به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) كتابخانه مجلس شورای اسلامی كه سال‌هاست به عنوان يكی از مراكز علمی و فرهنگی معتبر و مهم در پاسداری از ميراث مكتوبِ فرهنگ و تمدن ايران و اسلام در جهان شناخته شده است دارای گنجينه‌هایی كم‌نظير از منابعی است كه بر اعتبار جايگاه آن به عنوان مركزی مهم در بسط و اشاعه تاريخ علم و هنر افزوده است.
تأسیس رسمی کتابخانه‌ای با هدف بنیادینِ حمایت فکری و علمی نمایندگانِ مجلس که از ضرورت‌های اساسی تشکیلِ حکومتِ جدید بود، اگرچه در دوره نخست مجلس با همه عزمی که برای انجام این کار وجود داشت، به‌دلیل مشکلات ناشی از تغییرات اساسی در سیستم حکومتی و مشغله‌های فراوان نمایندگان میسر نشد، اما با مساعی و پشتکارِ برخی از نمایندگانِ فرهیخته عضو هیات رئیسه دومین دوره مجلس شورای ملی و با تصویب آیین‌نامه داخلی جدید مجلس شورای ملی در سال 1287 دنبال شد.
این کتابخانه که در حال حاضر بیش از 510 هزار کتاب چاپی، 24 هزار کتاب خطی، بیش از 41 هزار مجلد نشریه ادواری و میلیون‌ها برگ سند در آن نگهداری می‌شود، نهادی با سابقه نزدیک به یک صد سال است که بخش مهمی از میراثِ ماندگارِ تمدنِ کهنسال و بزرگِ ایرانِ اسلامی را بر دوش می‌کشد.
با توجه به اهمیت کتابخانه مجلس برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به کتاب، مدیریت این کتابخانه از حساسیت بالایی برخوردار است، به همین دلیل «ایبنا» در گفت‌وگو با صاحبنظران و کارشناسان، جویای عملکرد چندین ساله این کتابخانه در دوره‌های مختلف مدیریتی و ویژگی‌های مدیر این کتابخانه شده است. مطلب زیر گفت‌وگوی این رسانه با دکتر کیانوش کیانی هفت لنگ، معاون اسبق سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران است.
گفتنی است، دکتر کیانی رئیس اسبق کتابخانه مرکزی نهاد ریاست جمهوری، معاون اسبق آرشیو سازمان اسناد ملی ایران، مشاور «ایکوم» و مشاور عالی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی و رئیس پژوهشکده ابوریحان بیرونی است.
مشروح گفت‌وگو با دکتر کیانی به شرح زیر است:
درباره پیدایش کتابخانه مجلس و اهمیت آن توضیحات لازم را بیان کنید.
آنچه از منابع موجود به ویژه تاریخچه کتابخانه مجلس که در سال 1355 در چاپخانه مجلس به چاپ رسیده است، کتابخانه مجلس شورای ملی، یکی از نهادهای فرهنگی فاخر، تأثیرگذار و پُرآوازه است که بیش از یک قرن دیرینگی دارد. این نهاد ارجمند ابتدا در ساختمان قدیم با شرایطی ساده و نسبتاً مناسب در سال 1304 شمسی بنیانگذاری شد و از آن زمان تاکنون (1394) چهار دوره مشخص تاریخی را پُشت سر گذاشته است. هرچند که طرح پایه‌گذاری آن به سال 1287 شمسی برمی‌گردد؛ دوره نخست، از طرح پیشنهاد و تأسیس کتابخانه در اوایل مجلس دوم در سال 1327 هجری قمری برابر با 1287 شمسی و 1909 میلادی تا افتتاح رسمی آن در ساختمان قدیم (در قسمت شرق مجلس) به سال 1344 هجری قمری مطابق با 1304 شمسی و 1924 میلادی.
دوره دوم، از افتتاح و آغاز به کار رسمی آن در سال 1304 شمسی و انتقال به ساختمان کنونی. دوره سوم، از آغاز بنیاد نوین کتابخانه در ساختمان جدید و گشایش آن در 17 بهمن سال 1341 تا انقلاب اسلامی و دوره چهارم، از انقلاب اسلامی تاکنون (1394)
آیا سندی مکتوب درباره پیشینه تأسیس کتابخانه وجود دارد؟
در یادداشت ارباب کیخسرو شاهرخ، کارپرداز مجلس که اینک تنها سند مکتوب معتبر و گویا درباره تاریخ آغاز دوره نخست کتابخانه به شمار می‌آید، در دست است و در دیباچه فهرستی که برای کتاب‌های فرانسوی زبان کتابخانه تهیه کرده، می‌نویسد: «از آغاز افتتاح مجلس شورای اسلامی ملی در دوره دوم تقنینه که حقیر یکی از نمایندگان بودم و در تمام آن دوره از طرف مجلس برای اداره کردن امور اداره مباشرت مجلس انتخاب شده بودم. چنان‌که در بودجه‌های پیشنهادی به مجلس متذکر می‌شدم همواره آرزوی تأسیس و ترتیب کتابخانه به وضع صحیح داشتم. لکن متأسفانه از کثرت کارهای اداری و ادای تکالیف نمایندگان و علت قلت مالیه مملکت، فراغت و سعادت موفق شدن به این مقصود حال ننمودم.
بعد از انفصال مجلس در سال 1330 که به امر دولت مسئولیت کلیه امور اداری مجلس بر عهده حقیر ماند، در هفتم ربیع‌الاول 1330 به طرف اروپا و چین و ژاپن رهسپار شدم.
در ماده 135 نظامنامه داخلی مجلس مصوب 26 ذی‌الحجه 1327 هجری قمری برابر با دی ماه 1287 شمسی به نام «دایره کتابخانه» بر می‌خوریم که به عنوان یکی از دوایر «شعبه اداری» مجلس پیش‌بینی شده است. هرچند که به خاطر مشکلات مالی و دیگر موانع که در یادداشت بالا به آنها اشاره رفته است تا سال 1290 ظاهراً هیچ گونه اقدامی به عمل نیامد و کتابی نیز تهیه نشد.
چرا ارباب کیخسرو شاهرخ را پایه‌گذار کتابخانه می‌دانید؟
همان‌گونه که از نوشته‌های ارباب کیخسرو برمی‌آید، ظاهراً ابتکار طرح کتابخانه از وی بوده است. او در انجام مراحل مقدماتی تأسیس کتابخانه، گردآوردن کتاب و تعیین جایی برای نگهداری کتاب‌ها و ایجاد کتابخانه موقت و در نظر گرفتن جای مناسبی برای استقرار اساسی و رسمی کتابخانه نیز سهم به‌سزایی داشته است.
همچنین از یادداشت‌های او چنین برمی‌آید که شخصاً وظیفه ترتیب و تنظیم تعدادی از نخستین کتاب‌ها را در قفسه به ترتیب حروف الفبایی و نمره‌گذاری آنها و تنظیم فهرست برای آنها یک تنه به عهده گرفت.
چه کسانی با ارباب کیخسرو همکاری داشتند؟
اسناد موجود در مرکز اسناد مجلس و اطلاعات به دست آمده، گواه آن است که ارباب کیخسرو شاهرخ با همکاری جمعی از نمایندگان پیشگام مجلس مانند دکتر رضا افشار و شیخ ابراهیم زنجانی و سید نصرالله تقوی در فراهم آوردن مقدمات تأسیس کتابخانه مجلس از طرح پیشنهاد تا استقرار و پا گرفتن آن کوشش و مساعدت داشت.
از دیگر کسانی که از آغازگران و پایه‌گذاران به شمار می‌آیند، احتشام السلطنه، محمود علامیر و محمد علی ذکاء الملک فروغی است.
از آغاز تأسیس کتابخانه مجلس تاکنون چه کسانی رئیس آن بوده‌اند و طولانی‌ترین دوره مدیرینی متعلق به چه کسانی بوده است؟
یوسف اعتصام الملک، ابراهیم شریفی، دکتر تقی تفضلی، فخری راستکار، محمد شهدادی، استاد عبدالحسین حائری، دکتر غلامرضا فدایی عراقی، دکتر جلالی، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر ابهری، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر رسول جعفریان، دکتر محمد رجبی.
طولانی‌ترین دوره ریاست متعلق به ابراهیم شریفی به مدت 23 سال و سپس استاد عبدالحسین حائری به مدت 20 سال و یوسف اعتصام‌الملک به مدت 11 سال است.
مطالبی از محتوای کتابخانه از جمله مجموعه اهدایی بیان کنید.
از بدو تأسیس کتابخانه مجلس، نویسندگان و صاحبان قلم، پژوهشگران، علاقه‌مندان و ناشران داخلی و خارجی توجه ویژه‌ای به آن داشتند و با توجه به جایگاه رفیع آن، اهدای مجموعه اسناد و کتب را وجهه همت خود قرار دادند. اسامی برخی از آنها در دفترچه‌های مثبت کتابخانه ضبط شده است. پروفسور ادوارد براون، مسیو مولیت، پروفسور ویلیام آمریکایی، سر هرمز جی، پارسیان هندوستان، رایشتاخ آلمان و مجمع علوم لینگراد بخشی از این اهداگران هستند.
همچنین مجموعه‌های اهدایی حاجی میرزا محمود خان احتشام السلطنه قاجار، دولو علامیر، سید محمد طباطبائی، حاج میرزا عبدالغفار خان (نجم‌الملک ـ نجم الدوله) ناصرالدوله مجید فیروز، سید جمال الدین اسدآبادی، آیت‌الله حاج میرزا یحیی امام جمعه خوئی، احمد متین دفتری، حاج سید نصرالله تقوی، محمد حسن رهی معیری متخلص به رهی، هلاکو رامبد، نورالدین امامی، دکتر عباس محتشم نوری، غلامحسین سرود، نورالدین مدرس چهاردهی، کریم کشاورز، علی اکبر پروانه، عبدالمجید معرفت، معزی دزفولی اهدایی، شیخ کاظم معزی و ده‌ها مجموعه دیگر.. این مجموعه‌های نفیس و گرانب‌های خطی و چاپی به کتابخانه مجلس اهداء شده است که بر ارزش مادی و معنوی آن بسیار افزوده است.
بخش دیگر منابع موجود، گنجینه‌های اسناد شامل فرمان‌ها، احکام و مکاتبات اداری، قراردادها و معاهدات، وقف‌نامه‌ها، قباله جات و نامه‌هاست. از جمله مهم‌ترین این اسناد و نامه‌ها و فرمان‌های مربوط به مشروطیت است.
از اسناد مشروطیت چندین مجموعه مانند مجموعه امیر خیزی و اسناد دیگری که توسط خاندان ها و اشخاص مختلف به کتابخانه مرکز اسناد و موزه وارد شده است. یکی از مهم‌ترین آنها، نامه‌ای از مجلس به محمد علی شاه و پاسخ او به مجلس است. همچنین اسناد مجلس از دوره دوم تا دوره بیست و چهارم تقنینیه. (متأسفانه تمام اسناد در دوره نخست مجلس در به توپ بستن مجلس دچار حریق شد و نابود شدند).
در دهه‌های اخیر به همت مدیران و مسئولان کتابخانه، علاوه بر دریافت مجموعه‌های جدیدی از کتب و اسناد و اشیای موزه‌ای، مجموعه‌ها و اسناد و اشیاء موزه‌ای قابل توجهی نیز از دارندگان این اسناد و آثار خریداری شده است که بر غنای محتوای این گنجینه ارزشمند افزوده شده است.
تابلوهای نقاشی و عکس‌ها؛ یکی از پُربهاترین بخش اسناد کتابخانه، مرکز اسناد و موزه مجلس، آثار نقاشی و مجموعه‌های نقاشی و خط و عکس‌های تاریخی است.
آثاری از کمال‌الملک، میرزا اسماعیل آشتیانی و محمود اولیا و نیز مجموعه‌های عکسی از مراجع، علما و روحانیون است که در سال‌های اخیر به مرکز اسناد منتقل شده است.
انتشارات سازمان ملل بخشی دیگر از منابع اسنادی، انتشارات سازمان ملل متحد است. به دنبال تشکیل سازمان ملل از ماه «می» 1948 کتابخانه مجلس به عنوان مرجعی معتبر برای واسپاری اسناد و انتشارات آن سازمان در نظر گرفته شد و از آن زمان، کلیه انتشارات آن سازمان به سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسه به این کتابخانه ارسال می‌شود. ترجمه، ساماندهی و تنظیم و توصیف و نهایتاً انتشار این اسناد می‌تواند بر اهمیت مرکز اسناد بیش از پیش بیفزاید.
آیا این کتاب‌ها و اسناد منتشر شده‌اند؟
انتشارات کتابخانه، مرکز اسناد و موزه مجلس شورای اسلامی در دهه‌های اخیر رشد کم نظیری یافته است. انتشار کتاب، مجلات و نشریات گوناگون از ویژگی این نهاد شده است. امید است که با هدفمندتر شدن، این روند همچنان حفظ شده و بر رونق آن افزوده شود.
از دیگر فعالیت‌های کتابخانه چه اطلاعاتی دارید؟
فعالیت‌های گسترده‌ای از تأمین منابع تا گردآوری و ساماندهی و نشر اطلاعات در فضای آنالوگ و دیجیتال و برگزاری همایش‌های تخصصی و انجام بازدیدهای گروهی و ایجاد واحد تاریخ شفاهی و انتشار صدها عنوان کتاب و اطلاع‌رسانی مناسب از دیگر فعالیت‌ها بوده است.
با توجه به پیشینه و اهمیت کتابخانه، مرکز اسناد و موزه مجلس شورای اسلامی فکر می‌کنید که مدیریت آن باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد و این مرکز، تفاوتی با دیگر مراکز کتابخانه‌ای و آرشیوی کشور دارد؟
اولاً اغلب پارلمان‌های جهان با هدف دسترس پذیر کردن اسناد و اطلاعات به نمایندگان و پژوهشگران کشورشان دارای چنین کتابخانه‌هایی هستند و مفتخریم که عمر کتابخانه کشور ما به بیش از یک قرن می‌رسد و به نظر می‌رسد که امروزه باید بیش از پیش به آن توجه کرد که در انتها به آن اشاره بیشتری می‌کنم.
اصولاً مدیران مراکز فرهنگی باید علاوه بر دارا بودن شرایط عمومی مدیریتی از ویژگی‌های دیگر که با فرهنگ سازمانی محل خدمتشان سازگار باشد هم بهره‌مند باشند.
عشق به فرهنگ، دانش و علم و خدمت و تلاش صادقانه برای اطلاع‌رسانی و گسترش دانش در تمامی سطوح اجتماعی، دارا بودن سابقه درخشان و مشعشع در این حوزه، دارا بودن روحیه کار گروهی، توجه به فناوری‌های نوین، ارتباط گسترده با نمایندگان مردم طی دوره‌های مختلف، تعامل سازنده با پارلمان‌های جهان، ارتباط صمیمانه با کتابخانه‌های مراکز آرشیوی و موزه‌ها و دانشگاه‌ها و دانشگاهیان، مراکز علمی پژوهشی و در شرایط کنونی استفاده از ظرفیت‌های کتابخانه، مرکز اسناد و موزه در جهت دیپلماسی عمومی و فرهنگی در جهان معاصر، توجه به انتشار اطلاعات حرفه‌ای و تخصصی در حوزه‌های ذیربط، انتشار هدفمند کتاب‌ها و نشریات و مجموعه‌های اسنادی به منظور اطلاع‌رسانی به نمایندگان مجلس و دیگر کارگزاران نظام، پژوهشگران و دیگر علاقه‌مندان.
آیا از وضعیت مدیریتی کتابخانه در حال حاضر باخبر هستید؟
باخبرم که در حال حاضر با سرپرستی موقت مدیریت می‌شود. امیدوارم به‌زودی شاهد انتخاب رئیس کتابخانه، مرکز اسناد و موزه برای هدایت این نهاد مهم پاسدار میراث گرانقدر ملی باشیم تا خدای نکرده دچار بلاتکلیفی و سردرگمی که می‌تواند خسارت‌بار باشد، نشود و با غنی‌سازی آن در بین کتابخانه‌های پارلمان‌های جهان سرافرازانه همچون گذشته بدرخشد.
دوشنبه ۱۸ خرداد ۱۳۹۴ - ۰۸:۰۰
نظر شما