به گزارش سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: کتاب «اسطوره دولت» (The Myth of the State) یکی از آثار شاخص ارنست کاسیرر، فیلسوف نئوکانتی آلمانی است که در دههٔ ۱۹۴۰ نوشته شد. این کتاب با ترجمه قابل اتکای یدالله موقن و انتشار توسط انتشارات هرمس، راهی بازار کتاب ایران گشته است. کاسیرر در این اثر، ریشه‌های فرهنگی، روانی و نمادین قدرت سیاسی را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که اسطوره چگونه از دوران باستان تا عصر مدرن، به ویژه در قرن بیستم و ظهور نظام‌های توتالیتر، در عرصه سیاست باقی‌مانده است. این کتاب، تحلیلی فراتر از تاریخ صرف ارائه می‌دهد و با رویکردی فلسفی و انسان‌شناسانه، ساختارهای کارکردی اسطوره در ذهن و فرهنگ بشر را برای مخاطبان روشن می‌سازد؛ مخصوصاً برای آنان که دغدغهٔ فهم ریشه‌های هویتی و فرهنگی قدرت و سیاست دارند.

تعریف اسطوره در بنیان‌های اندیشگی کاسیرر - بخش اول کتاب

در مقدمه و بخش اول، کاسیرر به تحلیل فلسفی و انسان‌شناسانه اسطوره می‌پردازد و تاکید می‌کند که اسطوره نه یک پدیدهٔ ابتدایی یا کودکانهٔ فرهنگی، بلکه نوعی فرم نمادین است که ذهنیت بشر و سازمان‌دهی اجتماعی را شکل می‌دهد. در فصل‌هایی مانند «ساختار اندیشه اسطوره‌ای» و «اسطوره و زبان»، او نشان می‌دهد که اسطوره برمبنای عاطفه، جمع‌گرایی، و تقدس‌بخشی به امور اجتماعی استوار است و نقش بنیادین آن در مشروعیت‌بخشی به قدرت سیاسی و ساختن واقعیت جمعی دیده می‌شود. زبان نیز نزد کاسیرر تنها ابزار انتقال اطلاعات نیست، بلکه بستری برای تثبیت و بازتولید اسطوره‌های فرهنگی است. این بخش خواننده را مهیا می‌کند تا پویایی‌های عمیق‌تر اسطوره‌سازی را در سیاست مدرن در بخش‌های بعدی کتاب درک کند.

عقل و اسطوره در تاریخ اندیشه سیاسی: بخش دوم کتاب

بخش دوم کتاب به مرور تاریخی مبارزه با اسطوره در اندیشه غرب می‌پردازد. کاسیرر از یونان باستان، افلاطون و تقابل لوگوس و میتوس شروع می‌کند و مسیر اندیشه سیاسی را تا دوران مدرن پی می‌گیرد. کاسیرر نشان می‌دهد حتی افلاطون برای تبیین جهان‌بینی عقلانی خود ناچار به بهره‌گیری از تمثیل‌ها و اسطوره‌ها بوده است؛ چیزی که نشان می‌دهد اسطوره به طور کامل از اندیشه بشری حذف‌ناپذیر است. بخش مهمی از این تحلیل به نقد اندیشه ماکیاولیسم در سیاست مدرن اختصاص دارد؛ جایی که عقلانیت ابزاری جای اخلاق سنتی را می‌گیرد، اما نه با ریشه‌کن شدن اسطوره بلکه با خلق اشکال پیچیده‌تر و مدرن‌تر اسطوره‌های سیاسی.

رمانتیسم، هگل و اسطوره‌سازی دولت: زمینه‌های ایدئولوژی قرن بیستم

در ادامه، کاسیرر به بررسی جریان رمانتیسم و فلسفه هگل می‌پردازد و تاثیر آن‌ها را بر بازگشت احساسات جمعی و تقویت هویت ملی و فرهنگی به روشنی نشان می‌دهد. جنبش رمانتیسم با تاکید بر احساس و سنت، مسیر اسطوره‌سازی سیاسی را در عصر مدرن هموار ساخت. هگل در فلسفه دولت خود، دولت را تجسم “روح مطلق” دانست و آن را فراتر از فرد و جامعه مدنی نشاند؛ امری که از نگاه کاسیرر زمینه بروز تقدیس بیش از حد دولت و حتی توتالیتاریسم را ایجاد کرد. این بخش، اهمیت نگه داشتن اندیشه انتقادی و عقلانیت را در برابر هرگونه اسطوره‌سازی سیاسی و قدرت‌یابی بی‌مهار حکومت تبیین می‌کند.

اسطوره‌های سیاسی مدرن: نازیسم و فناوری در بخش پایانی کتاب

بخش پایانی و پیوست کتاب، تجلی مدرن اسطوره‌سازی را در قرن بیستم از جمله در نازیسم، فاشیسم و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای کنترل و شکل‌دهی افکار عمومی بررسی می‌کند. کاسیرر با استناد به نمونه‌هایی چون نظریه نژاد برتر و قهرمان‌پروری، نشان می‌دهد اسطوره‌های سیاسی جدید نه بازتولید ساده گذشته بلکه ساخته‌شده با شیوه‌های مدرن تبلیغات و فناوری هستند. در پانوشت‌ها نیز نقش تکنولوژی ارتباطات نوین در تعمیق و گسترش اسطوره‌های سیاسی جمعی تحلیل می‌شود.

«اسطوره دولت» نه تنها اثری ارزشمند در فلسفه سیاست است، بلکه با ترجمه سنجیده موقن، به منبعی راهگشا برای اندیشیدن درباره آسیب‌های پنهان و آشکار اسطوره‌سازی دولت در دنیای مدرن بدل شده است. کاسیرر با تکیه بر تاریخ، فلسفه و روانشناسی، از همه ما می‌خواهد عقلانیت نقادانه را در برابر جاذبه و خطر اسطوره همیشه زنده بداریم. این کتاب راهنمای ارزشمندی است برای هر اندیشمند و علاقمند به علوم انسانی که نگران سرنوشت آزادی، حقیقت و قدرت در جهان فرداست.

‌