سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مریم محمدی: وقتی بحث از کتاب و کتابخوانی میشود مخصوصاً در زمینه تخصصی هنر اکثراً کتابها گران و گاه نایاب هستند، اینجاست که نقش و اهمیت کتابخانههای تخصصی هنر بهچشم میآید. در گروه هنر ایبنا برآن شدیم تا گزارشی درباره وضعیت کتابخانههای تخصصی هنر در ایران؛ معرفی ظرفیتها و چالشهای دسترسی بهآنها آماده کنیم که به نگاه هنرمند شما تقدیم شدهاست.
در حالی که بسیاری از نهادهای فرهنگی و آموزشی در سالهای اخیر از توسعه فضاهای دیجیتال سخن میگویند، کتابخانههای تخصصی هنر همچنان در حاشیه ماندهاند؛ گنجینههایی ارزشمند که اگرچه منابع کمنظیری از تاریخ و نظریههای هنر را در قالب کتابهای نفیس هنری درخود جای دادهاند، اما اغلب کمتر مورد استفاده قرار میگیرند و در معرض فراموشی قرار دارند. این گزارش نگاهی دارد به مهمترین کتابخانههای هنری ایران و وضعیت دسترسی و بهرهبرداری از آنها در میان دانشجویان، پژوهشگران و علاقهمندان به هنر.
فرهنگستان هنر؛ مرکز منابع مکتوب هنرهای تجسمی
کتابخانه تخصصی فرهنگستان هنر، واقع در خیابان ولیعصر تهران، یکی از مهمترین مراکز گردآوری منابع در حوزه هنرهای تجسمی است. این کتابخانه با دارا بودن هزاران جلد کتاب، نشریه و رسالههای پژوهشی در زمینههایی چون نقاشی، نگارگری، مجسمهسازی، معماری و خوشنویسی، منبعی غنی برای علاقهمندان به پژوهشهای آکادمیک محسوب میشود.
اگرچه منابع این کتابخانه از لحاظ محتوایی ارزشمند و بهروز هستند، اما محدودیتهای زمانی، سختگیری در عضویت و نبود زیرساختهای دیجیتال مناسب، از جمله موانع اصلی در مسیر استفاده بهینه از این مرکز به شمار میرود.
کتابخانه دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران
دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران که از نخستین مراکز آموزش رسمی هنر در ایران است، کتابخانهای تخصصی و قدیمی را در خود جای داده که مجموعهای گسترده از کتابهای نظری و عملی در رشتههایی چون تئاتر، سینما، معماری، موسیقی و نقاشی را در بر میگیرد. این کتابخانه همچنین آرشیوی ارزشمند از پایاننامههای دانشجویی و منابع تصویری دارد. با این حال، فضای محدود، کمبود امکانات رفاهی برای پژوهشگران، و کندی در دیجیتالسازی منابع، موجب شده این گنجینه گاه کمتر از ظرفیت واقعیاش مورد بهرهبرداری قرار گیرد.
کتابخانه تخصصی هنر و معماری
این کتابخانه هنر در فرهنگسرای ارسباران واقع شدهاست. این مجموعه با داشتن کتابهای تخصصی در حوزه معماری، موسیقی، تئاتر، سینما، عکاسی، نقاشی، خطاطی، صنایع دستی، مجسمه سازی، سفالگری، تاریخ و ادبیات در دو بخش فارسی و لاتین در خدمت علاقمندان به فرهنگ و هنر است. این کتابخانه با دارا بودن منابع معتبر رشتههای هنری میتواند گزینه بسیار خوبی برای کسانی باشد که در رشتههای هنری و معماری تحصیل میکنند.
مؤسسه صبا؛ کتابخانهای برای هنرهای معاصر
کتابخانه مؤسسه فرهنگی و هنری صبا، با تمرکز بر هنر معاصر، گرافیک، طراحی و هنرهای جدید، گرچه کوچکتر از دیگر کتابخانههای تخصصی هنر در تهران است، اما توانسته منابع روزآمدی در این حوزه فراهم آورد.
با این حال، کمبود اطلاعرسانی درباره این کتابخانه باعث شده بسیاری از هنرجویان و دانشجویان از وجود چنین منابعی بیخبر باشند. نبود سامانه جستوجوی دیجیتال، عدم امکان رزرو منابع یا جستوجو از راه دور، از جمله موانعی است که بهرهبرداری عمومی از این مرکز را محدود کرده است.
کتابخانههای مراکز هنری در استانها
در برخی استانها مخصوصاً آنهایی که دانشکده هنر سینما و معماری در آنها دایر است نیز کتابخانههایی با تمرکز بر هنر فعالاند. از جمله میتوان به کتابخانه هنر دانشگاه هنر اسلامی تبریز، کتابخانه تخصصی حوزه هنری در اکثر استانها، کتابخانه دانشگاه پردیس اصفهان، کتابخانه خصوصی سلامتیان در اصفهان و مراکز مستندسازی هنر در شیراز اشاره کرد. این کتابخانهها اگرچه اغلب با کمبود منابع، ضعف در بودجه و نبود نیروی متخصص روبهرو هستند، اما در تربیت نیروهای بومی و حفظ اسناد هنری منطقهای نقش مؤثری ایفا میکنند.
برخی از این مراکز تلاشهایی برای دیجیتالسازی منابع و گسترش خدمات از راه دور داشتهاند، اما این اقدامات همچنان در مراحل ابتدایی است و به حمایتهای بیشتری نیاز دارد.
کتابخانههای فراموششده در عصر دیجیتال
یکی از دلایل اصلی کاهش مراجعه به کتابخانههای تخصصی هنر، تغییر الگوی پژوهش در عصر دیجیتال است. امروز دانشجویان و پژوهشگران به منابع اینترنتی، پایگاههای مقاله و کتابهای الکترونیکی بیشتر گرایش دارند، و اگر کتابخانهها نتوانند با این جریان همراستا شوند، به تدریج از چرخه زنده فعالیتهای فرهنگی خارج میشوند.
از سوی دیگر، ضعف در تبلیغات، اطلاعرسانی و معرفی این مراکز، بهویژه در دانشگاهها و مراکز آموزشی، باعث شده بسیاری از دانشجویان حتی از وجود چنین کتابخانههایی بیاطلاع باشند. نبود فضای مناسب برای مطالعه، کمبود اینترنت پرسرعت و خدمات جستوجوی هوشمند نیز بر کاهش جذابیت این فضاها افزوده است.
ضرورت نوسازی و احیای نقش کتابخانهها
احیای نقش کتابخانههای هنری نیازمند یک نگاه راهبردی است. نخست باید فرآیند دیجیتالسازی منابع با جدیت پیگیری شود تا دسترسی از راه دور برای مخاطبان در سراسر کشور ممکن شود. ایجاد پایگاههای داده جستوجوپذیر، امکان مطالعه الکترونیکی بخشی از منابع، و فراهمآوردن بسترهای ثبتنام و رزرو غیرحضوری میتواند قدمی مؤثر در این مسیر باشد.
همچنین، پیوند کتابخانهها با دانشکدههای هنر و مراکز فرهنگی باید تقویت شود تا کتابخانهها صرفاً محل نگهداری کتاب نباشند، بلکه به مراکز تبادل دانش و تجربه تبدیل شوند. برگزاری نشستهای تخصصی، کارگاههای پژوهشی و ایجاد فضاهای کار جمعی در دل کتابخانهها میتواند نقشی کلیدی در بازگشت حیات به این مراکز ایفا کند.
کتابخانههای هنری در ایران، اگرچه همچنان ذخایر ارزشمندی از میراث فرهنگی و نظریههای هنری را در خود جای دادهاند، اما با چالشهایی جدی در حوزه بهرهبرداری و دسترسی مواجهاند. فراموشی این مراکز، به معنای فراموشی بخشی از تاریخ هنر و پژوهش هنری ایران است. بنابراین، لازم است سیاستگذاران فرهنگی، دانشگاهها و حتی خود جامعه هنری، برای زندهنگهداشتن این گنجینهها، گامهایی مؤثر و پایدار بردارند.
نظر شما