سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - اکرم عباسی: خراسان شمالی یکی از استانهای غنی از نظر ادبیات در ایران است. در میان انواع حوزهها در ادبیات، ادبیات کودک در این استان نقش ویژهای در تربیت و شکلگیری هویت کودکان ایفا میکند. این ادبیات نه تنها در شکلگیری شخصیت و ارزشهای اخلاقی کودکان تاثیرگذار است، بلکه موجب حفظ و ترویج هویت ادبیات در سرزمین گنجینه فرهنگها میشود.
در این راستا نرگس برهمند شاعر و نویسنده کودک اهل خراسان شمالی در گفتوگو با ایبنا به بررسی ادبیات کودک در خراسان شمالی پرداخته است.
پیشرفتها و چالشها در ادبیات کودک خراسان شمالی
نرگس برهمند بیان کرد: ادبیات کودک در خراسان شمالی همچنان از مشکلات و کمبودهای زیادی رنج میبرد و با اینکه این حوزه در سالهای اخیر توجه بیشتری را به خود جلب کرده، اما هنوز فاصله زیادی با استانداردهای لازم دارد.
وی گفت: شاعران و نویسندگان فعال در زمینه ادبیات کودک در این استان، انگشت شمار هستند و فعالیتهای ادبی در این حوزه به صورت محدود و پراکنده ادامه دارد هر چند در دو سال گذشته جلسات و برنامههایی از سوی برخی فعالان فرهنگی و سازمانهای مردم نهاد برای ترویج کتاب کودک و کتابخوانی در سطح استان برگزار شده است.
برهمند ادامه داد: این رویدادها، هرچند در فضای مجازی و به صورت جزئی منتشر میشوند، اما نویدبخش تحولی در این حوزه هستند که خوشبختانه این برنامهها به تدریج فضای ادبیات کودک را در استان پُررنگتر کردهاند و امیدواریم که خانوادهها و مخاطبان هدف این گروهها را بشناسند و برای ارتقاء سطح آگاهی خود و کودکانشان از این فرصتها بهرهمند شوند.
وی افزود: ادبیات کودک در خراسان شمالی هنوز در مقایسه با کلانشهرها و استانهای دیگر، به نوعی مغفول واقع شده است در حالی که در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور، توجه ویژهای به ادبیات کودک صورت میگیرد و این امر نشاندهنده نیاز به تلاشهای بیشتری است تا جایگاه ادبیات کودک ارتقا و بتوان از ظرفیتهای بالقوه آن به درستی استفاده کرد.
ادبیات کودک و ضرورت فاصلهگیری از آموزش مستقیم
برهمند با اشاره به اینکه در سالهای گذشته، ادبیات کودک در بسیاری از موارد بهطور مستقیم به مفاهیم آموزشی و پند و اندرزهای اخلاقی پرداخته است، تصریح کرد: این رویکرد در برخی دورهها به دلیل نبود ادبیات کودک خاص، باعث شد که نویسندگان و شاعران از متونی که بیشتر به بزرگسالان اختصاص داشته، استفاده و با انتقال آن به کودک، قصد آموزش مفاهیم اخلاقی و اجتماعی را داشتهاند که در آن زبان کودکانه و ارتباط مستقیم با دنیای ذهنی کودک به وضوح دیده نمیشد و بسیاری از آثار صرفاً بهعنوان ابزاری برای انتقال آموزشها و نصایح به کودکان مورد استفاده قرار میگرفت.
وی تاکید کرد: این نوع آموزشهای مستقیم، که اغلب به صورت داستان یا شعر ارائه میشد، ممکن است در ابتدا برای والدین و معلمان جذاب به نظر میرسید، اما بهطور کلی به دلیل نبود تخیل و خلاقیت، نتایج مثبتی در تربیت ذهنی کودکان نداشته و بسیاری از کودکان از چنین متنهایی دوری کرده و از خواندن این آثار پرهیز میکنند چرا که این نوع محتوای آموزشی معمولاً قادر به جلب توجه و جذب تخیل آنها نیست.
وی افزود: محققان و کارشناسان حوزه ادبیات کودک معتقد هستند که یکی از اهداف اصلی شعر و داستان برای کودکان، پرورش تخیل و ذوق آنها است و متنی که فاقد تخیل، بازی و سرگرمی باشد، نمیتواند تأثیر مطلوبی در رشد ذهنی و تربیتی کودک بگذارد و برای اینکه ادبیات کودک بتواند اثرگذاری مثبت و بلندمدتی داشته باشد، لازم است که از آموزشهای مستقیم و نصیحتآمیز پرهیز و بهجای آن، به دنبال خلق آثار خلاقانه و جذاب باشیم که قادر به تحریک تخیل و انگیزههای درونی کودک باشند.
وی با تاکید بر رویکردهای نوین در ادبیات کودک گفت: ادبیاتی که بر خلاقیت، بازی و سرگرمی در کنار آموزش غیرمستقیم تأکید دارد میتوانند به پرورش ذهنی و تربیتی کودکان کمک کرده و ادبیات کودک را از حالت تکبعدی و آموزشی صرف به دنیای تخیل و هنر تبدیل کنند.
ضرورت توجه به ادبیات بومی و فرهنگ استان خراسان شمالی در تولید محتوا برای کودکان و نوجوانان
برهمند با اشاره به اینکه ادبیات بومی و فرهنگ محلی استان خراسان شمالی پتانسیل بالایی برای هویتبخشی به کودکان و نوجوانان این منطقه دارد ادامه داد: با توجه به تنوع قومیتی و زبانهای مختلف در استان، میتوان از این ظرفیتهای فرهنگی برای تقویت هویت ملی و محلی نسلهای آینده بهره برد اما متأسفانه در سالهای اخیر، این نگاه بومی در تولید کتابها و محتواهای مرتبط با کودکان و نوجوانان، کمرنگ بوده است.
وی افزود: در حالی که ادبیات کودک میتواند در تقویت هویت فرهنگی و شناخت بهتر خراسان شمالی و اقوام آن نقش بسزایی ایفا کند، تاکنون تلاشهای محدودی در این زمینه انجام شده است و تولیدات فرهنگی موجود در سرزمین گنجینه فرهنگها، به ویژه در حوزه ادبیات کودک، بیشتر به موضوعات کلی و عمومی پرداخته و کمتر به معرفی فرهنگ، زبان و هویت بومی پرداختهاند و این عدم توجه به فرهنگ بومی در کتابها و محتوای تولیدی برای کودکان و نوجوانان باعث شده تا نسل جدید، کمتر با هویت فرهنگی و سنتهای محلی خود آشنا شوند.
برهمند اذعان کرد: متأسفانه، حتی در مدارس استان نیز کتابهایی که بتوانند به شناخت و معرفی فرهنگ و هویت استان کمک کنند، در دسترس کودکان قرار ندارد و این در حالی است که تولیدات مرتبط با فرهنگ و قومیتهای مختلف بیشتر در حوزه بزرگسالان دیده میشود و برای گروههای سنی کودک و نوجوان محتوای چندانی در این زمینه تولید نشده است.
وی گفت: یکی از برنامههای فرهنگی موجود در استان، جشنواره قصهگویی کانون پرورش فکری است که در آن بزرگترها میتوانند با زبان بومی و محلی خود برای کودکان قصهگویی یا شعرخوانی کنند. اما استقبال محدودی از این برنامهها میشود که نیازمند ریشهیابی و توجه جدی به تقویت این فعالیتها در آینده است.
برهمند گفت: با توجه به این مشکلات، ضروری است که در استان خراسان شمالی برنامهریزیهای گسترده فرهنگی انجام شود تا هویت بومی و فرهنگ محلی به درستی در محتوای تولیدی برای کودکان و نوجوانان گنجانده شود و این اقدامات میتوانند از فراموشی هویت فرهنگی استان جلوگیری کرده و نسلهای آینده را با فرهنگ غنی خود آشنا کنند.
وضعیت کتابهای کودک و نوجوان در خراسان شمالی در کیفیت تولیدات و انتشارات
برهمند با اشاره به اینکه در سالهای گذشته، ناشران خراسان شمالی در حوزه چاپ کتابهای کودک و نوجوان، تولیداتی داشتهاند که متاسفانه از کیفیت مطلوب برخوردار نبوده است و بسیاری از کتابهایی که در این حوزه منتشر شدهاند بهویژه در زمینههای سازمانی و آموزشی، اغلب آثار متوسط یا ضعیفی بودهاند.
وی گفت: از جمله این آثار میتوان به کتابهایی اشاره کرد که توسط سازمانهایی مانند حفاظت محیط زیست، هلال احمر، حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، هلال احمر و نیروی انتظامی و آتشنشانی منتشر شده است که این کتابها عمدتاً جنبههای آموزشی و اطلاعرسانی دارند و بهطور معمول از نظر محتوا و تصویرگری در سطح پایینتری قرار دارند.
برهمند بیان کرد: با توجه به تجربیات شخصی و ارتباط مستقیم با کارشناسان این سازمانها، پیشنهاد شده است که کتابها قبل از چاپ، تحت نظارت دقیقتری قرار گیرند و از چاپ صرفاً بهعنوان آثار سفارشی اجتناب شود و نظارت و دقت در انتخاب محتوا، کیفیت تصویرگری و جنبههای تربیتی آثار میتواند به ارتقاء سطح تولیدات کمک کند و از انتشار کتابهای سطحی جلوگیری نماید.
وی افزود: البته در میان ناشران استان، آثار قابلتوجهی نیز دیده میشود که با دقت بیشتری در فرآیند چاپ و انتخاب تصویرگری منتشر شدهاند و این کتابها معمولاً از نظر کیفی در سطح بالاتری قرار دارند و نشاندهنده تلاشهای مثبت در این حوزه است و با این حال، متاسفانه آثار باکیفیت در مقایسه با کتابهای متوسط یا ضعیف در اقلیت قرار دارند و قطعاً ضروری است که در آینده ناشران استان خراسان شمالی با دقت بیشتری به تولید کتابهای کودک و نوجوان بپردازند و با همکاری کارشناسان و متخصصان این حوزه، روند چاپ و نشر را به سمت ارتقاء کیفیت سوق دهند و همچنین، نظارتهای دقیقتر بر کتابهای سازمانی و آموزشی میتواند از انتشار آثار ضعیف جلوگیری کند و به تولید کتابهای مفید و ارزشمند برای نسلهای آینده کمک کند.
نشر کتابهای کودکونوجوان در خراسان شمالی نیازمند حمایت و بهبود نظام توزیع و تبلیغ است
برهمند گفت: یکی از مشکلات عمده در حوزه نشر کتابهای کودک و نوجوان در استان خراسان شمالی، تیراژ پایین و مشکلات توزیع و تبلیغ این کتابها است و بسیاری از نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان به دلیل هزینههای بالا و نبود حمایتهای کافی از سوی ناشران و نهادهای فرهنگی، قادر به انتشار آثار خود نمیشوند.
وی تاکید کرد: هزینههای چاپ، پخش و فروش کتابها برای بسیاری از نویسندگان نوظهور و حتی نویسندگان با آثار باکیفیت، مانع بزرگی است به ویژه آن دسته از نویسندگان که هنوز کتابی از آنها منتشر نشده، اغلب از حمایتهای ناشران و اهالی نشر بیبهره میمانند و این کمبود حمایتها موجب میشود که تنها نویسندگان و شاعران نامآور و شناختهشده در این حوزه بتوانند آثار خود را منتشر و به فروش برسانند در حالی که نویسندگان جدید و مستعد، که ممکن است آثار ارزشمندی در این عرصه داشته باشند، از فرصتهای لازم برای معرفی و انتشار آثار خود محروم میمانند.
وی با بیان اینکه نیاز است هیئتهای ارزیابی و نظارتی بر چاپ کتابهای کودک و نوجوان با جدیت بیشتری عمل کنند بیان کرد: نظارتهای دقیقتر میتواند از انتشار آثار سطحی و کمکیفیت جلوگیری کرده و فرصت دیده شدن کتابهای خوب را فراهم که این امر موجب میشود کتابهای با ارزشتر و اثرگذارتر برای مخاطبان کودک و نوجوان در دسترس قرار گیرند.
برهمند مطرح کرد: ضروری است که نهادهای فرهنگی و مسئولان در استان خراسان شمالی توجه بیشتری به حمایت از نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان داشته باشند و این حمایتها میتواند شامل تأمین منابع مالی، تسهیل در فرآیند چاپ و توزیع، و همکاری با ناشران معتبر برای نشر آثار باکیفیت باشد تا ادبیات کودک و نوجوان در استان نهتنها رونق یابد، بلکه به تولید محتوای ارزشمند و اثرگذار برای نسلهای آینده کمک خواهد کرد.
وی در پایان گفت: آینده ادبیات کودک در خراسان شمالی بستگی زیادی به تلاشهای همهجانبهای دارد که باید در راستای شناسایی، تربیت و حمایت از نویسندگان کودک و نوجوان صورت گیرد و با برنامهریزی منظم و همافزایی میان نهادهای دولتی، خصوصی و فعالان فرهنگی، میتوان شرایطی را فراهم کرد که ادبیات کودک در سرزمین گنجینهفرهنگها در آینده بتواند حرفهای زیادی برای گفتن داشته باشد و آثار باکیفیتی در این حوزه تولید شود.
نظر شما