به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين اثر كه يازدهمين كتاب از مجموعه آثار «ايرانيان و قرآن» است، تفسير گران‌سنگ «كشف‌الاسرار» را به نسل جوان قرآن‌پژوه معرفي مي‌كند.
 
هدف اصلي اين مجموعه، شناسايي تفسيرپژوهان فارسي زبان است.
خواجه عبدالله انصاري يكي از مهم‌ترين مفسران فارسي زبان قرن پنجم هجري به شمار مي‌آيد و همان‌گونه كه ميبدي در آغاز كشف‌الاسرار بازگو مي‌كند، اصل اين تفسير از تفسير «الهروي» يا تفسير خواجه عبدالله انصاري بوده كه آن در دسترس ميبدي قرار داشت، ولي اينك در دسترس ما نيست و همچنين شرح احوال ميبدي بر ما پوشيده مانده است.

شرح احوال خواجه عبدالله انصاري
نام و نسب: ابو اسماعيل عبدالله‌بن محمدبن احمدبن علي‌بن جعفربن منصوربن مت ـ‌مست‌ـ معروف به شيخ‌الاسلام ابواسماعيل انصاري هروي، حافظ و عارف از نسل ابو ايوب انصاري يكي از ياران بنام پيامبر خدا(ص) است. نام وي «عبدالله»، كنيه‌اش «ابو اسماعيل» و نسبتش انصاري هروي. او را انصاري گويند زيرا منسوب به ابو ايوب انصاري است كه جزو انصار مدينه و از ياران پيامبر خدا(ص) بود و هروي گويند زيرا اهل هرات است.

الفاب وي بي‌شمار است نظير؛ خواجه، شيخ‌الاسلام، پير هرات، پير طريقت، حافظ، عارف و عارف محقق. اخبار خانواده خواجه عبدالله انصاري جز بخشي از زندگي پدر او، ابومنصور محمد انصاري، بر ما روشن نيست. بنا بر اطلاعاتي كه موجود است پدر او كه مردي صادق، متقي، با وقار و با ورع بود، در ايام جواني، شايد در آغاز، دست ارادت به ابوالمظفر ترمذي داد و پس از آن به نزد شريف [سيد] حمزه عقيلي هروي كه در بلخ مي‌زيست رفت و در اين ايام وقتي صافي و دلي فارغ داشت و به خدمت پير خويش شريف حمزه عقيلي مشغول بود.

خواجه عبدالله انصاري در جمعه دوم شعبان سال 396 هجري برابر با ارديبهشت 385 خورشيدي و مه 1006 ميلادي در «كهندژ» يا «قهندز» هرات به وقت غروب آفتاب، زاده شد. خود درباره ولادتش مي‌گويد: «من ربيعي‌ام، در وقت بهار زاده‌ام و بهار را سخت دوست دارم، آفتاب به هفدهم درجه ثور بوده است كه من زاده‌ام. هرگاه كه آفتاب به آنجا رسيد، سال من تمام گردد و آن ميانه بهار بود وقت گل و رياحين.»

عبدالله، مراحل و مراتب كسب علم و دانش را يكي پس از ديگري پشت سرگذاشت. استعداد و حافظه او از همان زمان، توجه استادان او را كه با دقت بوسيله پدرش انتخاب شده بودند به خود جلب ‌كرد. روش او در كسب علم و دانش چنين بود كه بامداد براي قرآن خواندن نزد استاد قرائت قرآن مي‌رفت و پس از آن به درس خواند مشغول مي‌شد، شش روي ورق مي‌نوشت و از بر مي‌كرد، سپس زمان رفتن نزد اديب و نوشتن و حفظ كردن بود. ساعات روز و شب را براي انجام درس‌هاي مختلف تقسيم كرده بود. لحظه‌اي فراغت نداشت و بيشتر روزها تا شب هنگام و پس از نماز خفتن ـ‌عشا‌ـ هنوز گرسنه بود و در اين وقت شب نيز در نور چراغ مشغول نوشتن حديث مي‌شد. هرچيز كه از زير قلم او مي‌گذشت، در حافظه او ثبت مي‌شد.

توانايي او در شعر فارسي و عربي در ايام كودكي و در دبيرستان بر همگان آشكار شده بود و مورد حسادت شاگردان ديگر ‌قرار مي‌گرفت‌. در 9 سالگي بدان درجه از فهم و دانش رسيده بود كه مي‌توانست از محضر استاداني چون قاضي «ابومنصور ازدي» و «جارودي» املاي حديث كند. در 14 سالگي بدان پايه رسيد كه بر منبر برآمد و سخنراني كرد. قدرت حافظه او بدان حد بود كه بيش از هفتاد هزار، و به روايتي صد هزار بيت ‌عربي‌  از شاعران متقدم و متاخر عرب از بر داشت. به همين سبب بود كه وي براي تفسير آيتي از قرآن، 400 بيت شعر از شاعران جاهليت خواند كه در هربيتي از آن لغتي از آيت مذكور وجود داشت.

خواجه عبدالله انصاري تنها از 300 نفر، حديث فراگرفته بود. از اين ميان چند تن از همه مشهورترند. 

عبدالله انصاري جمعه بيست و دوم ذيحجه سال 481 هجري قمري در سن 85 سالگي دو هفته پيش از نوروز رخت به سراي ديگر كشيد و روز شنبه با وجود باران و آب فراوان او را در «گازرگاه» 10 كيلومتري هرات، همان‌جا كه بهاران به تماشاي گل و لاله مي‌رفت، به خاك سپردند و با مرگ او در واقع، دنياي اسلام نه فقط در ماتم يك زاهد و يك عارف صوفي عزادار شد، بلكه در عين حال يك محدث و يك عالم و مفسر الهي را نيز از دست داد. مرگ وي در زمان خلافت القائم بامرالله عباسي بود.

شرح احوال ميبدي
آگاهي دقيق و زيادي از زندگي اين دانشمند و عارف قرن ششم هجري در دست نيست. نام كامل او ابوالفضل احمدبن ابوسعيدبن محمدبن احمدبن مهريزد ميبدي است. در شهر «ميبد» از اطراف استان يزد متولد شده است. براساس اطلاعات ارائه شده، وي فرزند جمال‌الاسلام ابوسعيد متوفاي 480 هجري قمري است. بنا به روايات منقول در تواريخ يزد، پدر ميبدي از دانشمندان، مردان نيكوكار و عابدان اهل راز بوده و مزارش تا عهد صفويه برقرار و مورد اعتنا و توجه خاص و عام بوده است.

رشيدالدين ابوالفضل، مردي از خاندان اهل علم ميبد يزد، در اواخر قرن پنجم به دنيا آمده است. به جهت رواج فضل و فضيلت در خاندانش، مقدمات علوم ديني را خوانده، شوق آموختن و اندوختن او را به هرات ـ‌كه در آن روزگار از رونق علمي و ديني بهره‌مند بوده‌ـ كشيده است. دور نيست كه محضر درس و فيض حضور خواجه عبدالله انصاري را دريافته و يا با يك واسطه از آبشخور عرفان اين عارف بزرگ بهره‌ياب شده است. 

آثار و تاليفات ميبدي
از آثار و تاليفات وي نيز اطلاع زيادي در دست نيست. افزون بر كشف‌الاسرار كه مهم‌ترين اثر وي است؛ آن چه تاكنون از آثار او بر شرح‌حال ‌نگاران و پژوهشگران روشن شده، يكي «اربعين» است كه ميبدي از آن در تفسيرش چنين ياد كرده است: «اين خبر در علوم حقايق و تمكين ارباب معارف، اصلي عظيم است و ما شرح آن در كتاب اربعين مستوفا گفته‌ايم، كسي كه اين بيان خواهد از آنجا طلب كند». البته اثري از اين كتاب باقي نمانده نيست.

سومين اثر وي كتاب «الفصول» است. كتاب الفصول اثري در «فصالي» است. فصالي، نوعي ادبيات شفاهي و جزيي از آداب دوره رفاه و تجمل پيش از مغول است، كه فصالان به نوعي، مجالس بزرگان زمان را رونق و اعتبار مي‌بخشيدند.

تاريخ وفات ميبدي به طور دقيق روشن نيست و مزار او هم معلوم نشده است؛ گرچه در مقاله‌اي مزار او را در سلطان رشيد ميبد كه با فرم معماري قرن ششم همراه است، معلوم كرده‌اند. آن چه كه مسلم است اين است كه وي در آغاز كتاب كشف‌الاسرار تصريح مي‌كند كه در سال 520 هجري به نوشتن تفسير شروع كرده است؛ پس دوران حيات علمي وي نيمه اول سده ششم خواهد بود. پس از آن چند سال بر آن عمر گذاشته، و چند سال از عمر او گذشته، كجا رفته، كجا وفات يافته، در كدام گورستان خفته، و... مشخص نشده است.

كشف‌الاسرار و عدة‌الابرار
نام كامل اين تفسير همان گونه كه مولف آن جناب ميبدي در آغاز سخن بدان تصريح كرده، «كشف‌الاسرار و عدة‌الابرار» است كه به تفسير خواجه عبدالله انصاري معروف است. اين تفسير يكي از تفاسير كهن و پرمايه اهل سنت است كه در قرن ششم به خامه يكي از دانشمندان فرهنگ اسلامي به زبان پارسي و با نثري استوار، شورانگيز و دلپذير، آميخته با اشعار عربي و فارسي نگاشته شده است.

اين تفسير بزرگ در 10 جلد به اهتمام استاد دكتر علي‌اصغر حكمت شيرازي براي نخستين‌بار در سال 1331 خورشيدي در دانشگاه تهران با 6497 صفحه به زيور چاپ آراسته شده است. پس از آن توسط انتشارات اميركبير چندين بار تجديد چاپ نيز شده است.

تفسير كشف‌الاسرار مبتني بر تفسير بسيار مختصري است كه خواجه عبدالله انصاري نوشته و ميبدي به شرح و بسط آن پرداخته و در تنظيم مطالب و مناسبت‌گويي، نهايت ذوق و هنر خويش را نشان داده است.

تفسير وي از بزرگ‌ترين كتب تفسيري به شمار مي‌رود كه بر طريقه عرفاني و مشرب صوفيانه نوشته شده است. شيوه نوشتاري آن در بهترين سبك و زيباترين عبارت ادبي مستحكم است. بنابراين از جمله تفاسير ممتاز ادبي و عرفاني شناخته شده است كه به زبان فارسي نگارش شده و مورد توجه و مراجعه اديبان و عارفان فاضل قرار گرفته است.

تاريخ تاليف آن سال 520 هجري است؛ يعني در اوايل اين سال، ميبدي شروع به نگارش و تحرير تفسير كرد و معلوم نيست چند سال بدين كار دشوار سرگرم بوده است. او در حقيقت تفسير خواجه عبدالله انصاري را اساس كار خود قرار داده و آن را به پارسي، شرح كرد.

چاپ نخست كتاب «ميبدي و تفسير كشف‌الاسرار» در شمارگان 2000 نسخه، 227 صفحه و بهاي 48000 ريال راهي بازار نشر شده است.