به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در تاریخ ادبیات مدرن جهان عرب، اشغال فلسطین به دست اسرائیل و انواع مصائب و بحران‌هایی که به‌دنبال این اشغال، گریبانگیر مردم فلسطین شده از موضوعاتی بوده که به انحای گوناگون در داستان‌ها و اشعار نویسندگان و شاعران عرب‌زبان بازتاب داشته و بخشی از ادبیات مدرن عرب‌زبان به آثاری با این مضمون اختصاص یافته است. رمان «دروازۀ خورشید» اثر الیاس خوری، نویسندۀ مطرح و صاحب‌نام لبنانی، از جملۀ این آثار است. این رمان، حاصل گفت‌وگوهایی‌ست که نویسندۀ آن با پناهندگان فلسطینی‌ای که ساکن اردوگاه‌ها بوده‌اند انجام داده است؛ پناهندگانی که در گفت‌وگو با الیاس خوری از تجربه‌های دردناک خود گفته‌اند. الیاس خوری همچنین برای نوشتن این رمان، تحقیقات گسترده‌ای در منابع و اسناد گوناگون مرتبط با وقایعی که در رمان به آن‌ها پرداخته شده، انجام داده است.

راوی رمان «دروازۀ خورشید» مردی به نام خلیل است که در بیمارستان اردوگاهی کار می‌کند که گروهی از فلسطینیان در آن به سر می‌برند. خلیل در چین تحت آموزش‌های پزشکی و چریکی قرار گرفته و اکنون در اردوگاه، پرستار یک بیمار در کما و در حال مرگ است و در تلاش برای زنده نگه داشتن او. این بیمار، برای خلیل به مانند پدر است و در دوران کودکی خلیل از او حمایت کرده است. یکی از کارهایی که خلیل برای زنده نگه داشتن این بیمار رو به احتضار انجام می‌دهد، قصه‌گویی مدام است؛ همان‌طور که شهرزاد «هزار و یک شب» برای به تعویق انداختن مرگ، قصه می‌گوید.

اما قصه‌هایی که خلیل برای بیمار تحت مراقبت خود نقل می‌کند، با قصه‌های «هزار و یک شب» متفاوت است. قصه‌های او قصه‌هایی واقعی از سرگذشت گروهی از انسان‌های معاصر است که گرفتار اشغال و تجاوز شده‌اند. این قصه‌ها روایتگر تاریخ دورانی هستند که وقایع رمان به آن مربوطند. خلیل در رمان «دروازۀ خورشید» به نقل قصه‌های خودش می‌پردازد و نیز به نقل قصه‌هایی که یا آن‌ها را از خود مرد بیمار شنیده و یا از دیگران. این قصه‌ها در مجموع، به تاریخ جنگ و اشغال و تبعید و پناهندگی و آوراگی شهادت می‌دهند.

از دیگر شخصیت‌های مرکزی رمان «دروازۀ خورشید» زنی به نام اُم‌ّحسن است که در ابتدای رمان، از زبان راوی، می‌شنویم که مُرده است. این زن در اردوگاه «شتیلا» قابله بوده و بچه‌هایی که در این اردوگاه به دنیا آمده‌اند هم به‌دست او از شکم مادرانشان بیرون آمده‌اند. برای همین است که همه در اردوگاه، ام‌حسن را مادر صدا می‌زنند. الیاس خوری در «دروازۀ خورشید» با انتخاب پدری در حال احتضار و مادری مُرده به‌عنوان چهره‌های مرکزی رمان خود، حکایت تلخ تبعید از وطن را به حکایت رنج‌بار یتیم‌شدگی گره می‌زند و داستان آوارگی فلسطینیان و فجایعی را که در اردوگاه بر آن‌ها می‌رود، روایت می‌کند و نیز در میان نقل فجایع و رنج‌ها و تلخی‌ها، از عشق و زندگی و تلاش و مبارزه برای فائق‌آمدن بر شرایط سخت و ناگوار و همچنین از رویای آزادی سخن می‌گوید.

رمان «دروازۀ خورشید» رمانی‌ست شکل‌گرفته از خرده‌روایت‌ها و داستان‌های گوناگون که در کنار یکدیگر، سیمایی چندوجهی از یک دورۀ تاریخی را ترسیم می‌کنند. الیاس خوری در این رمان، تاریخ را به زبان ادبیات و از منظر گمنامان، روایت می‌کند و متنی تکه‌تکه و چندپاره از تاریخ به دست می‌دهد. تکه‌پاره‌های این متن را اگر کنار هم بگذاریم، آن‌گاه به تصویری کلی و چندوجهی از داستانی که روایت می‌شود دست می‌یابیم و می‌بینیم که چه فجایعی بر یک ملت تحت اشغال رفته است.

خوری در «دروازۀ خورشید» هم تاریخ شقاوت و کشتار و آوارگی و بی‌خانگی را روایت می‌کند و هم تاریخ رنج و مقاومت و مبارزه را. او در این رمان نشان می‌دهد که چه بر سر فلسطینیان تحت هجوم اسرائیل آمد و نیز در جنگ داخلی لبنان و در اردوگاه‌ها چه بر مردم رنج‌دیده رفت.

«دروازۀ خورشید» آمیزه‌ای‌ست از حماسه و تراژدی. این رمان، به زبان ادبیات، درد مشترک مردمی از طبقات و قشرهای مختلف را فریاد می‌کند؛ مردمی که ادبیات، زبان آن‌ها شده است تا صدایشان به گوش جهانیان برسد.

جایگاه رمان «دروازۀ خورشید» و استقبال از آن

رمان «دروازه خورشید» از رمان‌های مهم الیاس خوری و از آثار مطرح ادبیات مدرن عربی است. گفتنی‌ست که این رمان پس از انتشار، از طرف کانون نویسندگان عرب رتبۀ چهل‌ودوم از صد کتاب برتر عربی را به خود اختصاص داد و نیز مورد توجه و تحسین جهان انگلیسی‌زبان واقع شد. و ترجمۀ انگلیسی آن در فهرست صد کتاب برتر سال «نیویورک تایمز» قرار گرفت و چند نشریۀ انگلیسی‌زبان دیگر، نظیر «لس آنجلس تایمز»، «دیلی تلگراف»، «ساندی تلگراف» و ضمیمۀ جهان کتابِ «واشنگتن پست»، آن را ستودند.

براساس این رمان، فیلمی هم به‌کارگردانی یُسری نصرالله، کارگردان مصری، ساخته شده است.

مختصری درباب الیاس خوری

الیاس خوری (۲۰۲۴ – ۱۹۴۸)، داستان‌نویس، روزنامه‌نگار، نمایشنامه‌نویس و منتقد ادبی اهل لبنان بود. او در خانواده‌ای مسیحی در بیروت متولد شد و در جنگ داخلی لبنان با جبهۀ نیروهای چپ‌گرا، ملی‌گرا و فلسطینی همراه شد.

خوری همکاری با نشریات مختلفی را در کارنامۀ کاری خود دارد که از جملۀ آن‌ها می‌توان مجلۀ «الکَرمِل»، که محمود درویش، شاعر مشهور فلسطینی، آن را درمی‌آورد، اشاره کرد و همچنین مجلۀ «مواقف» که ادونیس، شاعر مشهور اهل سوریه، آن را منتشر می‌کرد. سردبیری مجلۀ «مطالعات فلسطین» از دیگر فعالیت‌های الیاس خوری در حوزۀ روزنامه‌نگاری بود.

مدیریت تئاتر بیروت، تدریس ادبیات عربی و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه امریکایی بیروت و دانشگاه کلمبیا در نیویورک از دیگر فعالیت‌های الیاس خوری در دوران حیات او بود. «کوه کوچک» و «سرزمین غریبان» از جمله آثار این نویسنده هستند.

رمان «دروازۀ خورشید» با ترجمۀ نرگس قندیل‌زاده در نشر نی منتشر شده است.