رحیم یعقوب‌زاده، مدرس دانشگاه علم و فرهنگ به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: در کشورهای موفق رشد گردشگري به مثابه‌ يك صنعت موجب شده كه بسياري از حكومت‌ها به گردشگري به عنوان يك مولفه مهم در مسیر رشد و توسعه اقتصاد محلي و ملي بنگرند اما در کشورمان این اتفاق هنوز نیفتاده است. 

وی افزود: کتاب‌ براي بخش گردشگري کشورمان مفيد است ولي راه اصلي نيست و نمي‌تواند به تنهایی اهداف گردشگري را در کشور پيش ببرد. اگر کارهاي ديگر را در کنار انتشار اين کتاب‌ها انجام ندهيم ثمری نخواهد داشت. مسوولان و متولیان نیز باید تدابير لازم را به کار گیرند. برای رشد صنعت گردشگري به مثابه حوزه‌اي علمي و آكادميك عوامل متعددي سهيم‌اند كه از آن بين مي‌توان به نقش کتاب‌های تخصصي اشاره کرد. 

این پژوهشگر گردشگری ادامه داد: نقش علمی کتاب‌ها در حوزه‌های خاص، قابل توجه است. بنابراین باید دانست که کتاب، در پیشبرد این دانش نقش مهمی ایفا کرده است. ماحصل رشد فزاينده در عرصه علمي تخصصي گردشگري و مهمانداري در طي دو دهه اخیر به گونه‌اي است كه در حال حاضر، بيش از 400 کتاب علمي در زمينه گردشگري و مهمانداري در قالب تالیف یا ترجمه در ایران به چاپ رسیده است. 

نویسنده کتاب «گردشگری فرهنگی» درباره کمبود کتاب در حوزه گردشگری اظهار کرد: انتشار کتاب در حوزه گردشگری چندین مرحله را طی کرده است، مرحله نخست تا اواخر دهه هفتاد ادامه داشت. کتاب‌های انگشت‌شماری در این دوره در ارتباط با موضوع گردشگری منتشر شدند که بیانگر آغاز توجه جامعه علمی به گردشگری در ایران بود، در این آثار اولیه بیگانه‌گرایی، غالب بود و این روش در خدمت عوامل تاریخی-فرهنگی زبان مبدا بوده است. 

وی افزود: در اوایل دهه هشتاد به ویژه با بازگشایی دوره کارشناسی‌ارشد گردشگری در دانشگاه علامه طباطبایی و ورود جدی برخی استادان و کارشناسان به این عرصه، به تدریج کتاب‌های بیشتری درباره گردشگری در ایران منتشر شد. با این حال این دوره که به طور تقریبی تا سال 1384 ادامه داشت هنوز متون گردشگری بیشتر اقتباسی بودند اما با افزایش دوره‌های گردشگری در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد در دانشگاه‌های مختلف موجب تلاش برای بومی‌سازی برخی مفاهیم گردشگری و اشارات بیشتر به مصادیق، مناطق و جاذبه‌های کشورمان شده است. این مرحله را می‌توان دوره ورود جدی و چشمگیر علم گردشگری در ایران دانست. 

مولف و پژوهشگر گردشگری ادامه داد: در کنار کتاب‌های متعدد در این زمینه، پایان‌نامه‌ها و مقالات نیز در نشریه‌های علمی-پژوهشی، علمی-ترویجی، تخصصی و روزنامه‌ها به این مقوله پرداخته‌اند. مباحث ویژه این کتاب‌ها، دیدگاه‌های جدیدی را به وجود آورد که باعث تقویت ارتباط گردشگری با دیگر حوزه‌های بررسی شده است. از میان این آثار یافته‌ها، دانش و آگاهی بیشتری درباره گردشگری نمایان شد. 

وی افزود: امروزه کتاب از معيارها و شاخص‌هاي توسعه فرهنگي اجتماعي به‌شمار می‌آید و معمولا جامعه‌اي را توسعه يافته می‌دانند كه در كنار شاخص‌هاي اقتصادي و جمعيتي عنصر اطلاعات و ميزان دانایي اجتماعي، در آن برجسته باشد. بدون ترديد در چنين جامعه‌اي کتاب و به ويژه کتاب‌های علمي و تخصصي نقش حياتي و اساسي دارد. انتشار کتاب‌های علمي، موجب توليد دانش و معرفت علمي می‌شود. با این حال نظر به توانایی‌ها و زمینه‌های فراوانی که برای توسعه گردشگری در کشورمان وجود دارد و در مقایسه با کشورهایی همچون ترکیه و تایلند هنوز کتاب به اندازه کافی در کشورمان در این مقوله منتشر نشده است و از سوی دیگر بیشتر این کتاب‌ها یا آثار ترجمه‌ای هستند و یا تحت تاثیر کتاب‌های خارجی تالیف شده‌اند. 

این مدرس دانشگاه درباره راهکارهای جریان‌ساز شدن کتاب‌های حوزه گردشگری در رشد و توسعه این صنعت مولد در کشور گفت: برای موفقیت هر چه بیشتر کتاب‌ها در این صنعت باید متون مناسب و کاربردی نوشته شوند. در این آثار باید به کارکردهای کتاب و ارتباط تنگاتنگی که با تجارت و صنعت دارند، توجه داشت. از سوی دیگر باید این کتاب‌ها و نویسندگان آن‌ها نیز به وسیله انجمن‌ها یا نهادهای گردشگری به رسمیت شناخته شوند و مورد حمایت قرار گیرند. 

وی افزود: كارايي کتاب‌ها باعث افزايش جلب محققان براي توليد دانش و پژوهش در حوزه گردشگري خواهد شد. کتاب‌های تخصصي گردشگري، زمينه‌هاي تصميم‌گيري درست و صحيح در زمينه چگونگي روش‌هاي ارتقای افراد موفق، گروه‌هاي علمي و نهادهاي علمي و پژوهشي در راستاي توليد دانش و پژوهش منجر به گردشگري موفق می‌شود. همچنین انتشار کتاب‌های علمي گردشگری رشد دانشگاهيان در سطوح مختلف علمی و نیز دست‌اندرکاران صنعت گردشگری را دربردارد.

یعقوب‌زاده ادامه داد: انتشار کتاب‌های علمي تخصصي در زمينه‌هاي مختلف و متعدد علوم، موجب رشد چشمگير يافته‌هاي علمي در دو بخش نظري و پژوهشي می‌شود. تعداد رو به افزایش انتشار کتاب‌های گردشگري، علاقه دانشمندان را به مطالعه نقش کتاب‌های علمی در گردشگري افزايش داده است. 

وی افزود: کتاب‌های علمي-تخصصي گردشگری يكي از كانا‌ل‌هاي برقراري ارتباطات علمي‌اند كه با استفاده از زبان ويژه علمي، پژوهشگران و دست‌اندركاران فعاليت‌هاي علمي را از جديدترين و معتبرترين دستاوردهاي علمي و پژوهشي آگاه مي‌كنند. به نظر می‌رسد صاحب‌نظران و متخصصان ایرانی در حوزه گردشگری باید جدیت بیشتری در بومی‌سازی علم گردشگری و متناسب با نیازهای جامعه و با توجه به شرایط و نیز ساختار حاکم در کشور که دارای اثرات متقابلی با نحوه فعالیت‌ها در این حوزه است گام بردارند و آثار کاربردی و موثرتری را در این زمینه به نگارش درآورند. 

مولف کتاب «گونه‌شناسی گردشگری» کمبود کتاب‌های بومی را یکی از مشکلات حوزه گردشگری دانست و افزود: شاید بتوان علت عمده این امر را نوپا بودن این مقوله و این صنعت در کشورمان دانست اما نباید این دلیل را کافی و توجیه کننده ضعف‌های ما در رشد صنعت گردشگری دانست. بالطبع برای برون‌رفت از چالش‌هاي مختلف گردشگري در کشورمان یکی از راه‌های مطلوب ارایه تجربیات و دانش از طریق انتشار کتاب است. باید دید گردشگری در دنيا از نظر علمي چه مسيرهايي را طي کرده است و دانشگاه‌ها و کتاب‌ها در این میان چه نقشی ایفا کرده‌اند؟ 

وی اظهار کرد: بازنگری در کتاب‌های منتشرشده در این زمینه نشان می‌دهد هنوز کتاب‌های موجود نتوانسته‌اند دانش علمی را با عرصه عمل پیوند زنند. هنوز ما متکی به آثار خارجی در این زمینه هستیم. آثار خارجی به روز نیز با تاخیر به محافل علمی ما راه پیدا می‌کنند چرا که نیازمند ترجمه‌اند و آثار ترجمه شده نیز در برخی موارد با نقایص بسیاری مواجهند. تالیفات در این حوزه هنوز در حد ابتدایی است و ارایه راهکارها و پیشنهادهای عملی برای توسعه این صنعت در کشورمان در حد پایینی است. باید همه کسانی که در این مقوله دغدغه دارند و دارای دانش و علم کافی هستند به شکل جدی‌تر و با بهره‌گیری از تجارب دیگر کشورهای موفق در این زمینه آثار خود را ارایه دهند. 

رحیم یعقوب‌زاده، مدرس دانشگاه‌های مازندران و علم و فرهنگ تهران و از مولفان و پژوهشگران در حوزه علم گردشگری و سنجش افکار عمومی است. وی تاکنون سه جلد کتاب با عناوین «گردشگری فرهنگی، گونه‌شناسی گردشگری و مبانی سنجش افکار عمومی، دو مقاله در ژورنال‌های معتبر علمی پژوهشی در امریکا و کانادا (ایندکس شده در فهرست ISI)، چهار مقاله در کنفرانس‌های بین‌المللی در کشورهای ترکیه، یونان و تایلند، پنج مقاله در نشریات علمی –پژوهشی داخلی و پنج مقاله در کنفرانس‌ها و سمینارهای داخل کشور در حوزه گردشگری ارایه و منتشر کرده است. همچنین چندین سخنرانی در مجامع علمی و سازمانی داخل و خارج کشور داشته است.

خبرنگار: کوثر سامانی