تهدیدها و فرصت‌های ثبت تاریخ شفاهی 3 میلیون فعال دوران دفاع مقدس

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، صدام حسین متجاوز بود و این واقعیت امروز توسط کمتر کسی انکار می‌شود. از این جهت جنگ تحمیلی را بسیای برای رزمندگان ایرانی «دفاع مقدس» می‌‌نامند. بدیهی است ثبت و ضبط مستندات چنین جنگی و روایت صادقانه آن با کمترین سانسور، پرده پوشی و مصلحت اندیشی چقدر می‌تواند برای نسل‌های آینده کشور مهم باشد. علاوه بر این در اختیار گذاشتن مستندات این جنگ نزد پژوهشگران می‌تواند به تولید آثار قابل اتکا درباره روشن شدن وقایع آن دوران نیز کمک کند.
 
در این میان تولید آثار با ویژگی مذکور، تولید کتاب‌های تاریخ شفاهی رزمندگان و فعالان دوران دفاع مقدس، بدون سوگیری، می‌تواند بخش زیادی از نیاز کشور به تولیدات مستند درباره جنگ را نیز پاسخ می‌دهد و به اهدافی که اشاره شد کمک خواهد کرد.

 

اما واقعیت اینکه از آخرین سال‌ جنگ تحمیلی بیش از 30 سال گذشته است و بسیاری از فعالان و رزمندگان آن دوران، اکنون در مقعط کهولت سن قرار دارند و بسیاری‌شان امکان بازگویی وقایع را آن‌طور که باید و شاید ندارند. حتی ممکن است تعدادی‌شان خاطرات را فراموش کرده باشند یا به دلیل تغییر نگرش و نظرات نسبت به مسائل سیاسی در بیان خاطرات حس امانت‌داری نداشته باشند. به این موارد باید افزود همه رزمندگان آن دوران نیز در معرض دسترس پژوهشگران تولید آثار تاریخ شفاهی نیستند.

شتابزدگی در تولید آثار تاریخ شفاهی احساس می‌شود
وجود چنین مسائلی به ویژه گذشت زمان زیادی از جنگ باعث شده امروز بسیاری از نهادهای متولی تولید آثار تاریخ شفاهی با نوعی دست‌پاچگی و تعجیل بخواهند کار کنند. به‌ویژه که علاوه بر احساس تکلیف در این خصوص می‌خواهند نسبت به فرمان رهبر معظم انقلاب مبنی بر ایجاد نهضت صد برابری آثار حوزه دفاع مقدس نیز لبیک بگویند.

 

روز یکشنبه -8 خرداد ماه- سردار نبی سهرابی، جانشین بنیاد حفظ و نشر آثار دوران دفاع مقدس در آیین رونمایی از 30 عنوان کتاب تاریخ شفاهی مربوط به استان‌های مختلف کشور که توسط سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس برگزار شد از نقش آفرینی حدود 3 میلیون نفر در آن دوران تنها در خط مقدم جبهه‌ها صحبت کرد. (لینک)
 
به این آمار اگر افرادی که در بخش‌های پشتیبانی جبهه‌ها حضور داشتند نیز اضافه شود اعداد بسیار بیشتر خواهد شد و بدون شک ثبت و ضبط تاریخ شفاهی این افراد و مدون شدن خاطرات بسیاری از رزمندگان می‌تواند منبع قابل اتکایی فراهم کند. به شرط اینکه اصول علمی نگارش در حوزه تاریخ شفاهی در تولید آثار رعایت شود. برای همین خبرنگار ایبنا در حاشیه آن مراسم از دو چهره شناخته شده در سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس سوالاتی را پرسید.

 

جامعه باید طعم خاطرات رزمندگان را بچشد
در این خصوص سردار سرتیپ دوم پاسدار غلام‌رضا علاماتی، رئیس سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس گفت: رزمندگان زیادی در طول 8 سال دفاع مقدس در جبهه ها مشارکت داشتند که هر کدام به قول مقام معظم رهبری، صندوقچه‌ای از خاطرات هستند و این خاطرات باید از دل‌های این افراد احصا شود و بیرون بیاید.
 
وی با بیان اینکه مردم باید طعم شیرین خاطرات رزمندگان دوران دفاع مقدس را بچشند، افزود: این خاطرات نهفته است به همین دلیل ما باید روی زوایای پنهان – دوران دفاع مقدس- کار کنیم و با گفت‌وگو کردن با رزمندگان و اخذ خاطرات موضوعات آن مقطع را روشن کنیم.
 
سردار علاماتی با بیان اینکه سیاست‌گذاری کلانی در اینباره صورت گرفته تا بتوانیم رزمندگان را در هر استان و هرجایی که گستره جمهوری اسلامی ایران هست پیدا کنیم و با آنها صحبت کنیم، گفت: این حرکت در سراسر کشور آغاز شده است و با این حرکت در سال گذشته بیش از 100 عنوان کتاب در حوزه تاریخ شفاهی تولید شد.

 

اختصاص سهمیه به استان‌ها برای تولید کتاب تاریخ شفاهی
سرهنگ پاسدار عبدالله اسماعیلی، دبیر تاریخ شفاهی سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس نیز در حاشیه همین مراسم به خبرنگار ایبنا گفت: به ادارات کل استان‌های سازمان یک سهمیه‌ای ابلاغ شده که آنها موظف هستند براساس آن تولید آثار حوزه تاریخ شفاهی را دنبال کنند. آنها با رزمندگان مصاحبه می‌کنند و محتوای به‌دست آمده در اختیار پژوهشگرانی قرار می‌گیرد و حاصل کار بعد از تدوین و آماده‌سازی در اختیار علاقمندان به این حوزه قرار می‌گیرد.
 
وی ضمن اشاره به منویات رهبر انقلاب در خصوص تولید آثار تاریخ شفاهی افزود: هر استانی موظف شده سالانه 500 ساعت مصاحبه برای تولید آثار تاریخ شفاهی انجام دهد و تقریبا برای تولید هر اثر با یک فرد ایثارگر بین 15 الی 20 ساعت مصاحبه انجام می‌شود.
 
اسماعیلی تاکید کرد: با توجه به اینکه درگیر شرایط کرونایی هستیم و شرایط سنی و احوال ایثارگران ما باید تلاش کنیم تا آثار تاریخ شفاهی را – با سرعت- ثبت و ضبط کنیم. سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس در سطح ستاد کل متولی این امر شده و قرار است به همراه اسناد مکتوب دوران دفاع مقدس این تولیدات به شکل کتاب و محتوای برخط در اختیار پژوهشگران و علاقمندان به حوزه تاریخ دفاع مقدس قرار گیرد.
 
دبیر تاریخ شفاهی سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس همچنین گفت: این آثار در قالب مکتوب در اختیار مراکز کتابخانه‌ای و اسنادی کشور قرار می‌‌گیرد. برنامه‌ای هم وجود دارد که این تولیدات انتشار همگانی داشته باشد و فقط به شکل اسنادی در پستوهای مراکز باقی نمانند.

 

مراقب تولید کتاب‌های زیاد اما بدون مشتری باشید!
همان‌طور که صحبت‌های این دو صاحب‌نظر تولید آثار تاریخ شفاهی نشان می‌دهد تولید این آثار و انتشار آن می‌تواند پاسخ‌گوی بخش زیادی از نیازهای پژوهشی در حوزه دفاع مقدس باشد و علاوه بر آن برای شناخت عموم جامعه نسبت به مسائل دوران دفاع مقدس نیز یک منابع قابل اتکا تولید می‌شود. اما همین صحبت‌ها نشان می‌دهد تولید این آثار در سازمان اسناد و تحقیقات دفاع مقدس که حدود 7 الی 8 سال است درگیر این موضوع شده و مراکز مشابه با یکسری محدودیت مواجه است. شرایط کرونایی، کهولت سن و فراموشی خاطرات توسط افراد بخشی از مشکلات است. همچنین از بین سه میلیون نفر افراد درگیر در خط مقدم جبهه‌ها نیز همه در دسترس نیستند و به فرض در دسترس بودن کیفیت همه خاطرات یکسان نیست و ای‌بسا ضرورتی هم نداشته باشد خاطرات همه افراد در قالب کتابی مستقل تدوین شود.
 
به فرض اگر از بین همین سه میلیون نفر، تنها یک میلیون نفر رزمندگان و فعالان آن دوران در دسترس باشند و قرار باشد با توجه به محدودیت‌های تولید کتاب در کشور از خاطرات هر نفر 500 نسخه کتاب تولید شود، 500 میلیون کتاب تولید می‌شود که رقم بالایی است و با توجه به گرانی کاغذ اگر به کیفیت آثار توجه نشود و شتاب‌زدگی در تولید وجود داشته باشد، احتمالا کتاب‌ها بازار مناسبی نخواهند داشت و تولیدشان جزء هزینه چیزی بر دوش متولیان نخواهد گذشت. ضمن اینکه نیاز عموم جامعه و پژوهشگران را نیز برآورده نمی‌کند و در نهایت اثرات مدنظر از تولیدات چنین اثری نیز برآورده نمی‌شود.

 

توضیحاتی درباره کارشناسی آثار در سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس
در واکنش به چنین دغدغه‌ای رئیس سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس به خبرنگار ایبنا گفت: این کتاب‌ها فرایند کاملی را طی کردند و کار کارشناسی بر روی آنها انجام شده است و بعد اجازه چاپ گرفتند و در نهایت منتشر شدند. هر کتاب شاخص‌های مختلفی برای ارزیابی دارد؛ از نظر شکلی و محتوایی و نوع روایت‌گری دفاع مقدس که این موارد برای انتخاب آثار مدنظر قرار گرفت.
 
در ادامه علاماتی درباره اینکه در مورد کتاب‌های تاریخ شفاهی که در این سازمان تولید می‌شوند آیا مخاطب شناسی هم صورت می‌گیرد، ضمن تایید بر این موضوع گفت: البته می‌دانید کتاب‌های تاریخ شفاهی براساس واقعه‌ای است که در مقطع زمانی مدنظر اثر (کتاب) رخ داده و بر این اساس مخاطب آثار می‌توانند مخاطب عام باشند.
 
یک تیم ملی 10 نفری آثار را ارزیابی می‌کنند...
در پاسخ به همین دغدغه‌ها دبیر تاریخ شفاهی سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس نیز گفت: برای تولید آثار یک فرایند کارشناسی وجود دارد و برای اجرای این فرایند یک تیم متشکل از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و همچنین ایثارگران و رزمندگان وجود دارند. این تیم شامل نمایندگانی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتش جمهوری اسلامی ایران، سازمان‌های نظامی و لشکری و کشوری و نهادهای دیگر هستند. این تیم متشکل از 10 نفر است و نهادی فرانظامی محسوب می‌شود. در واقع این تیم با نگاهی ملی تشکیل شده است.
 
وی افزود: این کتاب‌های تولید شده –اولیه- به گروه مذکور ارجاع داده می‌شود و آنها کتاب را از نظر محتوایی ممیزی می‌کنند. بعد از اینکه محتوا ممیزی شد، ایرادات آن برطرف می‌شود. البته بعضی مطالب ممکن است مشمول طبقه‌بندی‌هایی شود و اجازه انتشار پیدا نکنند.

 

چرا 30 سال بعد جنگ هنوز اسناد طبقه‌بندی داریم؟!
اسماعیلی درباره علت اینکه چرا بعد از 30 سال از وقوع جنگ باز آثار دارای طبقه‌ بندی هستند و بعضی اسناد از حالت طبقه بندی خارج نمی‌شوند نیز این‌طور پاسخ داد: طبق ابلاغیه مرحوم سرلشکر فیروزآبادی قرار شد 98 درصد از اسناد مرتبط با دوران دفاع مقدس از رده‌بندی خارج شوند. این موضوع به این دلیل است که 30 سال از وقوع جنگ می‌گذرد با این حال حدود 10 درصد محتواهایی که در آثار تاریخ شفاهی هنوز اجازه انتشار ندارند.
 
وی در اینباره گفت: دلیل اینکه برخی آثار هنوز حالت طبقه بندی دارد به دلیل این است که امکان دارد ایثارگر و رزمنده‌ای به عنوان مثال در غرب کشور خاطراتی را مطرح کند اما ابراز این موضوع از سوی گروهک‌های –تروریستی- در منطقه باعث تهدیداتی برای خانواده آنها شود. به همین دلیل این مطالب به شکل عام منتشر نمی‌شوند اما خاطرات به عنوان سند ثبت و ضبط می‌شود و در سیستم می‌ماند تا در آینده دسترسی –عمومی- آن داده شود.