به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، آیین پایانی انتخاب بهترین کتاب سال دفاع مقدس دوشنبه ششم اسفندماه در تالار خلیج فارس برگزار شد. این مراسم به تقدیر از شایسته تقدیرها اختصاص داشت و فردا در مراسم دیگری از برگزیدگان بیست و دومین دوره کتاب سال دفاع مقدس تجلیل خواهد شد. در این آیین برخی از پژوهشگران، سرداوران و مسئولان حوزه دفاع مقدس سخنانی را بیان کردند.
عبدالرضا کوهمال جهرمی، پژوهشگر از شرایط تالیف و نشر کتاب در زمینه جنگ گفت: در حوزه دفاع مقدس افراد زیادی قلم می‌زنند و ما قدردان آنها هستیم. با این همه تصور می‌کنم بیش از حد به آمار و ارقام تولید اثر می‌پردازیم. از آنجا که در کمیته تالیف آثار بنیاد حفظ و نشر ارزشهای دفاع مقدس هستم در آنجا شاهدم که پژوهشگران و مولفان یکی دو سال کار می‌کنند و کتابی در هزار صفحه به چاپ می‌رسانند در شمارگان دو نسخه! این اثر رونمایی می‌شود و بعد قضیه تمام.
او افزود: چنین تجربه‌ای در تالیف و نشر کتاب خودم «روی موج جنگ: بازخوانی تاریخچه و نقش رادیو جهرم در دفاع مقدس» داشتم، کتابی که به نقش جهرم در دفاع مقدس اختصاص دارد. کتابم به صورت نصف و نیمه منتشر و رونمایی شد. پس از مدتی به صورت محدود چند نسخه از آن به چاپ رسید. پس از آن هر دفعه کسی از من سراغ نسخه‌ای از کتاب را گرفت، نتوانستم به او نسخه‌ای بدهم چون در دسترس نبود.
این پژوهشگر با اشاره به رویه‌ای که در تولید و انتشار کتاب‌های دفاع مقدس پیدا شده، اظهار کرد: درد مشترک ما امروز در حوزه نشر دفاع مقدس این است که سی جلد کتاب به چاپ رسیده اما ۱۰ نسخه هم از این آثار در بازار نشر نیست. فکر نکنید که اغراق می‌کنم امروز از کتاب‌های جنگ به صورت محدود منتشر می‌شود.
کوهمال جهرمی گفت: پژوهش و نوشتن در حوزه دفاع مقدس نیاز به آموزش دارد به ویژه که امروز مخاطبان‌مان همسنگران و رزمندگان نیستند، بلکه با نسلی روبه‌رو هستیم که نسل روشنفکر و مطالبه‌گری است که به دنبال پاسخ بسیاری از پرسش‌ها درباره دفاع مقدس است و ما با آثاری که پژوهش و تالیف می‌کنیم باید پاسخ پرسش‌های آنها را بدهیم.
غفلت از پژوهش مساله محور درباره جنگ
علی شجاعی‌صائین، سرداور بخش پژوهش‌های نظامی و سیاسی در ادامه این برنامه گفت: اگر نگاه کلی به جغرافیای ادبیات دفاع مقدس داشته باشیم به استنباط من که چندین دوره به عنوان داور پژوهش‌های سیاسی و نظامی در انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس حضور داشتم به این نکته می‌توانم اشاره کنم که سهم کتاب‌های پژوهشی در آن چندین گسترده نیست و دامنه محدود و اندکی دارد.
او ادامه داد: شاید این آب رفتن سهم کتاب‌های پژوهشی در زمینه سیاسی و نظامی چندان ترکیب گسترده و موزونی نباشد که در عوض برخی موضوعات دیگر بسیار مورد توجه است و آثار متعددی در آن به چاپ می‌رسد. با این نگاه امسال هم کتاب‌های پژوهشی به لحاظ کیفی و کمی سهم چندانی در انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس به خود اختصاص ندادند.
این سرداور کتاب‌های پژوهشی سیاسی نظامی بیان کرد: در حالی که کتاب‌های پژوهشی دارای زبان بین‌المللی به شمار می‌روند و زبان علمی و دانشگاهی است و ماندگارتر. متاسفانه از این منظر هم تعداد آثار پژوهشی کمتر است هم کیفیت‌شان چندان مطلوب و مناسب نیست. عمده کتاب‌های پژوهشی که در زمینه جنگ به چاپ می‌رسند، اغلب اطلاعات‌محور هستند به طوری که درباره یک رویداد دفاع مقدس به شما اطلاعات کافی و مطلوب را عرضه می‌کنند، اما عموماً مساله‌محور نیستند. به عبارتی پاسخ به پرسش‌های مساله‌محور در کمتر کتابی دیده می‌شود.
شجاعی‌صائین گفت: متاسفانه در زمینه مساله‌محوری چندان ورودی نداشتیم و محمد درودیان با همه آثار ارزشمندی که در زمینه جنگ تالیف کرده است، در آخرین اثرش اشاره کرده که کتابش مقدمه‌ای بر نظریه‌پردازی است. با این نگاه ما هنوز جرات نکردیم به نظریه‌پردازی ورود داشته باشیم. از این رو کتاب‌های پژوهشی در جایی که تلاش شده وارد یک مساله شوند تنها موفق شدند به ما اطلاعات بدهند. برای همین ما از وقوع تا پایان جنگ نتوانستیم به مسائل کلان جنگ بپردازیم و بگوییم جنگ ذیل کدام الگوی سیاسی و نظامی روی داده است؟ بر اساس کدام الگوی سیاسی نظامی استمرار و پایان یافته است؟
او افزود: ما به مسائل کلان جنگ کمتر پرداختیم. از این لحاظ مایه نگرانی است که نسل‌های آینده به درستی به تاریخ جنگ آشنا خواهند شد؟ آیا روایت دیگران جای روایت ما را پر نخواهد کرد؟ این مسائل مایه دغدغه و نگرانی و یکی از دلایل آن است که ما زیست‌بوم لازم برای پژوهش‌های مساله محور را فراهم نمی‌کنیم. گاهی اوقات به چنین دغدغه‌ای توجه نداریم و گاه چندان موافق نیستیم که مسائل جدید در رابطه با جنگ مطرح شود در حالی که فضای علمی امروز، فضای مساله‌محور و تشکیک در یافته‌های قبلی و طرح مساله جدید است.
این کارشناس عنوان کرد: امروز جای طرح فرضیه‌های جدید، آزمایش و اثبات آنهاست. متاسفانه فضا را برای این نوع مسائل فراهم نکردیم. از این منظر که اسناد و مدارک به راحتی در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌گیرد نه اجازه می‌دهیم که پژوهشگران مسائل جدید و نگاه نو را در زمینه مسائل جنگ مطرح کنند. ضمن اینکه زمینه مناسب برای گفت‌وگوی مستمر آنچنان که باید و شاید با پژوهشگران ایجاد نکردیم. بنابراین سخن اصلی من این است که ما زیست بوم مناسب برای پژوهش‌های مساله محور در رابطه با جنگ فراهم نکردیم و خودمان را از یک زبان بین‌المللی برای طرح حقایق و واقعیت‌های جنگ محروم کردیم.
ابتدا مردم باید جنگ را بفهمند
گلعلی بابایی، پژوهشگر و مولف دفاع مقدس ضمن انتقاد به سخنان شجاعی صائین گفت: به نظرم پژوهش باید دو بخش باشد؛ بخشی به صورت دانشگاهی و مساله محور باشد و بخش دیگر تولید ادبیاتی که عامه‌پسند باشد و عموم مردم از آن استفاده کنند. چون رهبری هم در سخنانشان بر این تاکید دارند که جنگ را طوری بنویسید که مردم بفهمند و از آن اطلاعات بگیرند. اگر قرار باشد ما همه پژوهش‌ها را به سمت دانشگاهی ببریم، نمی‌توانیم فرهنگ دفاع مقدس را به جامعه انتقال بدهیم.
او ادامه داد: شما اشاره کردید که کتاب‌های پژوهشی در زمینه جنگ نتوانسته به نیازهای پژوهشی مساله محور پاسخگو باشد، اما من با تجربه‌ای که در این زمینه داشتم، بر این باور هستم آثاری تولید کردیم که توانسته در این زمینه موفق باشد. از جمله آثاری چون «ضربات متقابل»، «هم‌پای صاعقه»، «شراره‌های خورشید»، «کوهستان آتش»، و «زمین‌های مسلح» که کتاب‌های قطوری هستند اما به چاپ‌های متعدد رسیدند. چون مردم آنها را می‌خوانند.
این پژوهشگر دفاع مقدس بیان کرد: به نظرم مسیری که اشاره شد، مسیر درستی است چون ما باید زبان بین‌المللی در زمینه مسائل جنگ داشته باشیم و حرف‌مان را به دنیا بزنیم باید در پژوهش‌های مساله محور هم حرفی برای گفتن داشته باشیم. اما مسیری هم که طی شده در انتشار کتاب‌هایی که بتواند اطلاعات درستی درباره چندوچون جنگ بدهد، به چاپ رسیده است مثل کتاب «شراره‌های خورشید» که صفر تا صد عملیات خیبر را شرح می‌دهد.
بابایی گفت: بنابراین با انتشار کتاب‌های متنوع تلاش کردیم اطلاعات کافی درباره جنگ منتشر شود تا راه برای پژوهش‌های دانشگاه محور باز شود، اما در عین حال نباید تمام تلاش فقط از این زاویه باشد و برای مردم آثار مناسب منتشر نشود تا آنها با جنگ بیگانه باشند. هر چند کتاب‌های خاطرات زیادی منتشر شده که کارکرد خاص خودش را دارد، اما کتاب‌های پژوهشی هم در زمینه جنگ بسیار به چاپ رسیده و این عرصه خالی نمانده است.
آثار قابل قبولی در زمینه جنگ منتشر شده
سردار رمضان شریف، رئیس مرکز اسناد، تحقیقات و نشر دفاع مقدس هم در بخش دیگری از این برنامه گفت: به نظرم نباید به گونه‌ای سخن گفت که در زمینه پژوهش در دفاع مقدس آثار خوبی به لحاظ کمی و کیفی منتشر نشده است. خوشبختانه آثاری از لحاظ کمی و کیفی و تاثیرگذار هر چند در حد ناکافی داشتیم که باید مورد توجه قرار گیرد.
او با اشاره به تلاش برای مخدوش کردن برخی حقایق دفاع مقدس افزود: روشن است که صدام و حامیانش به دلایل مشخصی جنگ را آغاز کردند، اما اکنون این پرسش در اذهان ایجاد شده که چه‌کسی مقصر جنگ بوده است؟ جمهوری اسلامی یا حزب بعث؟ برخی دلیل هم می‌آورند و جالب اینکه گاهی کفه دلایل مقصربودن جمهوری اسلامی سنگین‌تر است! در حالی این مسائل امروز مطرح می‌شود که بیش از ۵۰ میلیون نفر از جمعیت ایران دوران دفاع مقدس را ندیده‌اند و تحت تأثیر تبلیغات سنیگن دشمن به ویژه در فضای مجازی و رسانه‌ای قرار دارند و این مسئولیت را سنگین‌تر می‌کند.
فرهنگ‌سازی درباره جنگ بدون کتاب ممکن نیست
سرتیپ نبی سهرابی گفت: باید راهی اندیشه شود که آثار مناسبی در زمینه جنگ منتشر شود و اطلاعات مفیدی درباره آن به نسل آینده منتقل شود. ما می‌توانیم به تعداد رزمندگان تاریخ شفاهی جنگ تولید کنیم اما این کار نیاز به عزم ملی دارد. انتشار کتاب‌های دفاع مقدس بن‌مایه فرهنگ است، فرهنگ‌سازی بدون کتاب ممکن نیست.
وی افزود: در حوزه کودک و نوجوان باید تلاش بیشتری کنیم. در این بخش به آثار فاخر بیشتری نیاز داریم. در زمینه زنان و مادران شهدا تلاش کردیم اما رویکردمان بیشتر به هفت‌هزار زن رزمنده بوده است. تولیداتی در این زمینه داشتیم اما این نکته کمرنگ مانده که میلیون‌ها زن، رزمنده‌ها را راهی جنگ کردند، مادرانی که فرزندان خود را به جنگ فرستادند. آثاری در این زمینه تولید شده اما ما کمبود فراوانی در بخش زنان دفاع مقدس برای زنان و دختران امروز داریم و باید به این بخش توجه کنیم.
سال‌های اخیر کتاب‌های فاخری به رشته تحریر درآمده
پیام سرتیپ بهمن کارگر، نیز از سوی سردار مهدی امیریان قرائیت شد، در این پیام آمده است: «فرهنگ غنی دفاع مقدس سرشار از امتیازات ویژه‌ای است که ادبیات این سرزمین را اعتبار بخشیده و ماندگار خواهد کرد. امروزه تنوع و تعدد آثار منتشره در حوزه ایثار و مقاومت حاکی از ظرفیت‌ها و فرصت‌های نوینی برای تولید آثار برتر و فاخر برای علاقه‌مندان این عرصه می‌باشد.
آنچه در عرصه‌های ادبی و هنری دفاع مقدس بیش از هر چیز دیگری لازم و ضروری به نظر می‌رسد بهره‌مندی شایسته از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های نویسندگان و ناشران متعهد و متخصص است که از مهم‌ترین دغدغه‌های فرهنگی در راستای نشر آثار دفاع مقدس می‌باشد. اگرچه در سال‌های اخیر کتاب‌های فاخری به رشته تحریر درآمده است، اما انتظار می‌رود ارتقای بیش از پیش کیفیت و سوژه‌ها و عناوین، سرلوحه کار مؤلفین و ناشرین دفاع مقدس قرار گرفته و با تفکر جهانی شدن و تعامل با فرهنگ‌های مشابه در سطح بین‌المللی عرضه گردد.
از سوی دیگر سازماندهی نشر و تولید آثار مکتوب دفاع مقدس و مقاومت ایجاب می‌کند تا متولیان این عرصه در چارچوب قواعد اصلی و بنیادین با استفاده از ابزار نوین در فضای مجازی و هوش مصنوعی، در تولید، انتشار و عرضه این آثار ارزشمند گام بردارند. بدون شک، همکاری ارزنده سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس با متولیان این حوزه، افقی درخشان را پیشِ روی همگان قرار خواهد داد تا نسل‌های آینده نیز از آن بهره‌مند شده و گنجینه‌های مکتوب دفاع مقدس پویاتر از همیشه در تاریخ این سرزمین مانا شود.
اینجانب ضمن قدردانی از برگزارکنندگان بیست‌ودومین دوره جایزه ملی انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، توفیق و سربلندی آحاد نویسندگان و ناشران فرهیخته و متعهد را در استمرار مکتب نورانی حضرت امام خمینی (ره)، شهدای عزیز انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت تحت عنایات خاصه حضرت ولی‌عصر (عج) و رهنمودهای رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه‌ای (مد ظله العالی) از خداوند منان مسألت دارم.»
در این آیین از مترجم، پژوهشگر، خادم نشر و چند تن دیگر که شایسته تقدیر بیست و دومین دوره کتاب سال دفاع مقدس بودند، تقدیر شد:
«بررسی وضعیت پژوهشی ادبیات دفاع مقدس استان فارس» علی طارمی
«تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت عبدالله حاجی صادقی» به کوشش علیرضا موحد
«پسر آشیخ محمود» از حسین علایی
«اشک حوا: حسین شاه‌حسنی» به روایت همسر شهید، سیده معصومه حسینی
«خنجر و خاکریز»، ایوب پرندآور
«خنده‌های زیتونی» از معصومه مرادی
«یتیم غوره» نوشته فاطمه بختیاری
«ماخذشناسی سلامت دفاعی دوره جنگ ایران و عراق - دفاع مقدس» مجموعه چهارجلدی، مرضیه محمدی، نصرت‌اله صمدزاده، علی خاجی، حمزه‌علی نورمحمدی تیمورزاده
«حاج فلسطین: مرور خاطره‌محور و تحلیلی زندگی شخصی، اعتقادی و نظامی شهید حاج عماد مغنیه از کودکی تا شهادت» الهه آخرتی
«یاس‌های سفید: فیلمنامه» محمدرضا ملکی
پنج کتاب زبان کردی (ئاسو، کیمیاوی، شه‌ریف، ۲۸ به فرانبار، عابد) بهروز خیریه
«رؤیاهای آمریکایی (التطلعات الامریکیه)» میسیاء جبر (جواد کلاته)
«عکاسان جنگ: کاظم اخوان» محمدحسین حیدری
«کوپه مطرب‌ها: خاطرات آزاده جانباز مجید رنجبر» حسین براتی
«خبرنگار دو دلاری: روایت چهل روز سفر به اوکراین در اولین جنگ اروپایی قرن جدید» احسان حسینی
«عبور از جاده‌های برفی» عاطفه نیک‌فطرت
«عروج در شاخه زیتون» راضیه حقیقت
«نیمه پنهان ماه؛ شهید همت» داوود اسدی
«سیب‌های حبیب» لیلا مرتضی‌پور
«نیمه پنهان ماه؛ شهید همت» سودابه آقاجانیان
تهیه سه کتاب (نیمه پنهان ماه؛ چمران و همت و کتاب او مرگ را کشت) مهدی محمدخانی
«نیمه پنهان ماه» تینا کریمی
کتابخانه حوزه هنری مازندران، آقای معصومی
کتابخانه بنیاد حفظ آثار استان سمنان، محمد حقیقی
کتابخانه تخصصی دفاع مقدس حوزه هنری، مینو حسینعلی‌زاده
خبرنگار ایسنا، ناصر ملائی
خبرنگار ایبنا، ماهرخ ابراهیمی‌پور
مدیر فعال ادبیات استانی، خانم مصطفوی
پژوهشگر فعال و اثرگذار استانی دفاع مقدس، عبدالرضا کوهمال جهرمی
نویسنده فعال، فرزانه قلعه‌قوند
نظر شما