به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) «واکاوی جامعه‌شناختی هویت فردی و ملی در فضای مجازی» کتابی است به قلم علیرضا کندوانی اصل و فرهاد جبارپور که توسط انتشارات خانه فرهنگ و هنر نگاره در 122 صفحه و شمارگان هزار نسخه با قیمت 65 هزار تومان روانه بازار نشر شده است.

همانطور که از عنوان اثر برمی‌آید نقطه اتکای اصلی این کتاب بر مفهوم هویت و مرز بین هویت ملی و فردی در فضای مجازی است. فضای مجازی را بی تردید می‌توان یکی از تاثیرگذارترین تغییرات معاصر در زیست انسان امروزی دانست. امکاناتی که به واسطه گسترش ارتباطات و ایجاد جامعه شبکه‌ای در اختیار بشر قرار گرفته، توانایی‌هایی را در اختیار او گذاشته است که می‌تواند بر دو محدودیت زمان و مکان غلبه کند. بدین منظور دیگر مسافت و دوری معانی خود را به شیوه سنتی از دست داده و جهان بنا بر تعبیر مشهور مارشال مک لوهان به دهکده جهانی بدل گشته است.

در دل این تغییرات است که مفاهیمی مانند فرد و ملیت هم دچار دگرگونی و حتی فروپاشی می‌شود و یافتن مرز آن‌ها برای افراد (به خصوص کسانی که وابستگی بیشتری به فضای مجازی دارند) می‌تواند سردرگم کننده و پیچیده باشد. همانطور که در پیشگفتار کتاب آمده است: «مفهوم هویت در سال‌های اخیر به ویژه بعد از ظهور عصر مدرنیته به شدت متاثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات بوده است و فضای مجازی، نقشی پررنگ در شکل‌گیری یا تغییر هویت کاربران، به ویژه جوانان داشته است. هویت افراد در سایه تحولات بشدت متاثر شده، نقش مکان در شکل‌دهی هویت کم رنگ می‌شود و در عوض نقش زمان بسیار مهم می‌گردد، بطوری که انسان‌ها با کمک تکنولوژی ارتباطات در هر لحظه و زمانی می‌توانند با انسان‌های دیگر ارتباط برقرار نمایدند که این منجر به آشنایی افراد و با فرهنگ‌ها و هویت‌های گوناگون می‌گردد و افراد با منابع هویت‌یابی متکثری روبه رو گشته و هویت‌یابی شکلی غیر محلی و بیشتر جهانی پیدا می‌کند.»

کتاب در راستای تشریح این فرآیند در 4 فصل سامان یافته است. فصل نخست با عنوان مفهوم هویت همانگونه که از عنوانش مشخص است تمرکز خود را بر تشریح واژه هویت قرار داده و مفاهیمی مانند هویت فردی، مفهوم هویت ملی، ابعاد و عناصر سازنده هویت ملی، نظریه‌های جامعه‌شناسی و هویت، تئوری‌های هویت و مفهوم هویت در دوره‌های سنتی، مدرنیته و پسا مدرینیته را برای خوانندگان شرح می‌دهد. در این بخش رویکرد ساخت‌گرا، ذات‌گرا و گفتمانی در بخش نظریه‌های جامعه‌شناسی مرتبط با هویت و نظریه جرج هربرت مید(کنش متقابل نمادین)، هویت از دیدگاه بورک و تیزش و آنتونی گیدنز در بخش تئوری‌های هویت آورده شده است.

انواع جوامع انسانی بر مبنای ارتباطات عنوان فصل دوم کتاب است. از آنجایی که تغییرات ارتباطی نقطه مرکزی مباحث کتاب است. نویسندگان فصل دوم اثر خود را به معرفی انواع جوامع انسانی بر مبنای ارتباطات اختصاص داده‌اند. در این فصل ابتدا تعاریف جامعه سنتی، جوامع صنعتی، جوامع پست‌مدرن، جوامع اطلاعاتی، جوامع مجازی و جوامع مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی آورده شده است و در ادامه کارکردهای مثبت و منفی و مزایا و معایب شبکه‌های مجازی بر شمرده شده. نویسندگان در ادامه به توضیح برخی از مفاهیم رایج و بنیادی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی چون اینترنت و مولفه‌ها و تاریخچه آن، سخت افزار، پادکست، ایمیل، تلگرام و .. پرداخته‌اند و در پایان نظریات مهم و موثر در باب فضای مجازی چون نظریه موج سوم تافلر، نظریه مارشال مک لوهان، دیوید رایزمن و یورگن هابرماس را برای خوانندگان آورده‌اند. این فصل با رویکردهای نظری در خصوص فضای مجازی و هویت شامل نظریه‌های اجتماعی خوشبینانه، نظریه‌های بدبینانه اجتماعی با رویکرد منفی و نظریه‌های ترکیبی یا میانه رو به پایان می‌رسد.

فصل سوم کتاب با عنوان هویت فردی و فضای مجازی به بررسی عملکرد فرد در فضای مجازی می‌پردازد و مفاهیمی چون آزادی عمل، طغیان من فاعلی در فضای مجازی، گمنامی، هویت‌های کاذب، هویت‌های چندگانه و.. را بررسی می‌کند. نویسندگان در انتهای این فصل به تشریح بحران فردی و فضای مجازی می‌پردازند.

نویسندگان بخش چهارم و پایانی کتاب خود را به فضای مجازی و هویت ملی اختصاص داده‌اند. تعریف مفهوم ملت، شاخصه‌های دولت در جوامع سنتی و مدرن، جهانی شدن و نسبتش با هویت ملی در عصر جدید و تاثیر دوگانه فضای مجازی بر هویت ملی از جمله موضوعات مورد پرداخت در این فصل هستند.