به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، یکی از گروه‌های رقابت در نوزدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس گروه آثار «مستند» بود که جواد کامور بخشایش مسئولیت سرداوری این گروه را برعهده داشت. وی با اشاره به پذیرش و بررسی نزدیک به 600 اثر در گروه مستند، گفت: هر اثری که بر پایه اسناد تولید شده باشد و سند و مدرکی مرتبط با دوران دفاع مقدس را بازتاب بدهد، می‌تواند در این گروه جای بگیرد. از این‌رو گروه مستند، گروهی جامع و بسیار فراگیر است و خودش به چند زیرشاخه تقسیم می‌شود. ازجمله زندگی‌نامه‌نویسی یا همان مستندنگاری که با عناوینی مثل رجال‌نگاری و زندگی‌نامه فردی هم شناخته می‌شود. مانند نوشتن از زندگی شهیدی که دیگر در بین ما نیست، البته بر پایه مستنداتی که از این شهید به جای مانده است. دقت داشته باشید که نوشتن از زندگی کسی که هنوز زنده است در بخش خاطرات جای می‌گیرد، اما نوشتن از کسی که دیگر به خودش دسترسی نداریم و برای جمع‌آوری اطلاعات درباره‌اش باید به مستندات تکیه کنیم در ذیل زندگی‌نامه‌ها جای می‌گیرد. این مستندات براساس خاطرات و اسناد و مکتوبات انجام می‌شود.

کامور بخشایش، افزود: آنچه گفتم زندگی‌نامه فردی یا تک‌نگاری است، به‌عبارت دیگر نوشتن از زندگی و زمانه افراد، مثل رزمندگان و فرماندهان و هرکسی که به شکلی به دفاع مقدس ارتباط می‌یابد. در کنار زندگی‌نامه فردی، ما زندگی‌نامه‌نویسی جمعی را هم داریم. یعنی یک جامعه آماری - مثل شهدای لشکر 17 علی بن ابی‌طالب یا شهدای مسجد فلان محل - انتخاب می‌شود و درباره اعضای این جامعه، زندگی‌نامه‌های کوتاه مدخل‌گونه طراحی و نوشته می‌شود. این آثار با هدف ارائه اطلاعات درباره افراد عضو آن جامعه آماری تولید می‌شوند و بر پایه داده‌ها استوار هستند.

وی ادامه داد: وصیت‌نامه‌ها نیز در گروه آثار مستند جای می‌گیرند. هر فعل و انفعالی، در واقع هر تحقیق و پژوهشی که با بهره‌گیری از شیوه‌های نوین پژوهش که در همه دنیا مرسوم است، روی وصیت‌نامه‌ها انجام شود در فهرست آثار مستند دسته‌بندی می‌شود. این نوع متن‌پژوهی که موضوعات و مضامین مختلف را از دل این متن‌ها استخراج می‌کنند به‌نظرم کار‌های پایه‌ای هستند و مواد و مصالح را برای کارهای بعدی فراهم می‌کنند. در کنار وصیت‌نامه‌ها، ما سفرنامه‌ها را هم داریم، با در نظر گرفتن این قید که در اینجا منظور ما فقط سفرهای مرتبط با دفاع مقدس است.
وی افزود: یادداشت‌ها – مثلا یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار یا یک فرمانده - هم در زمره آثار گروه مستند بررسی می‌شوند. دفتر یادداشتی مثلا از فرماندهی پیدا شده است، فردی می‌آید روی این یادداشت‌ها کار می‌کند و آن را به اصطلاح گویاسازی می‌کند. نقاط مبهم متن را روشن می‌کند، بخش‌های مختلف آن را به یکدیگر ربط می‌دهد. این جنس آثار، کار زیادی می‌برند و انجام‌شان پژوهشی جدی را می‌طلبد. مثل کتاب آقای قاضی، «عملیات فریب» که ماحصل یادداشت‌های برادر ایشان بود. نویسنده روی این یادداشت‌های به جای مانده از برادرش تحقیق کرد و با کسانی که در یادداشت‌ها از آن‌ها نام برده شده بود به گفت‌وگو نشست و با بسط اطلاعاتی که برادرش به‌جای گذاشته بود، اثری مستند را عرضه کرد.
 
ضعف در بخش آموزش و نیاز به توجه بیشتر و جدی‌تر به بحث نقد
سرداور گروه «مستند» در نوزدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس با اشاره به سطح کیفی آثار، گفت: به‌نظرم جشنواره‌ها فرصت خوبی هستند برای دیده‌شدن آثار، همچنین میدانی برای رصد و محک خوردن کیفیت آثار مؤلفان نیز محسوب می‌شوند. البته زمانی از این رصد و بررسی فایده‌ای حاصل می‌شود که  معلوم و اعلام شود نقاط قوت و ضعف آثاری که در این جشنواره یا این جایزه بررسی شده‌اند چه بوده‌اند. در گروه مستند، نقطه قوتی که به وضوح دیدم تلاش برای ارتقای کیفی آثار بود. آثاری که برای داوری به دست ما رسید، به‌وضوح نشان می‌داد که تولیدکنندگان‌شان کوشیده‌اند که کار مستند قوی انجام بدهند. اما واقعیت این است که در بُعد زبان هنوز ضعف‌هایی داریم و این ضعف‌ها در آثاری که این دوره بررسی و داوری شدند هم وجود داشتند.

کامور ادامه داد: زبان آثار هنوز با زبان معیار فاصله دارد. یعنی با آثاری مواجه بودیم که در بخش پژوهش قوی و قابل دفاع بودند و توانمندی پژوهشگر در آن‌ها معلوم بود، اما در بخش عرضه به مخاطب و استحکام زبانی ضعف داشت. مثلا در حوزه زندگی‌نامه‌نویسی می‌بینیم که همچنان در فرایند توصیف و تمجید و شعار گرفتار هستیم و هنوز تا رسیدن به آثار قرص و محکم فاصله داریم. هرچند به عنوان یکی از سرداوران این دوره از جایزه و کسی که سال‌هاست در این حوزه کار کرده‌ام، می‌بینم که نهال ادبیات پایداری به درخت تبدیل شده است که البته این درخت نیازمند رسیدگی دقیق‌تر و هرس کردن است. خودم دو پیشنهاد برای این هرس و رسیدگی دارم، یکی توجه بیشتر به آموزش و دیگری جدی‌تر گرفتن بحث نقد. معتقدم باید در این دو زمینه بسیار بیشتر تلاش کنیم. بررسی آثار به ما نشان داد که چقدر در حوزه آموزش نویسندگان و پژوهشگران با کمبود و کاستی مواجه‌ایم. استعدادهای زیادی به ویژه در شهرستان‌ها داریم که باور دارم اگر راهنمای خوبی داشتند کار قوی‌تر و محکم‌تری عرضه می‌کردند و از زحمات‌شان نتایج بهتری به دست می‌آمدند. خلاصه اینکه در حوزه نقد و آموزش نیازمند سرمایه‌گذاری جدی هستیم.

وی در بخش پایانی سخنانش، درباره تأثیر شعار این دوره از جشنواره «حفظ هویت ملی با تولید آثار فاخر» بر آثار مرتبط با دفاع مقدس، بیان کرد: اتفاق خوبی در این دوره از جشنواره افتاد و آن جریان‌سازی و تأمل جدی برای تبیین بحث هویت در حوزه ادبیات پایداری بود. برگزاری سلسله جلسات و سمینارهای متعدد درباره هویت ملی و تولید آثار فاخر باعث شد که این موضوع مهم، به یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان این حوزه تبدیل شود و از این به بعد در آثاری که در این بخش تولید می‌شوند، ما شاهد تبلور بیشتر این شعار خواهیم بود. چه این‌که پرداختن به بحث هویت یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های زمانه ماست و برای پاسخ دادن به پرسش‌هایی مثل «من کجای تاریخ هستم؟» یا «این کشور چه گذشته و تاریخی دارد؟» که قطعا پرسش آیندگان خواهد بود، این توجه و تأکید بسیار لازم است.