این مجموعه، مطالعه‌ای در هنر 30 پرده‌خوان زنده و مشهور ایران بوده و اولین پژوهشی است که با تمرکز بر هویت زنده و پویای هنر پرده‌خوانی، به برشمردن ویژگیهای منحصر به فرد موسیقایی و تصویری این پرده‌خوانان پرداخته است. هر کتاب در حدود 25 صفحه مصور و به دو زبان فارسی و انگلیسی، معرفی و تحلیلِ هنر فردی یک پرده‌خوان اختصاص یافته است.
«غلامرضا درویشی»، «کریم کریمی‌فر»، «سید حسین میریان»، «اسماعیل نسوحی»، «میرزاعلی خندان»، «اکبر عبدالله‌زاده»، «محمد علی جلالیه»، «علی‌صادقی‌پور»، «محمد عارفیان»، «ابراهیم ده‌دشتی»، «شکرالله کریمی کمره»، «سلیمان حیدری» و «قاسم دانش پژوه» اسامی برخی از این هنرمندان پرده‌خوان هستند.
عمده محتوای کتاب را تحقیقات میدانی و مشاهدات دقیق و پیگیر مجالس پرده‌خوانی هر یک از این 30 تن تشکیل می‌دهند. همچنین ارائه تحلیل‌هایی کم‌سابقه و روشمند در سبک آواز و اجرای هر یک از این پرده‌خوانان، از دیگر ویژگیهای این مجموعه کتاب‌هاست.
این مجموعه 30 جلدی، برخلاف میل ناشر و به تاکید مولف آنها در 30 کتاب مجزا منتشر شده‌اند تا ضرورت اعتنا و مطالعه جداگانه جایگاه و شیوه‌های فردی هر یک از این هنرمندان به حاشیه رفته را، یادآور شود. آنچه در ادامه می‌خوانید متن گفت‌وگوی خبرگزاری کتاب ایران با حمیدرضا اردلان مولف این کتاب است:
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
♦ این پروژه از چه سالی و با چه گروهی آغاز شد؟ درباره انگیزه‌های خود از تمرکز بر موضوع پرده‌خوانی بگویید.
از حدود سال‌های 1374 براساس روش پرده‌خوانان و نگاه معاصر در حوزه تئاتر ترانس مدرن، تجاربی را انجام می‌دادم. به مرور زمان مطالعه بنیان‌های حِکمی پرده‌خوانی برایم مطرح شد. پرده‌خوانی تنها نمایش مبتنی بر روایت تصویری در جهان اسلام بوده که کمتر اسناد میدانی از این هنر در دست هستند.
هنگام ورود به این موضوع متوجه شدم پیش از انقلاب‌اسلامی، در ایران نزدیک به 700 پرده‌خوان فعال بودند و به پرده‌خوانی اشتغال داشتند.در هر استان و شهر کوچک و بزرگ، پرده‌خوانان مجالس پرده را روایت می‌کردند. سال 1384 یعنی ده سال پس از اولین مطالعات من درباره این هنر، تعداد پرده‌خوان‌ها به حدود 30 نفر رسیده بودند. آگاهی از این آمار سبب شد تا پژوهش‌هایی آغاز شود. همکاران این پژوهش بیتا رضوی، سمیه شاه‌محمدی، لیلانقلی، لیلا رسولی، محسن میرزاعلی، داوود فتحعلی‌بیگی، حسین ناصربخت و مهدی لطفی بودند.
♦ اطلاعات و توصیفات ارائه شده از شیوه‌های اجرایی این پرده‌خوانان را چگونه به‌دست می‌آوردید؟ آیا به مجالس اجرای آنها می‌رفتید یا از هر یک می‌خواستید که اختصاصا برای شما پرده‌خوانی کنند؟
هر دو اینها نیاز بودند تا هم در حقیقت آیین و مجالس حضور یابیم و هم برای طرح پرسش‌ها در خلوت با آنها بنشینیم.
♦ با توجه به این‌که محتوای کتاب‌ها بیشتر به پدیده پرده‌خوانی می‌پردازند و نه تاریخچه و معرفی این هنر، توضح دهید که این شیوه پژوهش چقدر در ایران تجربه شده است؟
فکر من به این سمت گرایش داشت تا در اندک فرصت باقی‌مانده، به ثبت و ضبط تجارب و دانش هر پرده‌خوان بپردازم. این 30 تن کاملا به سنت‌ها و فنون پرده‌خوانی آگاه بودند. طبیعتا از مطالعات کتابخانه‌ای و تاریخی پژوهشگران هم مطلع بودم.
♦ در این مجموعه اطلاعات زیادی از تاریخچه این آئین وجود ندارد. آیا این امر از تمایل خود شما به معاصر دانستن این هنرها سرچشمه می‌گیرد؟ یا این‌که فکر می‌کنید پژوهش‌های کافی در مباحث تاریخی این آئین انجام شده است؟
معتقدم به اندازه‌ای که نیاز باشد درباره تاریخ پرده‌خوانی مطلب وجود دارد. پرده‌خوانی را معاصر نمی‌دانم زیرا ریشه‌های آن در رسم و رقم پرده‌ها، به نقوش برجسته و حجاری‌های ایران باستان باز می‌گردد که در آن همواره داستان روایت می‌شده است. بر سنگ‌ها و معماری تخت‌جمشید، طاق‌بستان و حتی قبور بعضی نحله‌ها مانند اهل‌حق و بسیاری نقاط دیگر داستان‌هایی حک‌شده که همچون مجالس نقاشی‌شده پرده‌های پرده‌خوانی هستند. مسلما دگر گونی های سیاسی سبب دگرگونی داستان‌ها نیز می‌شود اما انگیزه و بنیاد یکی است.
♦ کتاب‌های این مجموعه با تاکید بر هنر تک‌تک پرده‌خوانان و برشمردن ویژگیهای منحصر به فرد هر یک تدوین شده‌اند، این روشی است که کمتر برای پژوهش روی هنرهای آئینی به کار رفته است و بیشتر در تحلیل آثار هنرمندان امروزی چنین روشی را می‌بینیم، (حتی در طرح جلد هم تصویر پرده‌خوانان را می‌بینم و نه تصاویری از پرده‌خوانی‌ها) در این باره توضیح دهید.
من علاقه‌مند بودم تا 30 راوی بزرگ پرده‌خوانی ایران که ممکن است آخرین نسل پرده‌خوانان تلقی شوند مورد توجه و تمرکز قرار دهم. اولین لحظه‌های دیدارم با این افراد، عمق تنهایی، فقر، بی‌مهری و بی‌امیدی آنها دریافت می‌شد. هیچ‌کدام از آنها رمقی نداشتند و چند نفر به‌طور مشخص در بستر بیماری بودند. همین‌ها سبب شد تا دانش و تجربه صاحبان الحان و آیین را بر هر چیز ترجیح دهم.
♦ تاکیدی که در هر کتاب بر توصیف و تحلیل عناصر آوازی و موسیقایی هر پرده‌خوان شده است، در توصیف نقاشی‌های پرده‌های آنها کمتر دیده می‌شود، آیا پرده‌ها ویژگیهای منحصر به فردی نداشتند؟
فکر می کنم به گونه‌ای تاویلی پرده‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ چیدمان اشیاء و موجودات، حکمت تقرر در بالا، پایین، چپ، راست و مرکز، رنگ، بزرگی و کوچکی شبیه‌ها و ... عناصری است که در هر کتاب به آنها پرداخته‌ام.
♦ این پروژه با چند پرده‌خوان انجام شد که در نهایت به 30 کتاب رسید؟
حدود 45 پرده‌خوان که 30 نفر از آنها در رتبه استادی قرار داشتند.
♦ آیا باخبر هستید که چه تعدادی از این پرده خوانان امروز در قید حیات هستند؟
بله، متاسفانه از این استادان برجسته فقط 12 نفر در قید حیات هستند.
♦ چه قواعدی در ترسیم صورت‌ها و اشیاء پرده‌ها به کار می‌رود؟ منظور تقسیم‌بندی فضاها، مجالس محوری، قاب، فضاهای‌رنگی، تَشخُص اولیا و اشقیا و نحوه قرار گرفتن آنها است. آیا تشابهاتی درمیان پرده‌هایی که کار نقاشان مختلف هستند، وجود دارد؟
پرده‌ها صُوَر بی‌شمار و مجالس فراوانی از جمله صُور شمایلی اولیا، اشقیا و اشیاء دارند. پرده‌های درویشی کلیت ثابت دارند اما در اجزاء ممکن است متفاوت باشند. در برشمردن مهم‌ترین وجوه تشابه آنها این موارد اهمیت دارند:
- تقسیم‌بندی فضاهای اصلی مانند بهشت در بالا، زمین در پائین، تفوق نسبی مکان صورت‌های اصلی و محوری مجالس در مناطق مشخص.
- رسم مجالس محوری و اصلی و برخی از مجالس فرعی، مانند: کربلا، کاروان اسرا، نبرد حضرت عباس و ماردبن سدیف، عاق والدین، شب اول قبر، متوکل، طفلان مسلم، الله‌وردی کور و نظایر اینها. اگر چه ممکن است گاهی جایگاه صورت‌ها تغییر کند یا کوچک و بزرگ شوند اما حضور آنها در پرده‌ها حتمی است.
- به کارگیری تزئین که در پرده‌های شهری و جدید بیشتر و در پرده‌های قدیم کمتر است.
- قاب مستطیل در اندازه بسیار کوچک یا بزرگ.
- فضای رنگی با رعایت کاربرد معنوی، مانند سبز برای اولیاء و سرخ برای اشقیاء.
- تأکید بر صفات رحمانی اولیا در ترسیم صورت‌ها همچون؛ نگاه معصوم با القای حس اطمینان و ایمان، استقرار موَقر و با ثبات آنها و همچنین قرارگرفتن اماکن و فضاهای با معنی در مجاورت صورت‌های اولیا
- تأکید بر نشان دادن حجاب بیرونی و درونی برای اولیاء و بی‌حجابی درونی و بیرونی برای اشقیاء.
- ایجاد فضای هم آهنگ پیرامون اولیا و فضای آشفته و کراهت بار برای اشقیا به کمک چیدمان صورت‌ها و فضای کلی پرده.
- از جمله اشیای شناخته‌شده‌ای که در پیشبُرد وقایع و مجالس نقش مهم ایفا می‌کنند: مَشک و عَلم حضرت عباس، کشکول درویش کابلی، عَلَم چاووش حسین و تسبیح در مجلس‌الله وردی خان را می‌توان نام برد.
♦ درباره ترکیب‌بندی پرده‌ها توضیح دهید. به نظر می‌آید تمامی اجزا از یک سو براساس نسبت‌های متافیزیکی آنها و از سوی دیگر بر اساس کاربردشان در هنگام پرده‌خوانی چیدمان شده‌اند.
نسبت‌های متافیزیکی نه تنها در ترسیم پرده‌ها وجود دارند بلکه اساساً بیش از چند هزار سال است که انواع تفکر متافیزیکی در اجزاء حیات اجتماعی بشر اعم از قدیم و معاصر وجود داشته و همین مکالمه ما هم نمی‌تواند از نحو تلقی متافیزیکی رهایی یابد زیرا در متافیزیک از موجود پرسش می‌شود. انسانِ مُتفرق، در جامعه طبقاتی نمی‌تواند نحو تلقی جمعی و غیرمتافیزیکی داشته باشد. بنابراین آثار مدرن هم متافیزیکی هستند اما هر کدام از اینها در سه وضعیت متافیزیک عام، خاص و اخص قرار می‌گیرند. اما نکته حائز اهمیت این است که در آیین‌های مذهبی ایران با عنایت به وجودِ نحو تلقی گنوستیکی و اُنسی، گرایش به خروج از متافیزیک وجود دارد.
وجوه بیرونی روایت داستان‌های پرده‌خوانی مَملو از تفاسیر متافیزیکی است اما وجوه درونی و بطون آنها، گرایش به خروج از متافیزیک دارد. این بازمی‌گردد به نحوه تلقی راویان پرده‌ها که اغلب از دروایش و با مشی گنوستیکی بوده‌اند.
مجالس پرده‌خوانی یک نقطه مرکزی دارد که مرتبط با واقعه کربلاست، در کربلا امام حسین(ع) و یارانش شهید می‌شوند. حول نقطه مرکزی، ده‌ها مجلس دیگر تکوین یافته که در چند لایه با مضامین مختلف حکمی، تاریخی، اجتماعی، دینی و اخلاقی چیدمان و ترکیب شده‌اند. در داستان مرغ سلم با توجه به نحوه تلقي حِكمي، عرصه‌اي فراتر از وقايع كربلا نقل می‌شود.
مرغ سلم بر درخت طوبی مأوا گزیده است و هرگاه مؤمنی صلوات می‌فرستد او از شوق از درخت به درون حوض کوثر که چشمه‌ای مقدس است می‌افتد، هنگام بیرون آمدن از آب هر قطره آبی که از پرهایش بچکد برای صلوات‌دهنده یک عمل خیر به حساب خواهد آمد. اين داستان تأثیر واژگان و حقیقت دریافت زبان را متذکر می‌سازد که رجوع به طرز تلقی حِکمی دارد.
مرغ سلم نماد معرفت شنیداری و بی‌واسطه‌بودن صَرف زبان و اصالت اسماء مقدس است. صورت وی در قسمت فوقانی پرده و حضور در مجموعه هشت غرفه بهشتی و استقرار در جوار حضرت علی (ع) و حُر، نشانی است که از دریافت عامیانه از مفاهیم مستتر در پرده و پرده‌خوانی عبوریافته است. در اینجا میان اهمیت آب و تفکر ایرانیان باستان در حوزه میتولوژیک نسبتی عمیق برقرار است. می‌دانیم آب در نزد ایرانیان از قداستی عمیق برخوردار است و ایزد بانو آناهیتا نگاهبان آن است.
اكثر مجالس پرده‌خوانی ریشه‌ای تاریخی نیز دارند، مانند واقعه کربلا، و دوطفلان مسلم. در مجلس عاق والدین علاوه بر جنبه‌های مذهبی موضوعی اخلاقی تذکر داده می‌شود که قدرشناسی فرزندان نسبت به والدین است. پرده‌خوانان همواره و در طول تاریخ با ایجاد مشابهت‌های سیاسی میان حکومت‌های وقت و وقایع صدراسلام و پس از آن بعضی از مجالس را که به عدالت‌خواهی یا پایدارنبودن ظلم و نظایر آن ربط می‌یافت به طور علنی یا در پرده بیان می‌کردند. مجالس الله‌وردی نابینا و سلطان‌قیس به شکلی پنهان و مجلس متوکل‌عباسی روشن و عیان به انتقاد سیاسی از حکام می‌پردازد.
تأویل حال در گذشته دور و بازگرداندن معانی میتولوژیک (اسطوره‌شناسی) به روزگار خود، اجراي پرده‌خوانی را از نمایشی با ماهیت صرفا سرگرم‌کننده ارتقاء می‌بخشد و با حفظ جنبه‌های مذهبی، این هنر را به هنری پویا و اجتماعی مبدل می‌سازد.
به نظر می‌آید هنرمندان و پرده‌خوانان متأثر از ضرورت‌های اجتماعی و توقعات مردم در چیدمان و ترکیب مجالس پرده با حکمتي ژرف و مؤثر عمل کرده‌اند. همین ویژگی‌ها توانسته است نمایش پرده‌خوانی را در بستر جامعه حفظ و در طول تاریخ تکامل بخشد.
♦ پرده‌خوانی آدابی دارد و پرده‌خوانان در انجام این آداب اشتراک دارند و نیز به پایبندی این آداب اصرار می‌ورزند. ریشه‌های نظری این اعتقادات کجاست؟
من براساس فتوت‌نامه واعظ کاشفی که در آن شرح آداب و اعمال اصناف گوناگون و اهل‌فتوت آمده است، معانی و تعاریف و آداب پرده‌خوانان را در جداولی استخراج کرده‌ام که در مجموعه مرشدان پرده‌خوان آمده است. شاید مناسب باشد عیناً این مجموعه آداب و معانی ارائه شود. می‌دانیم یکی از نام های پرده خوانی معرکه است.
اخذ تعاریف و معانی و طبقه‌بندی از فتوت‌نامه واعظ کاشفی
| 1 | آغاز معرکه | از زمان آدم صفی علیه السلام |
| 2 | هدف معرکه | تعلیم اسماء هریک از مخلوقات به ملائک |
| 3 | سر معرکه | دانش= دانایی به موضوعات خلقتی، روابط اجتماعی، فنون و... |
| 4 | پایان معرکه | قبول دل‌ها = رضایت مخاطب |
| 5 | رکن اصلی معرکه | فیض بردن و فیض رساندن |
| 6 | ارکان چهارگانه معرکه | 1- شستشو= پاکی و پاکیزگی 2- رفت و روب = تمیزی محل معرکه 3- جاری بودن اسم اعظم یا خدا بر زبان 4- سلام کردن بر جمع یا غایب |
| 7 | ویژگی های ده گانه معرکه گیر |
1- گشاده رویی و روی خندان 2- چستی و چالاکی و سبک رویی 3- وقت شناسی(در هنگام نماز معرکه نگیرد) 4- معرکه گیری در فضای وسیع 5- نرمی و لطف نسبت به کسی که در جایگاه مناسب قرار ندارد 6- مدد طلبی از حاضران 7- یاد از استادان ، مردان و پیران 8- یاد از بزرگان آن دیار 9- صلوات 10- به کسی کنایه یا تعرض نکند و همه را یکسان دعا کند |
| 8 | جهات شش گانه معرکه |
1- نیاز= نیازمند باشد و از درِ دل ها دریوزه کند. 2- ارادت = با ارادت معرکه گیرد. 3- کرم= کرم به درویش تازه وارد . 4- ایثار= با وجود نیاز به معاش در صورت لزوم جای معرکه را به دیگری دهد. 5- حلم = نسبت به بی اعتنایی مخاطبان بردبار باشد. 6- قناعت = قناعت نسبت به آن چیزی که به دست می‌آورد. |
| 9 | کمال معرکه گیری و صفات پنج گانه |
1- اعتقاد دار پاک باشد. 2- از حسد دور باشد. 3- اهل توکل باشد. 4- از غرض و ریا پاک باشد. 5- عجب و تکبر نورزد. |
| 10 | شش حالت برای ايفاي ادب در معرکه گيري |
1- وقت نماز بر مردم تنگ نکند. 2- در تکبیر و تهلیل استادان را یاد کند. 3- اهل جمع را اعم از آن که هدیه داده یا نداده باشند، دعا کند. 4- به درویشان مستحق انفاق نماید_(در حد خرده ای). 5-چون بیرون آید پای چپش فراپیش نهد. 6- اگر برادران طریق حاضر باشند فتوحی که رسیده باشد صفای نظر ایشان کند |
| 11 | انواع دوگانه معرکه | 1- مقبول= معرکه با ماهیت فایده دین و دنیا 2- نامقبول= معرکه با ماهیت نامشروع و حرکات نالایق |
| 12 | طوایف سه گانه اهل معرکه | 1- اهل سخن 2- اهل زور 3- اهل بازی |
| 13 | طوایف سه گانه اهل سخن | 1- مداحان و غراخوانان و سقایان 2- خواص گویان و بساط اندازان 3- قصه خوانان و افسانه گویان |
| 14 | فواید پنج گانه معرکه اهل سخن | 1- خبر از احوال گذشتگان 2- درک قدرت خدا از شنیدن غرایب و عجایب 3- از شنیدن محنت دیگران تسلی یافتن 4- دل از مال و دنیا بریدن چون ناکامی سلاطین را دیدن 5- عبرت و تجربه یافتن |
| 15 | ابزار اصلی قصه خوانی | صندلی در اصل می‌تواند به معنی صحنه باشد که در این جا صندلی تمثیل آن است |
| 16 | منشاء صندلی | برای معرکه حضرت آدم در هنگام تعلیم اسماء به ملائک از بهشت آورده شده تا بر همه تفوق یابد و صدر نشیند. |
| 17 | ارکان چهارگانه صندلی | 1- دانش 2- بینش= دو اصل بالا 3- صبر 4- ثبات = دو اصل زیر |
| 18 | انواع دو گانه قصه خوانی | 1- حکایت‌گویی 2- نظم‌خوانی |
| 19 | آداب هشت گانه حکایت گویی و افسانه خوانی | 1- تمرین و تکرار در برابر استاد ( اگر مبتدی است) و یا خود ( اگر استاد است ) 2- چستی و چالاکی (خام دیگران نباشد) 3- درک سلیقه و حد حاضران و جلب رضایت آنان 4- ترکیب نظم و نثر ( نظم در قصه خوانی چون نمک است) 5- دوری از سخنان محال و گزاف 6- دوری از سخنان تعریف آمیز و کنایه 7- در گدایی مبالغه نکند و بر مردم تنگ نگیرد 8- زیاده و کم گویی نکند |
| 20 | آداب شش گانه نظم خوانی | 1- با آهنگ خواندن 2- سخن به دل مردم نشاندن 3- شرح ابیات مشکل برای مردم گفتن 4- دوری از ملول کردن مستمعان 5- در گدایی سوگند بسیار ندهد و مبالغه نکند 6- صاحب نظم را یاد کند. |
♦ بسیاری از مفاهیم مورد روایت پرده‌خوانان ارجاعات تاویلی دارد. نسبت این تاویل‌ها با حیات بشر و نگاه قیاسی چیست؟
پرده، تمثیلات متعین از مهم‌ترین وقایع پیرامون حیات بشر بر زمین را می‌نمایاند. به دیگر سخن، پرده جمع‌الجمع و مُجرّد وقایع زندگی بشر براساس روند تاریخ است که بسط تأویلی می‌یابد.
برخی تمهیدات به کار آمده در تجرید وقایع که بنیان‌های تاویل‌ها را می‌سازد؛ چنین است:
- گزینش وقایعی که نقطه عطف تاریخ هستند و انتخاب یک داستان محوری که مهم‌ترین وقایع به موضوع اصلی در آن بازمی‌گردد (شهادت امام حسین).
- ویژگی مستوری و عدم، در اطلاق پرده به این نوع نمایش. در عرفان اسلامی و ایرانی پرده ویژگی پوشانندگی دارد و امر غیر هویدا را بیان می‌کند. این در حالی است که صور و مجالس متعدد بهانه ظهور پرده است و این سبب بروز مفاهیمی می‌شود که به تأویل نیاز دارند.
- آگاهيِ مجریان و مخاطبان به مضامین، رفتارها، ترتیب و روایت پرده در داستان‌های آن و توجه دائمی به پرده‌خوانی طی حیات خود به عنوان تمرین تذکرآمیز برای عدم خروج از صف مؤمنان و دوری از صف گناهکاران.
- اجرای نمونه کوچک و تمثیلی از جامعه کل‌نگر که در آن تمام اعضاء حضور دارند (ائمه در پرده و مردمان در عالم هستي) و پرده‌خوانان نقش رابطه و راوی زنده میان پیامبران، ائمه و مردم را بازی می‌کنند .
- ارائه ساختار شناخته‌شده و مضامین ثابت در کنار بداهه‌گویی و تطابق با وقایع زمان.
♦ پرده‌خوانی با دیگرآیین‌های نمایشی همچون تعزیه قرابت‌هایی دارد. آیا اصول کلی آنها با یکدیگر شباهت دارد؟
آنچه در پرده‌خوانی به عمل در می‌آید از کُلّیتی فراگیر ریشه می‌گیرد که با دیگر آئین‌های نمایشی مانند تعزیه، خیمه‌شب‌بازی، انواع معرکه‌ها و ... قرابت دارد.
ذکر اسم اعظم در اغلب آیین‌های نمایشی مذهبی ضروری است. کاربرد اسم اعظم آن چنان عمومیّت دارد که انجام هیچ امری بدون آن معنی نمی‌یابد. اسم اعظم ارجاع به مقام احدیت در حضرات خمس است.
پس از آن سلسله و ترتیب اعمال اهمیت دارد که مقدمه‌چینی و تبدیل‌های مفهومی چند لایه از جمله مَنقبت، نوحه، گریز و.... است.
در تمام آیین‌های نمایشی چیدمان همه عناصر حول موضوع محوری و در موضوع محوری، تم محوری و در تم محوری، حول نکته محوری است.
ایجاد فضاهای متضاد غم و شادی، خیر و شر، خوف و رجا و ... در یک اجرا و با بهره‌گیری از انرژی آنها، تذکر نسبت به عاقبت‌اندیشی، خیرخواهی، تقدیرگرایی، دین‌باوری و ایمان، یک روال پایدار در تمامی آئین‌ها به شمار می‌آید.
اندیشه هم‌سان و هم‌معنی میان مُجریان و مخاطبان آئین، تکرار داستان‌ها، شیوه‌ها و اهداف اجرایی واحد و ادغام موضوعاتی معاصر به طور بداهه در داستان‌های اصلی، از جمله دیگر مشترکات آئین‌ها هستند.
♦ آیا تمام این ویژگی‌ها، ناشی از نگاه کُل‌نگر به ویژه در نقاشی پرده نیست؟
نقاشان پرده، تجمعی از صورت‌ها، مجالس و وقایع روی داده در زمان‌های مختلف را در یک زمان آرمانی و کلی رقم می‌زنند. تفکر حاکم بر یک جا و یک زمان‌بودن داستان‌ها و صورت‌ها، کل‌نگری به تاریخ و گذشته است.
دستاورد این نگاه، در وهله اول پديدار شدنِ حضور ما به عنوان مخاطب در این کل‌نگری است. به تَبَع آن آینده نیز متصل به ما و حال می‌شود. این در حالی است که سلسله زمان و مکان متصل اجازه خروج ما را به عنوان اشخاص منتزع از داستان‌ها و صورت‌های پرده نمی‌دهد. نگاه کل‌نگر که در این پرده‌ها وجود دارد به دنبال ارائه تمثیلی از حضور و تجمع همه ساکنان عالم از قدیم تا جدید در کنار یکدیگر است.
دلیل و نشان ماندن در این وضعیت، بودن دو نیروی خیر و شر است که می‌باید از طریق تفکر کل‌نگرانه و جهت‌دار به تفوق خیر و خیراندیشی در عالم بینجامد.
درباره حمید رضا اردلان
حمید رضااردلان متولد 1338 کردستان دارای مدرک دکتری پژوهش هنر (با گرايش موسيقی) از دانشگاه هنر تهران است. وی یکی از شناخته شده‌ترین پژوهشگران آئین در ایران و به ویژه موسیقی مقامی است. آثار تالیفی وی را به جز کتاب «مرشدان پرده‌خوان ایران»، کتاب‌های «موسيقی كردستان»، «موسيقی لرستان»، «موسيقی بختياری»، «موسيقی خراسان» و «موسيقی بوشهر» به همراه منابع شنيداري آنها تشکیل می‌دهند که همگی توسط انجمن موسیقی ایران در سال 1375 منتشر شدند.
همچنین ساخت يك‌صد فيلم با عنوان «استادان موسيقي مقامي ايران» و صد جلد كتاب با همین عنوان به همراه سي‌دي‌های آنها، از دیگر فعالیت‌های تالیفی این حمیدرضا اردلان هستند.
نظر شما