تالار خاندان غفاری و کمال‌الملک، تالار تک اثر، تالار آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک، نمایشگاه دایمی حاج حسین آقا ملک، شماری از دیگر بخش‌های این موزه هستند.