به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، مردم‌شناسان پیشکسوت در نخستین روز برگزاری هشتادمین سال نهاد مردم‌شناسی ایران و در نشست‌های علمی گوناگون به بحث و بررسی وضعیت مردم شناسی در ایران پرداختند. در این نشست‌ها موضوع‌های مختلفی چون مرور تاریخ مردم‌شناسی، روند تحولات اجتماعی و ظهور گفتمان مردم‌شناختی، مرور تاریخ سینمای مردم‌شناسی، رابطه موزه و امنیت فرهنگی، مرور شمنیسم در ایران، سیاست‌های زبانی در تولید علم، بررسی تاریخ مطالعات مردم شناسی در کردستان و... مطرح و بررسی شد.
مردم‌شناسی در نگاه مردم‌شناسان و تاریخ‌پژوهان
نشست علمی تاریخ مردم‌شناسی در نگاه مردم‌شناسان و تاریخ‌پژوهان که دبیری آن را باجلان فرخی مردم‌شناس، اسطوره‌شناس و عضو پیشین مرکز مردم‌شناسی به عهده داشت، با سخنرانی دکتر نعمت‌الله فاضلی، استاد محمد میرشکرایی، دکتر ناصر تکمیل‌همایون، دکتر داوری اردکانی و دکتر سپهر در موزه ملی ایران سالن دوران اسلامی برگزار شد.
در این نشست که با استقبال علاقه‌مندان همراه بود، نخست دکتر فاضلی استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، میان تاریخ تحولات اجتماعی و ظهور گفتمان های مردم شناختی رابطه معناداری را بر قرار دانست و به مرور تاریخ مردم‌شناسی پرداخت. سپس استاد محمد میرشکرایی، رییس پیشین پژوهشکده مردم‌شناسی، خاستگاه مردم‌شناسی را به کهن‌ترین منابع فرهنگ ایرانی که در بردارنده اندیشه‌ای عمیق است مربوط دانست و روند تحولات مردم‌شناسی را تا زمان معاصر و تاسیس نهاد مردم‌شناسی در سال 1315 و سپس شکل گیری پژوهشکده مردم شناسی پی گرفت.
دکتر ناصر تکمیل همایون، تاریخ‌شناس و جامعه‌شناس و استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به بحث در مورد جایگاه موزه مردم‌شناسی پرداخت و موفقیت آن را وابسته به انعکاس عمیق زندگی و طبقه‌بندی دقیق مبتنی بر شناخت علمی دانست. دکتر نگار داوری‌اردکانی، استاد دانشگاه شهید بهشتی و زبان‌شناس سخنران بعدی بود که درباره تشابهات فرهنگی و نیازهای مشترک انسانی با مقایسه لالایی‌های انگلیسی و فارسی پرداخت. پس از وی دکتر همایون سپهر استاد دانشگاه آزاد اسلامی، اسطوره‌ها را یکی از دریچه‌های مهم فرهنگ دانست و نمونه‌هایی از آن را با توجه به فرهنگ ایرانی مطرح کرد.
جای موزه ملی مردم‌شناسی در ایران خالی است!
دومین نشست علمی همایش با تاکید بر نقش موزه‌ها با دبیری دکتر داریوش اکبرزاده، استاد پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد. در این نشست علمی نخست دکتر محیط طباطبایی، رییس ایکوم و مشاور ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی، شکل‌گیری موزه ملی مردم‌شناسی را ضرورتی انکارناپذیر دانست که می‌تواند به تقویت بیشتر و حفظ تنوع فرهنگی و هویت ایرانیان یاری رساند. سپس فرهاد ورهرام به مروری بر تاریخ سینمای مردم‌شناسی با توجه به نقش برجسته نادر افشار نادری پرداخت و لزوم شکل‌گیری آرشیو دیداری و شنیداری مردم‌شناسی را لازم دانست.
دکتر گوهری، مدیر کل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، سخنران بعدی بود که رابطه میان موزه و امنیت فرهنگی را بسیار با اهمیت توصیف کرد و موزه ژ‌های مردم‌شناسی را از پایه‌های تحکیم امنیت فرهنگی در سراسر ایران دانست. علی گلشن، عضو هیات مدیره موزه عروسک‌های ملل و پژوهشگر در مورد اهمیت عروسک‌های بومی سخن گفت و این عروسک‌ها را ابزاری مهم برای شناخت فرهنگ دانست. دکتر حسنی، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه مازندران نیز رابطه میان تاریخ و مردم‌شناسی را با توجه به تحولاتی که بر علوم اجتماعی ایران تاثیر نهاده است، به بحث و گفت‌وگو گذاشت.
پژوهش پایه علم مردم‌شناسی است
در ادامه نشست نخست همایش هشتادمین سال تاسیس نهاد مردم‌شناسی در ایران در سالن ایران باستان موزه ملی که با دبیری بهروز وجدانی عضو هیات علمی پژوهشکده مردم شناسی برگزار شد، نخست دکتر علی بلوکباشی از پیشگامان مردم‌شناسی ایران سخن گفت، وی ضمن مروری دقیق بر شکل‌گیری نهادها و موسسات مردم‌شناسی کشور، لزوم توجه به جنبه‌های کاربردی مردم‌شناسی را برای پیشرفت این رشته در ایران حیاتی دانست. سپس دکتر منیژه مقصودی، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ضمن مروری بر شمنیسم در ایران، لزوم مطالعه جوامع غیر ایرانی را به عنوان تجربه‌ای نو برای مردم‌شناسان ایران تاکید کرد و به معرفی مطالعات خود در زمینه شمن های هند پرداخت.
دکتر مهرداد عربستانی، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز سیاست‌های زبانی را در تولید علم مورد نقد قرار داد و ضمن مقایسه آمار مقالات علمی کشورهای مختلف دنیا به زبان انگلیسی، رشد رشته مردم‌شناسی در ایران را وابسته به تالیف مقالات بین‌المللی دانست. پس از او دکتر املیلیا نرسیسیانس استاد دانشکده علوم اجتماعی پژوهش را پایه رشد علم از جمله مردم‌شناسی دانست و جایگاه پژوهش در ادبیات این رشته را مورد بحث قرار داد. آخرین سخنران نشست یاد شده دکتر گلپایگانی بود که پروژه تحقیقاتی خود در بررسی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و به طور خاص هتل‌ها در زمینه محیط زیست را به بحث گذاشت و اهمیت مردم‌شناسی را در این زمینه روشن کرد.
توسعه بدون مردم‌شناسی، مشروعیت کافی نخواهد داشت
در نشست دوم همایش هشتادمین سال نهاد مردم‌شناسی در ایران که با دبیری دکتر غلامحسین بیابانی رییس مرکز مطالعات کابردی آگاهی برگزار شد، نخست دکتر ذوالفقاری استاد دانشگاه تربیت مدرس مروری تاریخی بر اساس مردم‌شناسی تاریخی در زمینه منابع زبانی و ادبی در زمینه مردم‌شناسی، به تفکیک دوره‌های تاریخی داشت. سخنران بعدی استاد سعید جانب الهی، عضو پیشین مرکز مردم‌شناسی ضمن معرفی ابعاد و پایه‌های مهم که مورد مطالعه فرهنگ است، استفاده نکردن از دانش مردم‌شناسی را منجر به توسعه آسیب‌زا دانست و نمونه‌هایی را چون آنچه در سیستان و بلوچستان دیده می‌شود، به بحث و بررسی گذاشت.
دکتر مریم دارا، معاون پژوهشکده مردم‌شناسی، نیز در سخنانی منابع گوناگونی را که می‌توان به کمک آن به فهم مردم‌شناختی اساطیر دست یافت معرفی کرد. سپس دکتر علوی، مدیر کل اداه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان به بررسی تاریخ مطالعات مردم‌شناسی در کردستان پرداخت و خواستار تولید و تحلیل مردم‌شناختی متون مردم‌نگارانه شده و همکاری با مردم‌شناسان استان‌ها را خواستار شد. هوشنگ عباسی، گیلان‌شناس و مردم‌شناس برجسته گیلان به مرور تاریخ مطالعات مردم‌شناختی در سه دوره صفویه، قاجار، و معاصر پرداخت و آثار مردم‌شناسانی چون خودزکو، کریستن سن؛ رابینو، پاینده لنگرودی و غیره را به بحث نهاد. دکتر حشمتی‌پور آخرین سخنران این نشست بود که ضمن معرفی اهمیت موزه مردم شناسی، به معرفی موزه مردم‌شناسی قزوین پرداخت.
جای پای مردم‌شناسی در نقاشی‌های ضیاءپور
مهشا ضیاءپور، دختر مرحوم جلیل ضیاءپور نقاش، پژوهشگر و مؤلف ایرانی این مطلب را در دومین روز برگزاری همایش ملی هشتادمین سال تأسیس نهاد مردم شناسی در ایران مطرح کرد.
وی با اشاره به فعالیت‌های ضیاءپور در عرصه مردم‌شناسی و نقاشی افزود: ضیاءپور در 5 اردیبهشت سال 1299در بندر انزلی متولد شد، تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش گذراند و پس از آن برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در مدرسه صنایع مستضرفه قدیم به تحصیل پرداخت. بعد از آن وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و با کسب نمره اول و دریافت مدال درجه یک فرهنگی بورسیه فرانسه شد و پس از اخذ مدرک دکترای هنرهای تجسمی به ایران بازگشت. از این زمان است که می‌توانیم زندگی ضیاءپور را به دو شاخه مردم‌شناسی و نقاشی تقسیم کنیم.
وی با اشاره به تأسیس انجمن خروس جنگی توسط مرحوم ضیاء پور در سال 1328 به عنوان مجمعی پیش رو در طرح هنرهای نو، خاصه نقاشی،تئاتر، ادبیات و موسیقی تصریح کرد: به واقع او در این انجمن به مبارزه نقاشی نو و کهنه پرداخت.
پدر نقاشی مدرن ایران
ضیاءپور با بیان اینکه این انجمن جایگاه ویژه‌ای در تاریخ هنر ایران دارد و تأثیر آن در روند نقاشی معاصر بر کسی پوشیده نیست افزود: به دلیل تأسیس این انجمن و اینکه ضیاءپور اولین منتقد هنری و آغار کننده نقاشی مدرن در ایران بود لقب پدر نقاشی مدرن ایران را به خود اختصاص داد.
وی گفت: مرحوم ضیاءپور که با روحیه، جستجوگر، مصمم و جسور بود نه تنها نقاشی پیشرو بلکه یکی از پیشکسوتان مردم‌شناسی درایران به حساب می‌آید چرا که پیشینه تحقیقی بیش از نیم قرن دارد.
ضیاءپور با اشاره به اینکه چرا مردم‌شناسی و نقاشی در آثار ضیاءپور در کنار هم قرار می‌گیرند و با هم آمیخته می‌شوند تصریح کرد: اعتقاد وی بر این اصل بود که هر هنرمندی باید شخصیت و هویت جامعه خود را بشناسد و آن را به دیگران معرفی کند.
به گفته دختر مرحوم ضیاءپور، وی معتقد بود که ما از زمان‌های بسیار دور بهترین سنت‌ها را با خود حمل کرده‌ایم از این رو هر هنرمند باید در زمینه فرهنگ‌اش از سنت‌ها الهام گرفته و بعد محتواسازی کند.
وی گفت: ضیاءپور دغدغه‌های بسیاری در مورد فرهنگ عامه مردم داشت و برای پاسخ دادن به تمام آنها سفرهای تحقیقاتی زیادی از شمال به جنوب، شرق به غرب، سواره و پیاده در مناطق کویری، کوهستانی، ایلیاتی را تجربه کرد و تجربیاتش را به شیوه مدون در اختیار دیگران گذاشت.
به گفته ضیاءپور، این سفرها و دلبستگی‌اش به زندگی ایلیاتی به خوبی در آثارش بازتاب پیدا کرده بود و آنچه او را مجذوب خود ساخته بود رنگ‌آمیزی محیط، گویش مردم، پوشاک و نقوش زینتی مناطق مختلف ایران بود.
وی در ادامه به معرفی برخی از آثار نقاشی پدر مرحومش از جمله چادر نشینان، زن کرد قوچان، دختر لر، زینب خاتون، زن بندری و... پرداخت و گفت: جای پای مردم‌شناسی در نقاشی‌های ضیاءپور به خوبی مشاهده می‌شود.
به گفته وی، ضیاءپور فعالیت‌های پژوهشی گسترده‌ای را نیز در زمینه مردم‌شناسی، بررسی و شناخت زبان، فرهنگ عامه، پوشاک و نقش‌های زینتی مناطق گوناگون ایران داشته است که نتایج آنها به عنوان کتاب مرجع این رشته از علوم هم اینک در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به گفته دختر مرحوم ضیاءپور، در ادامه به برخی از آثار تألیفی ضیاء پور با عناوین؛ پوشاک باستانی ایرانیان تا پایان ساسانیان، پوشاک ایل‌ها، چادرنشینان و روستاییان ایران، پوشاک زنان ایران از کهن‌ترین زمان تا پادشاهی پهلوی، زیورهای زنان ایران از دیرباز تا کنون، پوشاک هخامنشی و مادها بر پایه نقوش تخت جمشید و... اشاره کرد.
درخشش پژوهشگران پژوهشکده مردم‌شناسی
سهمانی، همسر مرحوم محمد شریف کمالی دیگر سخنران این نشست با گرامیداشت هشتادمین سال تأسیس نهاد مردم شناسی در ایران و پاسداشت ارواح پاک مردم‌شناسان خاموش ضمن تقدیر از تمامی مردم‌شناسان، پژوهشگران، نویسندگان، استادان و دانشجویانی که در برگزاری این همایش همکاری کردند از آنان خواست تا در زمینه گسترش این رشته خدا پسندانه گام بردارند و بنویسند.
وی مرحوم دکتر کمالی را انسانی شریف، ساده، صدیق و ثابت قدم در دوستی‌ها دانست و گفت: او انسان بزرگ و بخشنده‌ای بود که بدی‌ها را بسیار زود و به راحتی فراموش می‌کرد. برای او انتخاب بسیار ارزشمند بود یعنی زمانی که کسی یا چیزی را انتخاب می‌کرد حتی اگر گاهی به لحاظی در خود تعریف و تمجید نبود با اصرار سعی می‌کرد شایستگی‌هایش را به همه ثابت کند.
سهمانی خود را تنها همدم و همراه سال‌های آخر عمر مرحوم کمالی دانست که به بیماری، درد و رنج گذشت و افزود: همواره برای التیام بخشیدن به او تلاش کردم و سال‌های دور را به او یادآور می‌شدم و تأکید می‌کردم که او از جنس درد نیست.
وی با اشاره به دغدغه‌های مرحوم کمالی برای تأمین هزینه‌های زندگی گفت: آن‌هایی که باید او را حمایت می‌کردند مددی بر او نکردند و لاجرم یکسال و نیم آخر زندگی علمی‌اش با تمام خستگی به تدریس در دانشگاه‌های سیستان و بلوچستان و زرند کرمان گذشت و این سفرها باعث کسالت جدی او شده بود.
به گفته سهمانی ، دنیای پژوهشکده برای مرحوم کمالی دنیای بی نیرگ بود و درخشش پژوهشگران پژوهشکده مردم شناسی در کنار نام وی برایش همه شادی و سرور بود.
هویت و مردم‌شناسی
مهدی مطهرنیا، آینده‌پژوه اجتماعی و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی دیگر سخنران این نشست با اشاره به هویت و نقش آن در مردم‌شناسی و مردم‌باوری گفت: اینکه ایرانیت ما در چه چیزی معنا می‌پذیرد، در چه محوری استمرار می‌یابد و چگونه است که لرها، آذری‌ها، بلوچ‌ها، کردها، سکستانی‌ها و ... خود را ایرانی می‌دانند، شیعه، سنی و اقلیت‌های مذهبی در پیوندی آشکار و مستحکم در کنار هم زیست کرده‌ایم و ایران عزیز را مرکز صقل و پیوند خود می‌دانیم نشان از هویت دارد.
وی با اشاره به مفهوم هویت (identity) افزود: آیدن در زبان فارسی نقطه تشابه و خط تداوم است چنانچه در ریاضی ما نقطه تشابه و خط داریم، نقطه اثر قلم بر کاغذ است و زمانی که هزاران نقطه به هم می‌چسبند خط را تشکیل می‌دهند.
مطهرنیا افزود: لذا زمانی که از آیدن تی تی صحبت می‌کنیم باید بگوییم نقطه تشابه من با بزرگواری که ایرانی است و آیین مسیحی دارد کجا حاصل شده و چه چیزی من و شما را به عنوان مردم ایران زمین در یک نقطه تشابه به هم پیوند داده و در هزاره‌ها این خط را استمرار بخشیده است.
قدردانی از پیشکسوتان مردم‌شناسی
در جریان برگزاری همایش هشتادمین سال تأسیس نهاد مردم شناسی در ایران مسئولان و مردم‌شناسان شرکت‌کننده پیام همایش و نمایشگاه ملی را امضا و از کتاب‌ها و مجلات پژوهشکده مردم‌شناسی در سال 1394 و 1395 رونمایی شد.
همچنین از تنی چند از استادان و پیشکسوتان مردم‌شناسی از جمله میرشکرایی، باجلان فرخی، وکیلیان، مقدم، ورهرام، فاضلی، سپهر ، جانب اللهی و... تقدیر شد.
مولفان، مترجمان، دست‌اندرکاران، کارشناسان مردم‌شناسی ادارات کل میراث استان‌ها، مردم‌شناسان سازمان‌های غیر دولتی و مردم نهاد، ناشران آثار و کتاب‌های مردم‌شناسی، اعضای کمیته‌های اجرایی دانشجویی و مجریان پژوهش‌های مردم‌شناسی و... نیز مورد تقدیر قرار گرفتند. اجرای گروه موسیقی و رقص محلی آفر، از دیگر بخش‌های این همایش بود.
سه‌شنبه ۲۳ آذر ۱۳۹۵ - ۱۱:۰۰
نظر شما