سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برای بسیاری از مخاطبان کتاب حال و هوای متفاوتی داشت، در روزهایی که شاید کتاب و کتابخوانی کمتر در برنامه روزانه افراد جامعه باشد، همچنان کتاب در ایران پر چاپ و پر طرفدار است. با همه شرایط و مشکلاتی که مردم جامعه با آن دست و پنجه نرم می‌کنند باز هم می‌توان عشق و علاقه بسیاری به نوشتن و کتاب خواندن را دید. سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه کتاب حال و هوای متفاوت‌تری نسبت به دو سال گذشته داشت، در این دوره از نمایشگاه استقبال مردم بیش از پیش مشهود بود.
در ماه اردیبهشت و هوای مطبوعش، زمانی که در نمایشگاه کتاب قدم می‌زنید چهره‌های بشاش و مشتاق زیادی را می‌بینید که عده‌ای از آنها با عجله به سمت غرفه‌های مورد علاقه‌شان می‌روند تا کتاب مدنظرشان را تهیه کنند و عده‌ای هم جویای جدیدترین‌ها و برترین‌های کتاب هستند. البته نباید این نکته را نیز فراموش کنیم که متاسفانه کتاب و کتابخوانی در ایران با مشکلات زیادی روبه‌رو است، مشکلاتی که شاید بسیاری از آنها قدیمی و برخی نیز تازه است، مشکلاتی از قبیل کاغذ، قیمت بالای چاپ، مشکلات پخش و از همه مهم‌تر مشکل فروش برای نویسندگان، مترجمان و مولفان که این روزها هم برای خوانندگان، نویسندگان و هم برای ناشران به یک چالش تبدیل شده است.
یکی دیگر از نکته‌های پراهمیت این است که نویسندگان جوان و جویای نام در این روزها خیلی سخت می‌توانند اثری خلق کنند، زیرا هم ناشران کمتر حاضر به انجام این کارند و هم خود افراد شاید هزینه چاپ کتاب را نداشته باشند، به طور مثال وقتی در این دوره از نمایشگاه به سراغ چند نویسنده جوان رفتم متوجه نکته جالبی شدم، برخی از آنها با حسرت مشاهده‌گر نشست‌های کتاب بودند و عده‌ای هم در تلاش برای ارتباط با ناشران تا شاید بتوانند در این بازار برای خود مامن و پناه گاهی بیابند و اثری جدید خلق کنند. البته بیشتر آنها گفتند که با یک جواب مواجه شدند: «بعد از خواندن اثرتان در صورت تائید ناشران با هزینه خودتان می‌توانید کتاب را چاپ کنید!»
ناشران تاریخی و کتاب‌های پر تکرار
غرفه‌های کتاب‌های تاریخی در نمایشگاه طرفداران جالبی دارد اما نام برخی از کتاب‌ها در میان ناشران تاریخی تکراری است، بسیاری از کتاب‌ها در غرفه‌های مختلف با یک نام تکرار شده‌اند؛ مانند کتاب‌هایی که درباره کوروش و داریوش هخامنشی، هیتلر، استالین، امپراتوری‌های باستانی و… نوشته شده است.
برخی دیگر از غرفه‌ها به دلیل محصولات و طراحی چشم‌فریب جلدهای کتاب نظر مردم را به خود جلب کرده است. مردم درباره این دسته از کتاب‌ها که جلدهای جذابی دارند بر این باورند که رنگ‌ها و تصاویر کتاب برای ما جذابیت بسیاری دارد و این دسته از کتاب‌ها را بهتر می‌شود خواند و با تاریخ ایران آشنا شد. نکته مهمی که می‌تواند برای ناشران کتاب‌های تاریخی اهمیت داشته باشد این است که شاید یک موضوع ساده برای کتاب که تصاویر جذاب و رنگ‌های چشم‌فریبی دارد مشتریان پر و پا قرصی خواهد داشت. البته کتاب‌های فاخر و بی‌نظیری هم در زمینه تاریخ منتشر شده است، کتاب‌هایی که با اسناد و نقشه همراه بوده اما تبلیغی برای کتاب‌ها نشده و نتوانسته مخاطبان را به سوی خود جلب کند.
سلیقه خریداران کتاب‌های تاریخی نیز اهمیت دارد، رمان‌های تاریخی نیزیکی دیگر از دسته کتاب‌هایی است که مخاطب ویژه خود را دارد. با توجه به موضوعاتی که این روزها در سینما هم بیشتر مورد توجه قرار گرفته از جمله تاریخ آمریکا در سریال فرانکلین یا سریالی درباره اسماعیلیان باعث شده تا برخی مخاطبان به دنبال رمان‌ها یا کتاب‌هایی با توضیحات ساده در این باره باشند. در نمایشگاه سی و پنجم مثل همیشه باز هم آثار ذبیح‌الله منصوری بیشترین آثار را در غرفه‌های کتاب‌های تاریخی و رمان‌های تاریخی داشت، جالب اینجاست که افراد سالمند هنوز علاقه به خواندن کتاب‌های منصوری دارند و متاسفانه برخی از خریداران به این کتاب‌ها به عنوان یک مرجع تاریخی نگاه می‌کنند.
برخی از غرفه‌دارانی که رمان‌های تاریخی عرضه می‌کردند کتاب جدیدی در این دوره از نمایشگاه نداشتند اما همچنان کتاب‌های قدیمی‌شان با استقبال علاقه‌مندان مواجه شد و بسیاری از عناوین کتاب‌های این غرفه نیزبه پایان رسیده بود، از جمله این کتاب‌های پرطرفدار می‌توان به آریوبرزن، پوران دخت، امیرارسلان، دختر ایرانی، قصه‌های ایرانی و کلوپاترا اشاره کرد. بیشتر مخاطبان کتاب‌های تاریخی در نمایشگاه کتاب به دلیل روایت داستانی از شخصیت‌ها یا دوره‌های تاریخی علاقه بیشتری به کتاب‌های رمان دارند، البته باید در نظر گرفت که بسیاری از این رمان‌ها سندیت تاریخی ندارند و بسیاری از رویدادها و اتفاقات آنها صرفاً داستان‌پردازی از یک رویداد است.
یکی دیگر از غرفه‌هایی که در حوزه تاریخ پرطرفدار بود کتاب‌هایی درباره سلطان خراسان، کاخ گلستان، تاریخ ایران و… منتشر کرده بود که برخی از آنها با استقبال قابل توجهی روبه‌رو شده بودند. «تاریخ ایران» کتابی با تصویرهای بسیار و عکس نوشته‌های مناسب که می‌توانست اطلاعات خوبی را به مخاطبان انتقال دهد، در این کتاب تلاش شده تا با نگاهی گذرا به تاریخ ایران توضیحاتی درباره دوره‌های تاریخی داده شود و همچنین برای درک بهتر مخاطبان از تصویر استفاده شده بود. کتاب «کاخ گلستان» هم یک اثر تصویری بود که در این کتاب علاوه بر توضیحات مختلف درباره این بنای تاریخی از عکس‌های جذاب و دیدنی استفاده شده بودتا مطالب به طور کلی برای مخاطبان قابل درک باشد.
سقوط شوروی، شکست آلمان نازی و شکوه ساسانی
از جمله موضوعات دیگری که در حوزه تاریخ علاقه‌مندان خاص خود را داشت کتاب‌هایی درباره شکست آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، فروپاشی شوروی یا مطالعه تاریخ ایران در دوره ساسانی بود که وقتی دلیل این انتخاب‌ها را از مخاطبان جویا می‌شدم پاسخ‌های جالبی داشتند، مثلاً یکی می‌گفت: برای من تاریخ این دوره خیلی جذاب است، خیلی دوست دارم دقیقاً درک درستی از اتفاقات جنگ جهانی دوم داشته باشم. فردی میانسال نیز بر این نکته اشاره می‌کرد که خیلی علاقه دارم تا ببینم چه موضوعاتی باعث فروپاشی شوروی و نظام کمونیستی شد، من به تاریخ علاقه دارم، اما بیشتر تلاش می‌کنم تا کتاب‌هایی را انتخاب کنم که روایت خاطره‌گونه دارند.
یکی دیگر از پاسخ‌ها درباره انتخاب کتاب سرداران تاریخ ایران بود که می‌گفت: احساس می‌کنم خیلی تاریخ ایران مظلوم واقع شده و متاسفانه کار زیادی صورت نمی‌گیرد، وقتی این سریال‌ها و فیلم‌هایی که درباره شخصیت‌های نه چندان مطرح دیگر کشورها می‌سازند را می‌بینم تاسف می‌خورم، چون ما در کشور خودمان خیلی بهترشان را داریم. خریدار دیگری به دنبال کتاب تاریخ هخامنشی بود وقتی از او پرسیدم چنین پاسخی داد: به تازگی سریالی درباره اسکندرمقدونی ساخته شده، یک قسمتش را دیدم و دوست دارم ببینم ماجرا دقیقاً چه بود و آیا این سریال بی طرف است
در این میان بودند مخاطبانی که از قیمت کتاب‌ها گلایه می‌کردند مثلاً یکی می‌گفت: خیلی حیف که پول ندارم وگرنه اول کتاب تاریخ مغول و بعد کتاب تاریخ ایران ساسانی را می‌خریدم، کتاب‌ها خیلی گران است و برای من که یک حقوق کارگری دارم سخت است که این کتاب‌ها را تهیه کنم، ای کاش کمی ارزان‌تر بود. البته این تنها یکی از این گلایه‌ها بود، افراد بسیاری بودند که از گرانی گلایه داشتند و به واقع در چشمان و رفتارشان حسرت را می‌دیدم، بسیاری از فروشندگان هم لطف داشتند و حتی بیشتر از آنچه باید به آنها تخفیف می‌دادند.
وضعیت فروش کتاب‌های تاریخی
برای جویا شدن درباره وضعیت فروش کتاب‌های تاریخی به سراغ تعدای از ناشران کتاب‌های تاریخی رفتم که نکته‌های جالبی را مطرح کردند، یکی از غرفه‌داران چنین پاسخی داد: مخاطبان تاریخ خاص هستند، اگر رمان یا خاطره‌ای منتشر شود شاید برای مردم گذری هم جذاب باشد، اما بیشتر کتاب‌های تاریخی را که توضیحات دقیقی دارد تنها تاریخ دوستان تهیه می‌کنند.
یکی دیگر از ناشران نیز بر این باور است: متاسفانه در ذهن بسیاری فقط کتاب‌های قدیمی اهمیت بسیاری دارد یعنی به طور مثال مخاطب برای تهیه کتاب خاطرات اسدالله علم حاضر است در خیابان انقلاب به نسخه‌های قدیمی مراجعه یا فایل پی دی اف تهیه کند، اما کتاب چاپ جدید نخرد، دلیل آن هم این است که تصور می‌کنند چاپ‌های قدیمی‌تر هر کتابی بهتر است.
برخی از افراد نیز مشتاق کتاب‌های تاریخی و سیاسی بودند، آن‌هایی که ظاهراً وقت بیشتری برای کتاب خواندن داشتند و صحبت‌شان هم این بود که ترجیح می‌دهند به جای نگاه گذرا به یک موضوع، یک دوره عمیق و دقیق بخوانند. برخی نیز صورت گزینشی و از دوره‌های مختلف تاریخی در ایران و جهان کتاب می‌خرند، و مطالعه می‌کنند وقتی از آنها در این باره می‌پرسم می‌گویند: چند وقت پیش در اینستاگرام نوشته‌ای درباره صفویه و جنگ چالدران خواندم، این مطلب برایم خیلی جالب بود و دوست داشتم بیشتر از آنچه در اینترنت قابل جست و جوست بخوانم و بدانم.
مخاطبان نمایشگاه کتاب فارغ از بحث سلیقه و علاقه همچنان جویای دانستند، ثروتی غنی برای کشورمان که نشان می‌دهد مردمان ایران‌زمین هم آگاهند و هم آگاهی را دوست دارند، قطعاً مطالعه تاریخ هم مزایای بسیاری دارد که در میان خریداران کتاب‌های تاریخی چهره‌های بعضاً جوان هم دیده می‌شد، افرادی که شاید پیش‌تر هیچ مطالعه تاریخی نداشتند، اما هر کدام بنا به دلایلی به سراغ این مباحث آمده بودند.
نظر شما