خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گردشگری به عنوان بزرگترین پدیده اجتماعی جامعه مدرن، به تدریج به عنوان صنعتی فرابخشی به محور تحولات نظام اجتماعی در بسیاری از جوامع بشری تبدیل شده است و نقش عمده‌ای را در تعیین راهبردهای توسعه ملی و بین‌المللی ایفا می‌کند؛ به گونه‌ای که اکنون توسعه و امنیت کشورها و شهرهای بزرگ را برحسب فرایند میزبانی و میهمانی و حضور مردم از اقصی نقاط دنیا می‌سنجند. به عبارت دیگر در دنیای مرور گردشگری شاخص توسعه بوده و در رویکرد اقتصادی و اجتماعی نوین، هر کشوری که گردشگر ندارد عقب مانده، توسعه نیافته و نا امن تلقی می‌شود. تدوین کتاب «گردشگری و اهداف توسعه پایدار» کار مشترک سازمان جهانی گردشگری و برنامه توسعه سازمان ملل متحد به ترجمه بهار بیشمی عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و غلامحیدر ابراهیمبای‌سلامی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بهانه‌ای شد تا با این دو استاد دانشگاهی درباره اهمیت رویکرد گردشگری و توسعه پایدار، چالش‌ها و فرصت‌های این عرصه و ... گفت‌وگویی داشته باشیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

اساسا چه ضرورتی دارد که گردشگری به عنوان یکی از ابزارهای توسعه پایدار گسترش یابد؟
بیشمی: گردشگری اصولاً از یک سری عناصر کلیدی منسجم به همراه یک زنجیره تامین تشکیل شده که این عناصر در قالب اقامتگاه‌ها، وسایل حمل و نقل، سوغات راهنمایان تور،  آموزش و تمام مواردی که به خدمات و برنامه ریزی گردشگری مربوط می‌شود ارتباط دارد که باید همه اصول ۱۷ گانه را در قالب توسعه پایدار رعایت کند، در غیر اینصورت گردشگری به جای اینکه اثرات مثبت داشته باشد تبدیل به یک نیروی مهیب مخرب در مقاصد گردشگری روستایی و شهری می‌شود، بنابراین ارتباط بین این دو موضوع خیلی مهم هست که به آن پرداخته شود.

ابراهیمبای‌سلامی: گردشگری در فرایند میزبانی و میهمانی تعریف می‌شود و موضوعی فرارشته‌ای است و روح و اسانس فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی جوامع محسوب می‌شود و توسعه پایدار نیز با رویكردهای متعدد فرهنگی و اقتصادی برای حفظ محیط زیست و توجه به بهره برداری بهینه مردم با عنایت به حفظ و تقویت منابع برای نسل‌های آینده در اهداف هفده گانه تعریف شده است. گردشگری پایداری مبتنی بر مشاركت مردم و جوامع محلی است كه ضمن توانمند‌سازی جامعه محلی، كاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی موجب ایجاد درآمد و اشتغال بیشتر با تعالی رویكرد پایداری می‌شود از این رو كه گردشگری مشاركت و درآمد برای مردم محلی و خدمت برای گردشگران را در پی دارد از عوامل و ابراز اصلی توسعه پایدار محسوب می‌شود.

نقش صنعت گردشگری در دستیابی به اهداف 17 گانه توسعه پایدار چیست؟ لطفا درباره این اهداف 17 گانه هم شرح دهید.
بیشمی: سازمان جهانی جهانگردی به عنوان متولی اصلی این مو‌ضوع در سازمان ملل و در کل جهان این اهداف را با اهداف هزاره تطبیق داده و با اصول گردشگری و مباحثی که در گردشگری ما به آن توجه می‌کنیم در نظر می‌گیرد. این موضوع که در این کتاب اشاره شده به صورت تک به تک اصولی هست که می‌بایست در مباحث گردشگری به آن توجه شود به عنوان مثال اگر اهمیت آموزش را در نظر نگیریم چه می‌شود. نقش زنان و توانمندسازی جوانان را در این مورد در نظر نگیریم چه اتفاقی می‌افتد؟ ذخیره انرژی در اقامتگاه‌ها و در حمل و نقل و سایر موضوعات را نبینیم چه می‌شود؟ بر این اساس خواه ناخواه طی یک مدت بر اساس مدل چرخه سیکل عمر باتلر متاسفانه آن مقصد گردشگری به سمت تخریب می‌رود و دیگر قابل استفاده برای مباحث گردشگری و ایجاد اثرات مثبت نیست بنابراین الزام این اهداف به جامعه محلی که صاحبان اماکن و جاذبه‌ها هستند و گردشگران ورودی به مقاصد و اینکه این موارد را به شرکت‌های بزرگ در قالب مسئولیت اجتماعی CSR که در این کتاب هم به آن اشاره شده رسالتی است که ما کارشناسان و برنامه‌ریزان گردشگری باید به آن بیشتر از قبل توجه کنیم.

ابراهیمبای‌سلامی: صنعت گردشگری دارای شش مولفه اصلی است كه عبارتند از: «جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی، صنعتی و خدماتی»؛ «حمل ونقل در بخش‌های هوایی، جاده‌ای، ریلی و دریایی»؛ «اقامت، هتل، بومگردی و....»؛ «پذیرایی، رستوران، گسترنومی و...»؛ «بازار، صنایع دستی و...» و «خدمات اختصاصی مثل؛ تورگردانی، بازاریابی، آموزش، فناوری اطلاعات وارتباطات، بانك، بیمه و....»

اگر راهبرد همه اینها با رویكرد پایداری و حفظ محیط زیست ترسیم شود و همسو با اهداف هفده گانه توسعه پایدار اجرا شوند تحولی اساسی در حفاظت از منابع مادی و معنوی جوامع ایجاد می‌شود و گردشگری در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار قرار می‌گیرد و كمك معناداری به این اهداف می‌شود.

 اهداف هفده گانه توسعه پایدار خلاصه و جمع بندی تكامل یافته نظریه‌های مختلف توسعه و پیشرفت عمومی جوامع است كه بر پایه طرح مشكلات و بیان مسائل بوجود آمده از زندگی درجامعه مدرن و صنعتی و تغییرات طبیعی و اقلیمی مولفه بندی بندی شده و با تصویب سازمان ملل متحد به عنوان راهبردها و محتوای برنامه‌های عمومی پیشرفت وتوسعه جوامع اعلام شده است.

توسعه گردشگری پایدار به همه این اهداف هفده گانه كمك می‌كند و از تحقق آنها نیز تاثیر می‌پذیرد اما اهداف اول، پنجم، هشتم، دهم، یازدهم و شانزدهم كه به كاهش فقر، عدالت جنسیتی، كارشایسته و رشد اقتصادی، كاهش نابرابری‌ها، شهرها و جوامع پایدار و صلح و عدالت و ایجاد نهاد‌های قدرتمند است با فعالیت‌های پدیده گردشگری هماهنگی بیشتری دارد.
چه فرصت‌ها و چالش‌هایی پیش روی گردشگری و اهداف توسعه پایدار است؟
مهمترین فرصتی که در این زمینه وجود دارد کارشناسانی هستند که با این موضوع کاملا به صورت ملموس آشنا هستند؛ در بدنه دولت، بخش خصوصی، دانشجویان دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی دوره‌های کوتاه مدت، اساتیدی که گردشگری تدریس می‌کنند یا رشته‌های مرتبط جغرافیا مدیریت علوم انسانی معماری و سایر مباحث و خوشبختانه هم در مقطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد موضوع گردشگری پایدار در سیلابس درسی در مقاطع تحصیلی به عنوان یک درس مجزا آمده و کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌شود. پایان نامه‌ها در مقاطع دکترا و ارشد خیلی از رشته‌ها و مقالات و تالیف و ترجمه کتاب‌ها باعث می‌شود این مبحث به صورت خیلی بنیادین در ذهن کارشناسان بالاخص در جامعه دانشگاهی رویش کار شود. در بخش خصوصی هم در جاهایی که فعلاً حتی در بخش گردشگری انبوه دارد ضربه میخورد، این توی جامعه محلی خیلی خوب از طریق آموزش‌ها جا می‌افتد و باید با دید مثبت به این قضیه نگاه کرد. اما تهدیدهایی که وجود دارد به نظر من طمع سرمایه‌گذاران و جامعه محلی آموزش ندیده‌ای هست که فکر می‌کنند گردشگری انبوه و گردشگران آموزش ندیده‌ای که به مقاصد گردشگری می‌آورند، می‌تواند درآمد اقتصادی خوبی داشته باشند و غافل هستند از اینکه این درآمدها درآمد مقطعی کوتاه مدت است و در درازمدت نمی‌توانند این درآمد را به صورت ثابت داشته باشند. این به نظر من تهدیدی هست که باید بیشتر به آن توجه کرد. در بخش دولتی هم تصمیم گیری و رویه‌هایی که بر اساس مدیریت کوتاه‌مدت مدیران وجود دارد می‌تواند برای گردشگری پایدار در کشور ما بسیار مشکل ساز باشد. 

ابراهیمبای‌سلامی: در كتاب كشورهای متعهد به اهداف توسعه پایدارگروه بندی خاص و باتوجه به اهمیتی كه به هریك از اهداف هفدگانه داده‌اند معرفی شده‌اند. از میان ٦٤ كشوری كه در سال ٢٠١٦ و ٢٠١٧ به صورت داوطلبانه بررسی شده‌اند، ١٩مورد به كشورهای توسعه یافته و ٤٥ مورد كشورهای درحال توسعه بوده‌اند. چه اقداماتی از سوی بخش های خصوصی و دولتی برای ترویج رویکرد پایدار به گردشگری صورت پذیرفته است؟
بیشمی: سازمان جهانی  جهانگردیUNW.T.O۲ دوسال پیش شعار سال سازمان رو توسعه پایدار گردشگری گذاشته بود که وزارت‌ میراث فرهنگی و گردشگری کمیته‌ای متشکل از کارشناسان داخلی خودش و سازمان‌های مردم نهاد ،موسسات آموزشی و افراد خبره‌ای که دغدغه گردشگری پایدار و داشتن تشکیل داد که یک‌سری برنامه‌هایی را تدوین کرد و آنها را اجرایی کرد که تا به حال هم ادامه دارد که من به عنوان نماینده پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در حوزه گردشگری مباحث پژوهشی کمیته مذکور رو پیگیری می‌کردم. در سایر سازمان‌ها هم به همین شکل در بخش خصوصی هم این الزام در موسسات آموزشی مخصوصاً خیلی خوب دیده شده و در سایر بخش‌ها هم سال‌های اخیر رویکرد خیلی خوبی در بخش خصوصی به خصوص در بخش آموزش، تسهیل‌گری و توانمندسازی جامعه محلی نمونه‌ها و تجربه بسیار خوبی در ایران داشتیم.

ابراهیمبای‌سلامی: توسعه گردشگری پایدار وابسته به سیاستگذاری، برنامه ریزی دولت و بخش خصوصی و مشاركت اقشار مختلف مردم دارد طبق برنامه سازمان ملل متحد و سازمان جهانی گردشگری سیاست‌های خاصی برای لحاظ در برنامه‌های توسعه كشورها اعلام شده كه در ایران هم با توجه به مقتضیات فرهنگی و ارزشی اكثر آنها در دستور كار دولت قرارگرفته است و بخش خصوصی نیز مكلف به رعایت انها در طرح‌ها و پروژه‌هاست. اما این باید به شكل گسترده تر در رسانه‌های عمومی مورد توجه قرار گیرد.

چه کشورهایی در این زمینه موفق شدند و وضعیت کشور ما در این باره چگونه است؟
یکی از قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی که موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) می‌تواند در‌ اختیار جامعه آینده قرار دهد، کمک به توسعه گردشگری پایدار هست. یعنی گردشگری خاصی که کمک کند تا مردم با یکدیگر مهربان تر شوند و نیازهای گردشگران امروز، نیازهای گردشگران آینده را تحت شعاع و آسیب قرار ندهد.

این تعریف روشنی از گردشگری پایدار (sustainable tourism) می‌باشد. گردشگری پایدار یعنی این که اگر شما امروز، به بارسلونا اسپانیا می‌روید یا به دیدن شکوه تخت جمشید در شهر عشق و ادب، شیراز سرافراز گام بر می‌دارید، محیط زیست را آلوده نکنید، بر روی آثار باستانی خاطره ننویسید و جایی که نباید سیگار بکشید و سلفی بگیرید یا عکاسی با فلاش بکنید، این کارها را انجام ندهید! یعنی تلاش کنید که 100 سال آینده هم، نتیجه‌ها و ندیده‌های شما هم، بتوانند بارسلونا و تخت جمشید را مشاهده کنند. گردشگری پایدار، گردشگری قرن حال و آینده هست و باید به آن احترام گذاشت.

گردشگری، همواره تلاش کرده است سفیر خوبی برای توسعه پایدار یا کسب و کار سبز (green business) باشد. یعنی تلاش می‌کند کسب و کاری با حفظ منابع محیط زیست را ارائه کند.  بر اساس مطالعات و مستدات موجود اکثر کشورهای توسعه یافته خود را ملزم به رعایت اصول ۱۷ گانه در مقاصد می‌دانند به عنوان یک الزام و تجارب خوبی هم در این زمینه در سراسر جهان وجود دارد و در ایران هم خوشبختانه با دانش و مسئولیت پذیری ذینفعان در جامعه محلی آینده روشنی رو میشه ترسیم کرد.

چه فرصت‌ها و چالش‌هایی پیش روی گردشگری و اهداف توسعه پایدار است؟
ابراهیمبای‌سلامی: درایران چالش‌هایی خاصی در ارتباط با این اهداف مطرح شده و برخی نگرانی‌های ارزشی و فرهنگی در این خصوص طرح شده که باید به آنها پرداخته شود.