به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «علم‌سنجي و آينده‌پژوهي» عصر پنجشنبه 19 ارديبهشت در سراي كارنامه نشر نمايشگاه كتاب تهران برگزار شد. عليرضا نوروزي چاكلي، حمزه‌علي نورمحمدي و عمار جلالي‌منش از اعضاي انجمن كتابداري و اطلاع‌رساني سخنرانان اين نشست بودند.
نوروزي چاكلي در این نشست گفت: آينده‌پژوهي نوعي مطالعات است كه براساس آن بهترين آينده را براي خود ترسيم مي‌كنيم. روش‌هاي مختلفي براي آينده‌پژوهي وجود دارند كه «سناريونويسي» رايج‌ترين آن‌هاست.
وي افزود: بسياري از حوزه‌هاي علوم انساني و همچنين آمار و رياضي در آينده‌پژوهي نقش دارند. اين حوزه‌ها بنا به نوع نگرش‌شان در آينده‌پژوهي به ايفاي نقش مي‌پردازند. تاريخ، علوم سياسي و علم‌سنجي از مهم‌ترين حوزه‌هاي علوم انساني دخيل در امر آينده‌پژوهي هستند.
نوروزي چاكلي ادامه داد: مراكز آينده‌پژوهي مختلفي در دنيا وجود دارند كه هر يك از آن‌ها ميزان سال‌هاي متفاوتي را در آينده مورد مطالعه قرار مي‌دهند. براي مثال برخي مراكز 200 سال آينده و برخي ديگر 50 سال آينده را مطالعه مي‌كنند. اين موسسات تحت نظر مراكز مطالعات استراتژيك فعاليت مي‌كنند.
وي با اشاره به برخي از مراكز آينده‌پژوهي در ايران گفت: يكي از اين مراكز در وزارت دفاع مستقر است و تحت نظارت اين وزارتخانه فعاليت مي‌كند. برخي از اين مراكز نيز عنوان «آينده‌پژوهي» را ندارند اما چنين فعاليت‌هايي را انجام مي‌دهند.
نوروزي چاكلي سپس با انتقاد از نقشه جامع علمي كشور گفت: ما در اين نقشه تنها به ترسيم وضعيتي كه در آينده بايد داشته باشيم پرداخته‌ايم و به ارزيابي موارد آن نپرداخته‌ايم. رصد مداوم وضعيت بسيار مهم است، زيرا ما را در اصلاح نقشه جامع علمي كشور كمك مي‌كند.
وي با تاكيد بر بازنگري نقشه جامع علمي كشور يادآوري كرد: اين كار با علم‌سنجي بهتر انجام مي‌شود، زيرا آينده‌پژوهي كه توسط علم‌سنجي انجام مي‌شود بر واقعيت‌ها و آمار مبتني است نه بر حدس و گمان.
سپس نورمحمدي گفت: آينده تنها چيزي است كه برايمان باقي مي‌ماند و واقعيت اين است كه مفيدترين كار ما در زمان حال، برنامه‌ريزي براي آينده است. تحولات شگرفي كه امروزه در جهان شاهدیم، ضرورت توجه به آينده را دوچندان مي‌كند. همچنين بايد همواره به ياد داشته باشيم كه درنگ در توجه به آينده هزينه‌هاي زيادي را براي ما خواهد داشت.
وي افزود: انسان‌ها معمولا علاقه‌مند به پيش‌بيني آينده هستند، اين پيش‌بيني نه تنها قابل تحقق است بلكه برخي رويدادهاي آينده را علاوه بر پيش‌بيني مي‌توان تغيير نيز داد يا از آن جلوگيري كرد.
نورمحمدي با تاكيد بر برنامه‌ريزي مفيد براي آينده گفت: تا اين برنامه‌ريزي وجود نداشته باشد نمي‌توانيم به روشن بودن آينده خوش‌بين باشيم. لازم به يادآوري است كه آينده‌پژوهي فراتر از برنامه‌ريزي براي آينده يا پيش‌بيني آن است و البته با غيب‌گويي فرق دارد.
وي ادامه داد: آينده ممكن، آينده باورپذير و آينده محتمل دسته‌بندي‌هايي است كه براي آينده در نظر گرفته مي‌شود اما در آينده‌پژوهي ما به دنبال آينده مطلوب هستيم و محقق كردن اين آينده در گرو تحقيقات علمي است. همين‌جاست كه ارتباط آينده‌پژوهي و علم‌سنجي مشخص مي‌شود.
نورمحمدي در پايان سخنانش يادآوري كرد: كارهاي علمي، تحليلي روندها و چشم‌انداز حوزه‌هاي مشترك علم‌سنجي و آينده‌پژوهي قلمداد مي‌شوند.
جلالي‌منش سخنران بعدي نشست بود. وي ترسيم وضعيت مطلوب را گام نخست در آينده‌پژوهي دانست و گفت: يافتن شكاف ميان وضعيت موجود و مطلوب امري مهم است كه توسط علم‌سنجي ممكن مي‌شود.
وي با بيان اين‌كه هنوز ابزار علم‌سنجي ما ابتدايي هستند گفت: امروزه علم‌سنجي به عنوان ارزيابي‌كننده پژوهش‌ها عمل مي‌كند.
جلالي‌منش با انتقاد از نقشه جامع علمي كشور گفت: اين نقشه در بهترين حالت، ترسيم وضعيت مطلوب است و نقشه راه ارايه نمي‌دهد در حالي كه نقشه راه پوياترين بخش آينده‌پژوهي است. ما نياز به نقشه‌اي پويا داريم كه به صورت دوره‌اي رصد شود.
وي در پايان گفت: نقشه جامع علمي كشورمان به شدت مفهومي است كه اين ويژگي مثبتی نيست.
بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت ماه در مصلای امام خمینی (ره) برپاست.
پنجشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲ - ۱۹:۱۶
نظر شما