از ضدیت با غربگرایی فرهنگی تا عمومیت و انفعال

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛زهره کردلو- ماهنامه فرهنگی ـ هنری سوره، به صاحب امتیازی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی از سال ۱۳۶۸ آغاز به کار کرد. سوره نامی بود كه از قديم به حوزه هنری گره خورده بود، به طور مثال، «جُنگ سوره» شامل مجموعه آثار هنری و مقالاتی بود كه به صورت كتاب منتشر می‌شد.

فروردين سال 68 سيدمحمد آوينی مجله ماهنامه سوره را در حوزه هنری منتشر می‌کرد و پس از مدتی سيدمرتضی آوينی سردبير مجله شد. در سال 72 و بعد از شهادت ايشان، مجدداً سيدمحمد آوينی سردبيری نشريه سوره را به عهده گرفت. بعد از يک وقفه چند ساله، سوره با سردبیری سیدعلی شروع به کار کرد و تا زمستان 1378 همان خطی را که آوینی ترسیم کرده بود را پیش رفت.

ذات مجله سوره چوب لای چرخ کردن دولت سازندگی بود!
مجله سوره تاكنون در چندين دوره منتشر شده است که دوران اوج آن مربوط به دوره سردبیری شهيد آوينی بود. در آن مقطع شايد مجموعاً 5 مجله فرهنگی جدی در كشور وجود داشت كه يكی از آن‌ها سوره بود؛ مجله‌ای كه با توجه به شخصيت و نوع ديدگاه خلاق و بديع شهيد آوينی در زمينه مسائل فرهنگی و هنری، بسيار مثبت و تأثيرگذار بود.

بعد از شهادت ايشان، سيدمحمد آوينی تقريباً با همان خط‌مشی كار را دنبال كرد. در دوره بعد مباحث روز در اين مجله به چشم نمی‌خورد و جای خودر را به مباحث کاملا فكری و فلسفی داد.

در طول 10 سال، این ماهنامه 49 شماره که شامل 2 ویژه نامه ادبیات داستانی و سینمایی و 939 مقاله در موضوعات مختلف بود، منتشر کرد. در این دوره کسانی مثل یوسفعلی میرشکاک، شهریار زرشناس، علی وزیریان، یاسر هشترودی، جهانگیر خسروشاهی، مسعود فراستی، محمدرضا سرشار، نصراله قادری،سیدمهدی شجاعی قلم می‌زدند.

یوسفعلی میرشکاک دوست و همکار شهید آوینی در مجله سوره درخصوص مشکلاتی که از سوی حوزه هنری در سال‌هایی که دولت سازندگی روی کار بود و در روند سوره به وجود می‌آمد، می‌گوید: «نفس مجله سوره چوب لای چرخ کردن دولت سازندگی بود به همین دلیل حوزه هم هر دو، سه ماه چوب لای چرخ سوره می‌کرد.»
سبک و سیاق سوره‌ای که شهید آوینی سردبیرش بود، مقابله با فرهنگ غرب‌گرایی و نگاه تجملاتی در تمام بخش‌های فرهنگی بود.

رویکرد ارزشی و انتقادی سوره، سوره را تعطیل کرد!

از اواخر سال ۸۱ وحیدجلیلی قائم مقام فعلی سازمان صداوسیما سردبیر این ماهنامه شد و مسیر جدیدی را ده سال بعد از سیدمرتضی آوینی در این مجله باز کرد. شعار جلیلی در این دوره عدالت در عرصه فرهنگ و هنر بود، اما پس از انتشار ۳۰ شماره، نیمه دوم سال ۱۳۸۵ به دلیل اختلاف فکر و روش بین تحریریه و مسئولان حوزه هنری تحریریه دوره چهارم «سوره» نیز تعطیل شد.

دلیل اصلی اخراج جلیلی که به خودتوقیفی سوره نیز انجامید سرمقاله‌ای بود که جلیلی با عنوان «انقلاب فرهنگی منهای فرهنگ انقلابی!» نوشته بود که این مقاله بعدا در ویژه نامه «انقلاب» راه در اسفند 85 منتشر شد.

وحيد جليلی در همان سال‌ها درگفت‌وگویی با اشاره به چگونگی توقيف اين ماهنامه بيان داشت: «اين تعطيلي مرزبندی با خود آقای بنيانيان و آقای خاموشی را علنی كرد و درگيری را در چند سال اخير داشتيم و مخاطبان از آن كم اطلاع بودند.»

وی در ادامه با بيان اين مطلب كه در چند روز آينده بيانيه‌ای مفصل را خطاب به مخاطبان ارائه خواهيم داد، يادآور شد: «آقای بنيانيان سمت‌وسو و جهت‌گيری ماهنامه را نمی‌پسنديد و در نامه‌ تعطيلی ماهنامه سوره ما را متهم به سوءاستفاده از مقدسات می‌كند و خوشحالم با تعطيلی ماهنامه سوره مخاطبان اين نشريه را مقايسه خواهند كرد.»

جليلي تصريح كرد: «مخاطبان با تعطيلی اين نشريه كه چهار سال انتشار يافته، درمی‌يابند كه «سوره» تا چه اندازه با خط‌مشی‌ها متفاوت بوده، اين عمل آقای بنيانيان، نيروهای انقلابی را به قضاوت می‌طلبد كه آيا «سوره» مطابق با مضامين و اهداف انقلاب اسلامي بوده يا خير.»
البته جلیلی نامه‌ای درخصوص انتشار شماره سی‌اُم سوره آن هم با حذف نام سردبیر و برخی از مطالب به حسن بنیانیان مدیر وقت حوزه هنری می‌نویسد که در ادامه می‌خوانیم:

«جناب آقای دکتر حسن بنیانیان!
رییس حوزه هنری سازمان تبلیغات و مدیر مسئول ماهنامه سوره
سلام علیکم
علی‌رغم پیگیری‌های متعدد تحریریه سوره برای چاپ شماره سی‌ام و اعلام بخش فنی شرکت سوره مهر مبنی‌بر عدم امکان انتشار مجله در صورت نرسیدن CD سوره شماره 30 تا قبل از 9/12/85 جنابعالی اجازه چاپ مجله را ندادید و در تاریخ 9/12/85 دستور به توقف انتشار مجله فرمودید. اکنون و پس از فشارهای متعدد از سوی جوانه‌های جبهه فرهنگی انقلاب در یک حرکت انفعالی اقدام به چاپ مجله سوره به صورت تحریف شده نموده‌اید.

ما اعضای تحریریه سوره ضمن گلایه شدید از رفتارهای غیر اخلاقی اخیر و تهمت و افتراهایی که در زمینه «سوء استفاده از مقدسات»، «قلب واقعیات» «فقدان گرایش دینی» و.... به تحریریه رواداشته‌اید. اعلام می‌کنیم اخلاقاً و قانوناً اجازه چاپ مقالات و مطالب تحریریه سوره بدون هماهنگی با سردبیر ماهنامه که در سایت سوره مهر در خبر مربوط به چاپ شماره سی آقای وحید جلیلی نام برده شده است؛ نمی‌دهیم.

براساس این خبر هم طرح جلد مجله و هم پاسخ‌های اعضای تحریریه به مقاله جنابعالی حذف گردیده است ما حاضر به چاپ مطالبمان در چنین مجله‌ای نیستیم، ضمناً حق‌التحریری هم باب آن نپرداخته‌اید که ادعای مالکیت‌اش را داشته باشید البته خوشحالیم در حالی که فکر می‌کردید می‌توانید به آسانی این سنگر جبهه فرهنگی انقلاب را تعطیل کنید (و این کاملاً از نامه توقیف سوره و نیز گفت وگوی شنبه شما با خبرگزاری فارس پیدا بود) براثر فشارهای مخاطبان مخلص و فرهیخته تحریریه چهارم ماهنامه سوره متوجه شدید که این کار کمی از آنچه فکرش را می‌کردید سخت‌تر است. اما مطمئن باشید از حق قانونی خود درباره انتشار غیر قانونی سی‌امین شماره سوره نخواهیم گذشت.»

از اعضای تحریریه چهارم «سوره»، می‌توان به محمدعلی صائب، محمدحسین بدری، نعمت‌الله سعیدی، جهانگیر خسروشاهی، علی محمد مودب، امید مهدی نژاد، محمود حکیمی، یاسر عسکری، مصطفی حریری، مهدی همازاده، گلستان جعفریان و... اشاره کرد.
در این میان مجله‌ سوره نیز سرنوشتی پیوند خورده با سرنوشت انقلاب و فراز و فرودهای آن داشته است. گفت‌وگویی که از یوسفعلی میرشکاک در پیش از این آوردیم و با نگاهی گذرا به نگاه انتقادی سوره در دولت‌های سازندگی و اصلاحات نشان از این می‌دهد که برخی به دنبال محدود کردن این جریان ژورنالیستی بودند که نطفه‌اش را مرتضی آوینی ایجاد کرده بود.

بعد از جلیلی سوره مجله‌ای عمومی شد و نه هنری

بعد از همه کش و قوس‌هایی که سوره در دوره سردبیری وحید جلیلی با مسئولان وقت داشت تعدادی شماره نیز بدون داشتن سردبیر منتشر شد تا اینکه در سال 89 محسن مؤمنی شریف رئیس حوزه هنری شد و علی مظفری‌نیا هم سردبیر سوره شد اما این سوره دیگر آن سوره هنری و انقلابی نبود که برای قشر خاصی تولید محتوا کند بلکه جنبه عمومی آن رشد کرد و به یک مجله عمومی مبدل شد این روند تا سال 94 به طول انجامید و از 94 تا سال 1400 نیز تولید این مجله تعطیل بود. درحال حاضر نیز مجله سوره با سردبیری سیدعلی سیدان آغاز به کار کرده و سه پیش شماره از آن منتشر شده است.