از سوی دیگر کسب و کار دست‌اندرکاران صنعت نشر هم مانند بسیاری از صنایع و حوزهها طی سه سال گذشته به ویروس کرونا گره زده شد و فعالان این حوزه با پیش‌بینی راهکارهای مختلف مثل کاهش شمارگان کتاب، حرکت به سمت چاپ (POD) چاپ براساس تقاضای مشتری، همچنین حضور در فضای مجازی و استفاده از ظرفیت‌های آن تلاش کردند به حیات خود ادامه دهند.
در این مدت حمایت دولت از کاغذ در قالب اختصاص ارز دولتی به آن، توزیع کاغذ دولتی و سیاست‌هایی از این قبیل توانست تا حدودی بار ناشران را سبک کند، در این زمینه اما دولت سیزدهم توجه ویژه‌ای به حوزه کاغذ داشته است. لزوم حمایت از تولید داخل، اختصاص تسهیلات و اعتبارات برای تامین و تجهیز کارخانه‌های داخلی و .. بخشی از این اقدامات است.
اما قیمت لجام گسیخته کاغذ به‌خصوص بعد از تعطیلات سال 1401 دغدغه‌های زیادی برای ناشران ایجاد کرد و آن‌ها را نگران کرد، اما اعلام خبرها درباره اختصاص کاغذهای قاچاق کشف شده در جنوب ایران تا حدودی از این نگرانی‌ها کاست. در این زمینه قرار است 1200 تن کاغذ که در هرمزگان از محموله‌های قاچاق کشف شده، در اختیار وزارت ارشاد قرار گیرد و پیش‌بینی می‌شود که این کاغذها بتواند تا حدود زیادی به ایجاد آرامش در بازار کمک کند.
البته یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی عصر روز چهارشنبه 7 اردیبهشت در دیدار با ناشران، نویسندگان و اهالی فرهنگ و ادبیات با رد شایعاتی که گفته می‌شد کاغذهای قاچاق کشف شده در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفته است، گفت که تاکنون هیچ کاغذی در اختیار وزارتخانه قرار نگرفته است.
نمایشگاه کتاب، اقتصاد ناشران را متحول می‌کند
اکنون اما 11 روز مانده تا برپایی سی‌و‌سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، بازار چاپ و نشر کتاب با وجود قیمت بالای کاغذ به جنب و جوش خاصی افتاده است و ناشران تلاش می‌کنند تازه‌های نشر خود را بعد از دو سال در معرض دید مخاطبانشان قرار دهند. محمدتقی حق‌بین، مدیر انتشارات «کتاب یک» و کارشناس حوزه نشر درباره تاثیرات برپایی نمایشگاه کتاب تهران گفت: با اینکه دو نمایشگاه مجازی کتاب طی دو سال گذشته برگزار کردیم اما نمایشگاه فیزیکی در مردم شور و علاقه ویژه‌ای ایجاد می‌کند، به‌نظرم نمایشگاه مجازی کتاب نتوانست جنب و جوش و هیجان زیادی ایجاد کند و ناشران نیز به این مساله واقف هستند.
وی افزود: در دنیا فروش فیزیکی هنوز فاصله معناداری در رقابت با فروش مجازی دارد، به‌طوری که امروز در دنیا بین 68 تا 72 درصد فروش فیزیکی پیشتاز است، همچنان نمایشگاه‌هایی که بعد از کرونا در دنیا بازگشایی شدند مثلا در بیروت، عمان، شارجه و ابوظبی فروش فیزیکی غلبه جدی بر فروش مجازی داشته است.
حق‌بین با بیان اینکه 20 سال است، در دنیا فروش مجازی وجود دارد، عنوان کرد: اما تنها حامل علم و دانش و ادبیات به بشر همچنان کاغذی است و نتوانسته برخلاف موسیقی و سایر حامل‌ها که مفاهیم و دانش را انتقال می‌دهد عبور کند و فروش کتاب فیزیکی پیشرو است.
وی با طرح این موضوع که خبر برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران روحیه مضاعفی به صنعت نشر داد، گفت: این امید در میان ناشران ایجاد شده است که محلی برای عرضه و معرفی تازه‌های نشر خود دارند و معتقدم به زودی بار دیگر صنعت نشر رونق خواهد گرفت و کتاب‌هایی که شاید دو سال اخیر در نوبت انتشار باقی مانده‌اند پشت ویترین کتابفروشی‌ها خواهند آمد و کسانی که در حاشیه رفتند دوباره به میدان خواهند آمد، حتی اگر قیمت کاغذ به‌عنوان یکی از کالاهای اولیه نشر بالا باشد.
حق‌بین همچنین با اشاره به تجربه خود در حوزه فروش کتاب، گفت: این تجربیات به من نشان می‌دهد که مردم با همه گرانی‌ها همچنان مثل سابق به میزان متوسطی کتاب خریداری می‌کنند و چون کتاب‌ها ازجمله کالاهایی است که نیاز به لمس شدن و تورق دارد، برپایی نمایشگاه کتاب به‌صورت فیزیکی همچون 32 دوره سابق کمک زیادی به صنعت نشر خواهد کرد.
وی با بیان اینکه نمایشگاه فیزیکی به دلیل فضای گسترده‌ای که دارد، امکان عرضه همه کتاب‌های ناشران را برای مخاطبان عرضه می‌کند، افزود: در کتابفروشی‌ها با همه پیشرفتی که در همه حوزهها داشتیم اما با محدودیت در بخش ویترین روبه‌رو هستیم و نمایشگاه کتاب تهران ویترین گسترده‌ای است که ناشران می‌توانند در آن کتاب‌های خود را عرضه کنند و با مخاطبان خود ارتباط بگیرند.
حق‌بین همچنین تاکید کرد: از سوی دیگر نمایشگاه امسال فرصتی است تا ناشران بتوانند کتاب‌های مورد نیاز خود را به قیمت سه سال قبل خریداری کنند، زیرا بخش زیادی از ناشران با وجود 14 تا 15 ماه گذشته که قیمت‌ها بالا رفته است اما کتاب‌های خود را به قیمت قبل می‌فروشند.
وی با طرح این موضوع که برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب اقتصاد نشر کشور را متحول می‌کند، گفت: این نمایشگاه جان تازه‌ای به اقتصاد نشر می‌دهد، تولید کنند، به نقدینگی خوبی دسترسی پیدا کنند و نیازهای مخاطبان را به‌روز بسنجند.
حق‌بین همچنین کاهش قیمت کاغذ طی هفته‌های اخیر، تاکید کرد: از اسفند‌ماه که مشخص شد نمایشگاه کتاب تهران به‌صورت فیزیکی برگزار خواهد شد، بسیاری از ناشران کتاب‌های خود را با کاغذهای گران تولید کردند، زیرا روند تولید کتاب فرآیندی حدودا 45 روزه است و کاهش قیمت‌های کنونی تاثیر بر حجم زیادی از کتاب‌ها نخواهد داست.
به گفته وی، نکته مهم برای جامعه نشر تثبیت نرخ کاغذ و سایر مواد اولیه است، اگر مشخص شود که به یک قیمت واحد رسیدیم که تا یک‌سال آینده تغییری ندارد و قیمت‌ها شناور نیست، نگرانی در جامعه نشر برای از بین رفتن حجم سرمایه از بین می‌رود و قیمت‌ها متعادل خواهد شد.
حق‌بین همچنین در پایان صحبت‌های خود گفت: آنچه که امروز به صنعت نشر آسیب می‌زند نبود فراوانی کاغذ است، البته دولت با تدابیری که طی دو هفته اخیر اتحاذ کرده به آرامش کاغذ بازار کمک کرده است؛ برداشتن واردات کاغذ به کشور بدون تعیین سقف واردات و امکان ورود کاغذ برای همه تجار ازجمله مسائلی است که به فراوانی کاغذ و تثبیت قیمت آن در بازار کمک زیادی می‌کند، از سوی دیگر ورود کاغذهای قاچاق به بازار نشر از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز کمک خوبی به فعالان این حوزه است که آن‌ها را نسبت به آینده امیدوار می‌کند.
کشف انبارها و آرامش کاغذ بازار
بازار کاغذ طی هفته‌های اخیر افت و خیز زیادی داشت، به‌طوری که هر بند کاغذ تحریر تا بندی حدود 900 هزار تومان هم رسید. اما نگاهی به بازار نشان می‌دهد امروز در بازار تهران هر بند کاغذ چاپ و تحریر 70 گرمی 70 در 100 چینی به قیمت 785 هزار تومان، هر بند کاغذ 70 گرمی 60 در 90 چینی به قیمت 585 هزار تومان و هر بند کاغذ 80 گرمی 70 در 100 اندونزی به قیمت 980 هزار تومان خرید و فروش می‌شود.
سراغ احمد شریفان، رئیس اتحادیه کاغذ و مقوا می‌رویم، او با اشاره به دلایل کاهش قیمت کاغذ در بازار در این بازه زمانی، گفت: استقبال کمی در هفته‌های اخیر از کاغذ شد، زیرا غیر از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، هیچ رویداد دیگری در بازار نبود و موجب شد که بازار شاهد کاهش قیمت بین 5 تا 8 درصدی در بخش چاپ و تحریر باشد.
وی افزود: مجموعه‌ای کاغذ که از سال 1398 از مجرای قانونی وارد کشور شده اما در انبارها احتکار شده بود، از سوی تعزیرات شناسایی و ضبط شدند که قرار است برای استفاده ناشران به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شود، همین موضوع موجب شد جمع زیادی از تجار، کاغذهای خود را به بازار وارد کنند و همین مساله قیمت‌ها را شکست.
شریفان در ادامه با بیان اینکه عزم خوبی برای برخورد با محتکران وجود دارد، عنوان کرد: البته در این میان حذف ارز دولتی آسیب‌های زیادی به بازار کاغذ وارد کرد و امیدوارم حمایت دولت از کالاهای استراتژیک ادامه داشته باشد تا بازارهایی از این دست آرامش بیشتری تجربه کنند.
لزوم تغییر سایز کاغذ برای کتاب
حمایت از تولید کاغذ یکی از کلیدواژه‌های اصلی دولت طی ماه‌های اخیر بوده است، اما مشکلات عمده تامین مواد اولیه مثل چوب و خمیر کاغذ و مباحثی از این قبیل اجرایی شدن این موضوع را با سختی‌هایی همراه کرده است که البته در درازمدت قابل حل و بررسی است. سیدعباس حسینی‌نیک، مدیر انتشارات مجد در این زمینه گفت: در بحث کاغذ، چند موضوع را می‌خواهم مطرح کنم؛ مبحث اول این است که آیا ما باید در همه حوزه‌هایی که استراتژیک هم نیست و خیلی با زندگی مستقیم مردم سر و کار ندارد خودکفا باشیم یا اینکه نباید مزیت‌ها و امکانات کشور را در نظر بگیریم و برای آن تصمیم‌سازی کنیم؟
وی ادامه داد: موضوع کاغذ جزو مواردی نیست که باید در داخل تولید کنیم و اگر انجام ندهیم از نظر سیاسی و بین‌المللی مشکلاتی برای کشور ایجاد کند، سال‌های مختلف هم واردکننده عمده کاغذ بودیم، یک قیمت جهانی داشته است و تاکنون نشنیدیم که تحریم‌ها موجب شده است که کاغذ به ایران تحویل داده نشود.
حسینی‌نیک با اشاره به قیمت کاغذ در سال 1369، عنوان کرد: در آن سال‌ها قیمت جهانی هر بند کاغذ 20 دلار بود و هنوز هم همان قیمت است و با 10 درصد افزایش و کاهش نسبت به کاغذهای خوب و بند بر همان منوال است.
وی تاکید کرد: کاغذ ازجمله مصنوعاتی است که در تولید آن باید به وضعیت جغرافیایی، کشاورزی و موقعیت جغرافیایی کشور تولیدکننده دقت شود، تولید کاغذ مثل سایر مصنوعات اقتضائاتی ازجمله از نظر مواد اولیه دارد؛ مانند چوب جنگل و تفاله‌های نیشکر(باگاس).
حسینی‌نیک با اشاره به اینکه اگر بتوانیم از باگاس به جای سوزاندن استفاده کنیم، خیلی خوب است، گفت: اما واقعیت این است که کشور ما نیمه‌خشک است و وضعیت آب و هوایی طی 30 سال اخیر برای کشاورزی چندان مساعد نیست، در این میان واضح و روشن نیست که آیا می‌توانیم از چوب‌های جنگل یا باگاس استفاده کنیم یا نه، زیرا در حوزه جنگل نیز ما منطقه محدودی در شمال کشور داریم که در این مناطق هم توسعه جنگل نداریم و سرمایه‌گذاری لازم انجام نشده است و کارخانه ما اغلب از چوب‌های درختان شکسته استفاده می‌کند.
به گفته وی، در سایر کشورها نیز زمانی که کارخانه‌ها برای تولید کاغذ از چوب جنگل‌ها استفاده می‌کنند کارخانه‌ها موظف می‌شوند که هکتارهای زیادی درخت بکارند و جنگل‌ها را توسعه بدهند، سپس از چوب‌های جنگل برای کار خود استفاده کنند که چنین شرایطی برای کشور ما وجود ندارد.
حسینی‌نیک با بیان اینکه وقتی در برخی حوزهها شرایط مهیا نیست، می‌توانیم به واردات اقدام کنیم، یادآور شد: در طول دولت گذشته در بحث واردات کاغذ و اختصاص ارز 4200 تومانی فساد زیادی رخ داد و بخش زیادی از ارزها به شرکت‌هایی داده شد که فقط روی کاغذ بود و هیچ ضوابطی برای اختصاص و واردات کاغذ با ارز دولتی وجود نداشت.
وی افزود: ما اجازه می‌دهیم کاغذ رول وارد شود برای تولید کاغذ A4، در این زمینه هم اتفاق مهمی رخ نمی‌دهد. اینکه یک نوع کاغذ تبدیل به کاغذ دیگر می‌شود تولید نیست و حتی نیاز به حمایت هم ندارد، زیرا 50 درصد کاغذ مصرفی برای کتاب توسط دستگاه‌های چاپ دیجیتال انجام می‌شود، در چاپ دیجیتال نیز نیازی به کاغذ 60 در 90 یا 70 در 100 نیست و به کاغذ با قطع کوچک‌تر مثلB4، B5 یا A4 استفاده می‌شود.
حسینی‌نیک با طرح این موضوع که می‌توان کاغذ با قطع کوچک‌تر را به کشور وارد کرد تا استفاده بهتری برای چاپ کتاب داشته باشد، گفت: در این زمینه معتقدم می‌شود قطع کاغذ وزیری را به کشور وارد کرد زیرا قیمت کمتری هم دارد و برای صنعت نشر و ناشران نیز کمتر تمام می‌شود.
وی با بیان اینکه چند سال است، وزارت صمت اجازه واردات کاغذ در ابعاد کوچک را نمی‌دهد، عنوان کرد: این در حالی است که کاغذ هم مثل یکسری کالاها هرچه ابعاد بزرگ‌تری داشته باشد قیمت بیشتری دارد اما هرچه کوچک‌تر باشد ارزان‌تر است و چون اکنون در چاپ دیجیتال از کاغذهای ابعاد کوچک استفاده می‌شود بهتر است این اندازه‌ها و ابعاد تغییر کند.
حسینی‌نیک همچنین پیشنهاد داد: این تدابیر می‌تواند از سوی دولت سیزدهم بررسی شود و با حذف و اصلاح برخی آئین‌نامه‌ها به دنبال ایجاد شرایط بهتر برای استفاده ناشران در شرایط کنونی نشر استفاده کنیم و پیشنهاد می‌کنم دولت واردات کاغذ ابعاد کوچک را آزاد کند.
وی ادامه داد: البته معتقدم که تولید کاغذ در داخل کشور در کوتاه‌مدت همچنین پیشنهاد ساخت و تجهیز تولید و مصرف کاغذ داخلی میسر نیست اما واردات کاغذ را می‌توان در ازای طلب‌های دولت از کشورهای اندونزی، چین و هند که تولیدکننده کاغذ هستند، بجای پول، کاغذ دریافت کرد.
در پایان می‌توان گفت که به دنبال اتخاذ سیاست‌های حمایتی دولت از کاغذ در حوزه‌های مختلف، بازار به زودی روزهای آرامی را تجربه می‌کند و ناشران می‌توانند برای تولیدات جدید خود از کاغذهای ارزان قیمت‌تری استفاده کنند؛ اما در این میان توجه به نظرات کارشناسان حوزه نشر، رصد بازار چاپ و نشر و توجه به نیاز بازار می‌تواند چراغ راهی برای تصمیم‌گیری‌های آتی و پیش روی مدیران و تصمیم‌گیران در وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و صنعت، معدن و تجارت باشد تا آرامش در بازار نشر ایجاد شود.
نظر شما