به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» چهارشنبه سوم اسفند در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران نقد و بررسی شد. این کتاب، اثر برگزیده  زبان در چهلمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده است، در این نشست دکتر یدالله منصوری نویسنده کتاب، دکتر احسان چنگیزی دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و دکتر زینب محمدابراهیمی استاد زبان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی سخنرانی کردند.
 
در ابتدای این نشست احسان چنگیزی گفت: دکتر یدالله منصوری از اساتید صاحب نام زبان‌های ایرانی به ویژه زبان‌های دوره‌ی میانه و خصوصا زبان پهلوی است که آثار متعددی در این حوزه تالیف کرده است. کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» در پنج جلد تالیف شده که جلد پنجم این کتاب جایزه چهلمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را از آن خود کرده و این انتخاب سبب افتخار برای جامعه محققان زبان‌های ایرانی است.
 


وی افزود: سال‌هاست که جای خالی چنین فرهنگی در پژوهش‌های مرتبط با زبان‌های ایرانی احساس می‌شد. چند اثر، همانند واژه‌نامه بندهش یا فرهنگ کوچک زبان پهلوی اثر مکنزی قبل از این کتاب بر مبنای یک یا چند متن تالیف شده بود اما اغلب دانشجویان و پژوهشگران برای آموختن و پژوهش پارسی میانه با دشواری‌های بسیار روبرو بودند و نیاز به فرهنگی که صورت درست آوانوشت را در آن پیدا کنند، وجود داشت.
 
دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: آن دوران که هر شخصی خود به تنهایی فارسی میانه را به خط اصلی و به تنهایی مطالعه و آوانویسی کند و معناهای واژه‌ها را درک کند، گذشته است. امروزه محققان با کمترین کوشش و با وجود منابعی همچون «فرهنگ زبان پهلوی» معنی واژه‌ها را به آسانی درک می‌کنند. در واقع این کتاب این مشکل را برطرف کرده و حاصل زحمات و تلاش چندساله‌ی ایشان در 5 جلد به چاپ رسیده است.
 
چنگیزی در ادامه گفت: کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» در ذیل هر مدخل، مثال‌هایی در جملات و بافت‌های مختلف ذکر کرده است. برخی واژه‌ها توضیحات ریشه‌شناختی دارد و علاوه بر آن هر مدخل به انگلیسی هم ترجمه شده است. واژه‌ها به ترتیب حروف الفبا آورده شده‌اند و در جلد پنجم نیز فهرست‌های متنوع تدارک دیده شده است.
 
وی افزود: کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» را می‌توانیم یک اثر مهم در زبان‌های ایرانی خصوصا زبان‌ فارسی میانه یا پهلوی به شمار آوریم. این کتاب علاوه بر زبانشناسان زبان‌های ایرانی برای پژوهشگرانی که در حوزه‌های اسطوره‌شناسی و تاریخ پژوهش می‌کنند، می‌تواند بسیار مفید و راهگشا باشد.
 


در ادامه این نشست زینب محمدابراهیمی با بیان اینکه سخت‌کوشی و سلامت اخلاقی نویسنده کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» کاملا مشهود است، گفت: یدالله منصوری انسان سخت‌کوشی است و به لحاظ علمی وفاداری وی در تک‌تک مدخل‌هایی که از جاهای مختلف اخذ شده و در این کتاب آورده شده است، کاملا مشهود است و دیده می‌شود.
 
وی افزود: صبر و شکیبایی نویسنده کتاب یکی از ویژگی‌هایی بود که کمک کرد تا این اثر وزین به نگارش در بیاید که نه تنها برای زبان‌شناسان ایرانی بلکه برای همه زبان‌ها مفید و راهگشاست. از ویژگی‌های دیگر این فرهنگ، به سه‌زبانه بودن آن می‌توان اشاره کرد. کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» به سه زبان فارسی، انگلیسی و پهلوی تدوین شده است. این کتاب برای کسانی که به تمدن ایرانی علاقه‌مند هستند می‌تواند منبع بسیار خوبی باشد.
 
محمدابراهیمی بیان کرد: به عنوان یک زبان‌شناس به ویژگی دیگر این کتاب می‌توانم این‌گونه اشاره کنم که اگر کلمات مرکب بودند، با گذاشتن خط فاصله از هم جدا شده‌اند که این ویژگی برای تحلیل‌های در زمانی بسیار کمک‌کننده است. این کتاب رهنمونی برای پژوهشگران این حوزه است.
 
وی در ادامه گفت: روند تغییر کلمه در این کتاب ملموس است. هر کتابی می‌تواند معایبی هم داشته باشد. سال‌ها به عنوان یک همکار شاهد تلاش وی در نگارش این اثر بودم. کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» بسیار وزین است و می‌تواند به عنوان رفرنس و منبعی مهم در آثار پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد، اما اگر این اثر در یک جلد به طور خاص برای واژه‌های باستانی و مخاطبان عام ارائه شود نیز بسیار مفید خواهد بود.
 


در ادامه این نشست یدالله منصوری، نویسنده کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» گفت: واژه‌نامه مکنزی در حدود چهارهزار مدخل یا واژه دارد، در حالیکه این اثر در 5 جلد حاوی 25 هزار مدخل است که سال‌های بسیاری از عمرم را به خود اختصاص داده است.
 
وی افزود: بسیاری از دانشجویانی که پایان‌نامه می‌نوشتند، می‌پرسیدند به عنوان مثال فلان واژه خاص را باید کجا بیابیم، یا واژه‌ای را پیدا نمی‌کنیم و با چنین مشکلاتی روبرو بودند یا زمانی که خودم دانشجو بودم، کتاب مکنزی در دسترس ما قرار نبود و باید از کتابدار خواهش می‌کردیم و کتاب را برای شب می‌گرفتیم و در روز به کتابخانه برمی‌گرداندیم. در آن زمان امکانات الکترونیکی هم وجود نداشت. دائم این پرسش را از خودم می‌پرسیدم چرا با داشتن استادانی قدرتمند در حوزه زبان‌شناسی، یک فرهنگ گره‌گشا نداریم.
 
منصوری با بیان اینکه زبان میانه(پهلوی) مادر زبان فارسی است، گفت: شناخت این زبان یک قدم ما را به عقب‌تر می‌برد و نباید به سادگی از این موضوع گذشت. زبان فارسی برای سه هزار سال آثار دارد. باید شناسنامه این سه هزار سال مشخص شود.  از زمان فروپاشی هخامنشیان تا زمان ساسانیان 1200 سال طول کشید. خوشبختانه بیش از دو هزار صفحه متون پهلوی داریم که خوانش آن نیازمند یک فرهنگ بود تا مورد رجوع دانشمندان و علاقه‌مندان باشد.
 
وی افزود: کتاب ««فرهنگ زبان پهلوی» یک کار پژوهشی است. همت برای انجام چنین کاری سخت است. این اثر را 20 سال پیش به عنوان یکی از طر‌ح‌ها به فرهنگستان زبان و ادب فارسی پیشنهاد کرده بودم. در حد توان به میدان آمدم و چنانکه در مقدمه کتاب ذکر شده است، کامل شدن این اثر در حدود 16 سال به طول انجامید. اغلب تمام منابع مورد استفاده ما غربی است. ما که بزرگانی همچون علامه دهخدا و دکتر معین را داشتیم باید کاری درخور تولید کنیم تا با دیدن آن اثر بگویند این کار در ایران انجام گرفته است. به هر حال این اثر از انگیزه‌های جوانی من بود که به سرانجام رسید. به جوانان سفارش می‌کنم اگر حسی در وجودتان شما را به انجام کاری ترغیب می‌کند، حتما آن کار را به انجام برسانید.  
 
وی با اشاره به جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران گفت: بدون شک این جایزه انگیزه‌ای را در پژوهشگران برای خلق آثار جدید به وجود می‌آورد و آنها را ترغیب به پژوهش می‌کند. در واقع پژوهشگر با توجه به نیاز حوزه خود احساس می‌کند که باید کاری را به انجام برساند و منتظر جایزه نیست اما جایزه نشان می‌دهد که حاصل زحمات یک پژوهشگر دیده شده است و این برای کسانی که سال‌ها عمر خویش را برای به سرانجام رسانیدن کاری می‌گذارند، بسیار مهم است.
 


نویسنده کتاب «فرهنگ زبان پهلوی» افزود: از مسئولان می‌خواهم تا پژوهشگران را دریابند. دانشمندی در غرب واژه‌نامه فارسی میانه مانوی و پهلوی اشکانی را به سرانجام رسانید که در این اثر در حدود 400 ارجاع مانوی را آورده است. این دانشمند 20 هزار یورو فقط به عنوان کمک اولیه برای شروع طرح دریافت کرد. در غرب به پژوهشگر بسیار بهاء می‌دهند. اگر تشویق‌هایی همچون جایزه کتاب سال نباشد، هیچ جوانی برای پژوهش ترغیب نمی‌شود.
 
پژوهش و نگارش کتاب پنج جلدی «فرهنگ زبان پهلوی» در حدود 16 سال طول کشید و بدون اینکه یک ریال کمک از جایی دریافت کنم آن را به سرانجام رسانیدم. بهتر آن است که زحمات پژوهشگران دیده شود.