به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب « آثار فرهنگی، باستانی و تاریخی استان کردستان» به قلم محمدابراهیم زارعی در 11 فصل تدوین شده‌است. نویسنده در فصل‌های کتاب به تفصیل به موضوع‌های جغرافیای طبیعی و انسانی، سیاسی و اداری، پیشینه و جغرافیای تاریخی جشن‌ها و آداب و رسوم مردم، هنرهای سنتی و صنایع دستی استان کردستان می‌پردازد. 

فصل نخست کتاب به جغرافیای طبیعی و انسانی استان کردستان می‌پردازد و موضوع‌هایی همچون وجه تسمیه، جمعیت و نژاد کردستان و همچنین گویش‌های زبان کردی، مذهب، ایلات و عشایر، تصوف و طریقه‌های آن در این استان را مورد بررسی قرار می‌دهد. 

فصل بعدی جغرافیای سیاسی و اداری استان کردستان را مورد مطالعه قرار می‌دهد و هر یک از شهرستان‌های این استان را معرفی و وجه تسمیه، آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری آن‌ها را به صورت مختصر بیان می‌کند. 

سومین فصل کتاب، جشن‌ها، آیین‌ها، فرهنگ و آداب و رسوم مردم این استان را بررسی می‌کند. «جشن نوروز»، «مراسم پیر شالیار»، «مراسم کومسای»، «جشن‌های مذهبی»، «مراسم کوسه گردی»، «ادبیات شفاهی»، «موسیقی»، «پوشاک»، «خوراک» و «گاه‌شماری» مهمترین عناوین این فصل کتاب را تشکیل می‌دهند. 

در قسمتی از این فصل، درباره مراسم کومسای می‌خوانیم: «به نظر می‌رسد این رسم که هم‌زمان با جشن سده برپا می‌شود، یادگار روزگار پرستش مهر در این سامان باشد. مراسمی که در آن ایزد مهر، برکت بخشنده را در چهلمین روز زایش، در آن هنگام که زمین شروع به سبز شدن می‌کند و گوسفندان بار بر زمین می‌نهند، می‌ستاید و با ریختن خون قربانی، یاد ایزد حامی دهقانان تولیدکنندگان را که با کشتن گاو باعث برکت کشت و دام و روییدن رستنی و گیاهان سودمند و خرمی و شادی‌ها در زمین می‌شود، گرامی می‌دارد و پیروان او در محرابه‌های باستانی بقایای متبرک را که در شمعدان سنگی است بر سکوهای چوبی پاس می‌دارند و جانشین او نیز پیری با کرامات مشابه است.» 

فصل بعدی کتاب به معرفی هنرهای سنتی و صنایع دستی استان، مانند قالی و گلیم، موج بافی، نمد بافی، آجر تراشی، ارسی سازی، نازک کاری، گچ‌بری و گیوه‌کشی می‌پردازد. «جغرافیای تاریخی کردستان» عنوان فصل پنجم کتاب است که این استان را در دوره پیش از اسلام و پس از آن مورد مطالعه قرار می‌دهد. 

در فصل ششم، کردستان از دیدگاه باستانشناسی و بر اساس دوره‌بندی «پارینه سنگی»، «فراپارینه سنگی»، «نوسنگی»، «مس و سنگ»، «عصر مفرغ»، «عصر آهن»، «دوره تاریخی» و «دوره اسلامی» مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد. 

فصل بعدی کتاب، به معرفی مساجد، آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های این استان می‌پردازد و نوع معماری هر یک را بیان می‌کند. مساجد آویهنگ، تورجان، تمبربیگ، خسرو آباد گروس، رشید قلعه بیگی، قوله و بابا سید ابراهیم از مهمترین مساجد و همچنین آرامگاه‌های پیر عمر، پیر محمد، شیدای نازار و حاج اللهیار خان امیر علایی از برجسته‌ترین آرامگاه‌های استان کردستان هستند که در این فصل معرفی می‌شوند. 

در فصل هشتم، بناهای عمومی شامل بازارها و کاروانسراها، حمام‌ها، پل‌ها و برج‌های استان کردستان مورد بررسی قرار می‌گیرند و در فصل بعدی، بافت‌های قدیمی شهری و روستایی و خانه‌ها و سردر خانه‌ها بررسی می‌شوند. 

در قسمتی از این فصل درباره بافت قدیمی شهر سقز آمده‌است: «بافت قدیمی سقز ترکیبی از معماری بومی (کردستانی) و مناطق مرکزی ایران است، یعنی بیشتر خانه‌های آن دارای حیاط مرکزی و فضای پیرامون است و در مقابل فضاها (در داخل حیاط) ایوان ستون‌دار چوبی هم ساخته شده‌است. لازم به ذکر است که سردرهای زیبایی نیز در بسیاری از خانه‌ها تعبیه شده‌است. ساختارهای اصلی شهر سقز در عصر قاجار شامل نارین قلعه، دارالحکومه، بازار مسجدجامع و سه محله شهر به نام‌های، محله میان قلعه، محله سرپیچه و جو بوده‌است. در کنار این آثار، مسجد دو مناره و کاروانسراهای چهار قاپی و تاجوانشیر هم قرار داشته است.» 

دو فصل پایانی کتاب نیز به بررسی قلعه‌ها (دژ شهرها)، دیگر بناهای تاریخی مانند کلیسا و کنیسه سنندج، باغ‌ها، موزه‌ها و جاذبه‌های طبیعی استان کردستان همچون آبشارها، چشمه‌های طبیعی و پارک‌های جنگلی می‌پردازد. 

چاپ نخست کتاب «آثار فرهنگی، باستانی و تاریخی استان کردستان» تالیف محمدابراهیم زارعی در 478 صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه و قیمت 30 هزار تومان از سوی انتشارات سبحان نور با همکاری دانشگاه بوعلی سینا راهی بازار کتاب شد.