به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست علمی «بررسی پیش‌بینی‌ناپذیری افعال اختیاری از منظر مکتب تفکیک؛ با تأکید بر کتاب مسئله علم الهی و اختیار» با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین احمد سعیدی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) و حجت‌الاسلام والمسلمین حسین مظفری روز گذشته برگزار شد.

سعیدی در بخشی از این نشست درباره کتاب مسئله علم الهی و اختیار توضیحاتی ارائه کرد و گفت: کتاب نوشته علیرضا رحیمیان است که در آن به نقد دیدگاه‌های مخالفان خود یعنی فلاسفه پرداخته است. مولف اختیار را با ضرورت در تنافی می‌داند و بر این اساس معتقد است که انسان تا لحظه عمل هم بلاتکلیف است یعنی هیچ چیزی قابل پیش‌بینی در افعال فاعل مختار نیست. او مخاطب کتاب خود را کسی می‌داند که به این مسئله قائل است و آن را به عنوان یک امر وجدانی می‌پذیرد.

او با انتقاد از نظرات نویسنده کتاب بیان کرد: رحیمیان در این کتاب امور ذاتی و غیرذاتی را از یکدیگر تفکیک نکرده است یعنی از یک طرف گفته افعال اختیاری ذاتا قابل پیش‌بینی نیست و از طرف دیگر قید علوم بشری را آورده است. از طرفی ذاتا افعال را پیش‌بینی ناپذیر می‌داند و از طرفی قید علوم مخلوقی بشری را آورده و دائما هم آن را در همه کتابش تکرار کرده است که نشان می‌دهد نویسنده معنای اصطلاحات را نمی‌داند.

سعیدی با بیان اینکه علم به فعل اختیاری واقعی در مواردی با علوم بشری و عرف قابل تحصیل است توضیح داد: مولف معتقد است افعال اختیاری، ذاتا پیش‌بینی‌ناپذیر هستند اما ما آن را غلط می‌دانیم و باید روشن می‌شد که آیا فعل اختیاری به صورت یقینی غیرقابل پیش‌بینی است یا به صورت غیریقینی؛ البته ایشان در جای دیگری از کتاب آورده است که پیش‌بینی‌های رفتار انسان بر اساس شرایط حاکم بر فرد صرفا به صورت ظنی قابل پیش‌بینی است؛ معنای سخن اخیر وی در تناقض با سخن گذشته اوست یعنی از یکسو می‌گوید افعال غیرقابل پیش‌بینی هستند و از سوی دیگر پیش‌بینی احتمالی و ظنی آن را تایید می‌کند.

این پژوهشگر فلسفه تصریح کرد: او گفته هر اندازه اطلاع ما از امور بیشتر باشد پیش‌بینی ما دقیق‌تر است و خطاهای احتمالی نیز به ضعف محاسبات می‌انجامد که باز هم این تعبیر درست ایشان در تناقض با سخنان گذشته اوست.

او با بیان اینکه رحیمیان در این کتاب جمله درستی را بیان کرده گفت: نویسنده می‌گوید «همه پیش‌بینی‌ها دائر مدار ضرورت هستند» این سخن او درست است ولی در ادامه می‌گوید ضرورت با اختیار نمی‌سازد لذا فعل فرد، قابل پیش‌بینی نیست ولی ما می‌گوییم این دو با هم سازگار هستند؛ زیرا مثلا اگر دوستی کنار ما نشسته و لیوان جلوی ما را طلب کند حتما به او می‌دهیم و این ضرورت با اختیار ما هم سازگاری دارد.

سعیدی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه معتقدان به تفکیک به خدا که می‌رسند گرفتار ضعف برهان می‌شوند عنوان کرد: آنها از طرفی گفته‌اند اختیار با ضرورت نمی‌سازد و از طرف دیگر می‌گویند فعل خدا ضرورتا با اختیار می‌سازد مثلا معاد، ضرورتا لازم است. 

سعیدی با اشاره به دیدگاه غلط اشاعره مبنی بر اینکه ممکن است خدا پیامبرش را هم به جهنم ببرد، گفت: رحیمیان و تفکیکی‌های دیگر چون نخواستند مانند اشاعره حرف بزنند و در چارچوب فکری شیعه قرار دارند در این موارد دچار تناقض می‌شوند چون مفهوم سخنانشان این است که تا لحظه‌ای که قرار است قیامت برپا شود ما نمی‌دانیم برپا خواهد شد یا نه، یعنی تا یک ثانیه قبل از برپایی قیامت هم وقوع آن، قابل پیش‌بینی نیست.

استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه معمولا معتقدان به تفکیک، مخالفان فلسفه را مورد توهین و تمسخر و حتی تکفیر قرار می‌دهند، اظهار کرد: با این وجود رحیمیان بسیار مؤدب است گرچه تحریف محتوایی کرده است از جمله اینکه فلاسفه را جبرگرا می‌داند و در نقد ملاصدرا می‌گوید: فلاسفه چیزی جز اسم بی مسما از «اختیار» باقی نگذاشته‌اند لذا به جبر و اضطرار ماسوی الله تاکید کرده‌اند؛ ایشان از سخنان ملاصدرا تحریف لفظی ندارد ولی دچار بدفهمی شده و از نظر محتوایی سخنان او را تحریف می‌کند. سخن ما با ایشان این است که شما دچار تحریف معنوی شده‌اید ولی باز اگر سخنی را به یک فیلسوف نسبت می‌دهید نباید آن را به همه تعمیم بدهید.

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین مظفری در ادامه گفت: معمولا افراد ممکن است در مواجهه ابتدایی با مباحث تفکیکی‌ها و با توجه به استناداتشان به آیات و روایات، مجذوب زیبایی سخنانشان بشوند و با توجه به فعالیت‌هایی هم که در حوزه علمیه به خصوص در سطح طلاب رده پایین دارند مطالبشان تلقی به قبول می‌شود و اصلاح آن هم دشوار است.

او بیان کرد: نوع تحریف جریان تفکیک در دوره معاصر تحریف در حوزه معارف است برخلاف گذشته که تحریف در عرصه فقهی بود و به نظر بنده خطر آن از اخباری‌گری گذشته کمتر نیست. معتقدم نه تنها برخی تفکیک‌ها کج فهمی دارند بلکه عامدانه و عالمانه دست به تحریف سخنان دیگران هم می‌زنند. همچنین برخی از این افراد در مواجهات اجتماعی با دیگران هم درگیر هستند و به آنها بهتان می‌زنند و آن را کاملا درست هم می‌دانند و به غلط به برخی روایات استناد می‌کنند.