خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در شرایط کرونا کتابخانه‌ها که یکی از اصلی‌ترین مراکز ترویج کتاب‌خوانی هستند، با محدودیت‌ و تعطیلی مواجه شدند و خدمات ارائه منابع به اعضاء و علاقه‌مندان، رنگ و بوی دیگری گرفت. کتابخانه‌های مختلف در سراسر کشور به‌ویژه کتابخانه‌های بزرگ و مرجع همچون کتابخانه مجلس شورای اسلامی به‌منظور برون‌رفت از این بحران و کاهش تاثیرات ناشی از آن اقداماتی را در دستور کار خود قرار داد.
 
در این‌باره گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام غلامرضا قاسمیان، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی انجام داده‌ایم که در آن به مواردی ازجمله؛ ارائه خدمات آنلاین و غیرحضوری کتاب‌خوانی به اعضاء در شرایط کرونا، استانداردهای ارائه خدمات غیرحضوری به مخاطبان، مناسب‌سازی کتابخانه برای نابینایان، خرید منابع کتابخانه‌ای پرداخته‌ شده است.
 
 
از چهارم تیرماه که به سمت رئیس کتابخانه رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی​​ منصوب شدید، در شرایط کرونا بودیم و کتابخانه‌ها در مقاطع طولانی، به‌دلیل رعایت ملاحظات بهداشتی تعطیل می‌شد. کتابخانه مجلس برای تداوم ارائه خدمات در شرایط کرونا چه اقداماتی را انجام داده و یا در دست انجام دارد؟
از همان روزهای نخست، شماره تلفن و پست الکترونیکی‌ای برای ارتباط با مراجعان کتابخانه و ارسال منابع اطلاعاتی‌شان در نظر گرفته شد؛ همچنین کارشناسان بخش‌های مختلف کتابخانه، پاسخگوی پرسش‌های مطرح شده در تماس‌های تلفنی و پست الکترونیکی بودند. پس از آن در تلاش و هم‌فکری برای دستیابی به بهترین راهکارهای ارائه خدمات مجازی، ایده بازگشایی کتابخانه و موزه مجازی کلید خورد؛ البته شکل‌گیری کتابخانه مجازی، اقدامی بزرگ و زمان‌بر است؛ اما با تلاش‌های صورت‌گرفته به‌زودی قابل ارائه خواهد بود. موزه مجازی نیز در بهار 1400 رونمایی می‌شود و در وب‌سایت کتابخانه مجلس قابل دسترس خواهد بود.
 
تصویر تعداد زیادی از نسخ خطی و منابع سنگی و سربی کتابخانه پیش از این در وب‌سایت کتابخانه مجلس قابل مشاهده و دانلود رایگان بود. این منابع هم‌اکنون نیز قابل دسترس است. با تکمیل طرح بزرگ اسکن منابع و ایجاد کتابخانه مجازی مجلس، تصویر همه منابع این مرکز قابل مشاهده خواهد بود. برای بارگذاری مناسب منابع نیز نیاز به توسعه زیرساخت بود که با رایزنی‌، سامانه مناسب آن انتخاب شد و هم‌اکنون در حال بارگذاری منابع دیجیتال شده بر این سامانه هستیم که به زودی در دسترس مخاطبان قرار خواهد گرفت.
 
یکی دیگر از منابع مهم کتابخانه مجلس، مشروح مذاکرات دوره‌های مختلف مجلس است. دوره‌های مجالس ملی و سنا و فایل پی‌دی‌اف دوره‌های مجلس شواری اسلامی تا یک‌سال قبل در وب‌سایت کتابخانه مجلس بارگذاری شده بود، اما قابلیت جستجو نداشت. برای تسهیل در بهره‌مندی پژوهشگران از مشروح مذاکرات نیز تفاهم‌نامه‌ای با مجلس شورای اسلامی برقرار شده که در بستر مناسب، با قابلیت جستجو در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد. در این مدت تلاش شده از طریق وب‌سایت کتابخانه مجلس و صفحه‌های مجازی این مرکز، اطلاع‌رسانی مناسبی در مورد اقدامات کتابخانه صورت بگیرد.
 
بدون تجربه قبلی درباره شرایطی مثل ویروس کرونا، چطور به ایده‌های موثر در حوزه ترویج کتابخوانی و دسترسی مخاطبان به منابع اطلاعاتی رسیدید؟
با توجه به گسترش و تحولات حوزه فناوری اطلاعات، ایده کتابخانه مجازی یا دیجیتال، از سال‌ها پیش در کتابخانه‌های بزرگ دنیا مطرح شده بود؛ اما شیوع کرونا و بسته شدن راه‌های ارتباط حضوری، تلاش برای تحقق این ایده را پررنگ‌تر کرد.
 
استاندارد کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس برای ارائه خدمات غیرحضوری به مخاطبان در ایام کرونا چه بود؟
کتابخانه مجلس نیز مانند سایر نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی مجبور به رعایت قوانین کشور و به‌ویژه قوانین مربوط به حق تألیف است. بر این اساس در زمینه کتاب‌های تازه انتشار، محدودیت‌هایی وجود دارد. ارائه تصویر دیجیتالی از صفحات کتاب‌هایی که تا اوایل دهه 1360 منتشر شده‌اند، بدون اشکال است؛ اما امکان ارائه تصور دیجیتالی تنها 20 درصد از صفحات کتاب‌های جدید، تا سقف 100 صفحه وجود دارد. در ارائه سایر منابع اعم از خطی، نشریات و اسناد نیز ملاحظات خاص و سخت‌گیرانه‌ای وجود ندارد و تلاش می‌شود این منابع در کمترین زمان برای متقاضیان ارسال شود. 
 


یکی از مسائل مهم در کتابخانه‌ها، بحث مناسب‌سازی کتابخانه برای نابینایان است، استاندارد‌های کتابخانه مجلس برای مناسب‌سازی کتابخانه برای نابینایان چیست و تاکنون چه خدماتی را انجام داده است؟
کتابخانه مجلس، کتابخانه‌ای پارلمانی است که برای ارائه خدمات کتابداری و پاسخگویی به نیاز‌های علمی و اطلاعاتی نمایندگان مجلس ایجاد شده؛ اما بنا به خواست مجلس، به پژوهشگران نیز خدماتی ارائه می‌شود. به‌دلیل کمبود فضای کتابخانه و همجواری این مرکز با مجلس شورای اسلامی، به‌ویژه پس از حمله تروریستی داعش و ایجاد تدابیر امنیتی وسیع‌تر، حضور طیف وسیعی از مراجعان امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین تاکنون برای ارائه خدمات به روشندلان، امکانات خاصی فراهم نشده و تنها روزنامه «سپید» به خط بریل در آرشیو این مرکز موجود است. امیدواریم در ساختمان جدید کتابخانه ـ که در مراحل پایانی ساخت است ـ امکانات لازم برای حضور طیف وسیعی از پژوهشگران ازجمله نابینایان فراهم شود.
 
می‌دانیم که دسترسی به فایل الکترونیکی کتاب‌ها در بسیاری از کتابخانه‌های دنیا مسأله است. به‌ویژه کتابخانه‌های دانشگاهی که دانشجویان می‌توانند از خانه به آن دسترسی داشته باشند. ظاهرا این قضیه در کتابخانه‌های کشور چندان مورد توجه قرار نگرفته بود اما کرونا دلیلی شد که به این موضوع هم توجه کنیم. آیا این فعالیت در کتابخانه‌ مجلس وجود دارد یا اقداماتی برای دسترسی مخاطبان به این امر صورت گرفته است؟
دسترسی به منابع خطی و سنگی و سربی از طریق وب‌سایت کتابخانه، پیش از کرونا نیز میسّر بوده است. تنها خلأ موجود، دسترسی به منابع چاپی و نشریات است. مشکل اصلی برای دسترسی به کتاب‌های چاپی، حق تألیف است و نمی‌توانیم نسخه دیجیتالی همه صفحات کتابی را که جدیداً چاپ شده است، در اختیار مراجعه کننده قرار دهیم. امیدواریم با ایجاد کتابخانه مجازی مجلس، به‌زودی منابع این مرکز تا حد مقدور، در دسترس پژوهشگران قرار بگیرد.
 
در سال جاری چه تعداد کتاب معادل چه مبلغ خریداری شد و تعداد عناوین جدید کتاب برای سال آینده چه تعداد هستند؟
کرونا محدودیت‌های زیادی برای فراهم‌آوری منابع کتابخانه‌ها به وجود آورد. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و سایر نمایشگاه‌های کتاب استانی در سال 1399 برگزار نشد. راه دیگر تأمین منابع این مرکز، از طریق قانون واسپاری است. طبق این قانون، باید یک نسخه از هر کتابی که تیراژ بالای سه هزار نسخه دارد، در اختیار کتابخانه مجلس قرار گیرد؛ اما با توجه به وضعیت چاپ و نشر، تیراژ کتاب‌ها بسیار کم شده و کتابی به کتابخانه فرستاده نمی‌‌شود. با این تفاسیر، در سال 1399، تعداد 4500 جلد کتاب به منابع این مرکز افزوده شد. از این تعداد، 1493 جلد کتاب به صورت مراجعه مستقیم و غیر‌حضوری از نمایشگاه مجازی کتاب تهران خریداری شده است. پیش‌بینی می‌شود در سال 1400 در صورت دریافت بودجه مناسب، حدود 4000 جلد کتاب از ناشران داخلی و خارجی خریداری شود.
 
درباره با فرایند خرید کتاب برای کتابخانه‌ مجلس، کمیته خرید کتاب بر اساس چه فرایندی، نیازمندی‌ها را شناسایی کرده و کتاب خرید می‌کند؟
از آن‌جا که انتخاب منابع به‌صورت انفرادی ممکن است منجر به تأثیر سلیقه و برهم‌ خوردن تعادل مجموعه شود، کمیته انتخاب منابع در خرید و تهیه منابع، نقش مهمی دارد. این کمیته متشکل از مدیر مجموعه‌سازی، مدیر امور کتابخانه‌ای و کارشناسان خبره برحسب موضوع بوده و براساس اصول حاکم و نیازسنجی، انتخاب منابع را انجام می‌دهند. انتخاب منابع با ملاحظه اعتبار منابع که شامل اعتبار علمی و اشتهار نویسنده، اعتبار ناشر، جنبه‌های فنی و ظاهری، کیفیت‌های هنری، امکانات کتابخانه و محتوای مرتبط با عرصه‌های موضوعی کتابخانه است، انجام می‌گیرد.
 
طبق گفته‌های شما در نخستین نشست خبری، قرار بود تمامی منابع موجود در کتابخانه تا پایان سال جاری دیجیتال‌سازی شوند، آیا این اقدام صورت گرفته است؟ لطفا آماری بیان کنید.
هدف از دیجیتال‌سازی منابع کتابخانه‌ای- اعم از اسناد، کتب خطی، سنگی و سربی(نفیس)، گزارش‌های دولتی، نشریات و...، ایجاد یک آرشیو الکترونیکی و دیجیتالی از منابع موجود به‌منظور بهینه‌سازی، مدیریت صحیح و حفظ و نگهداری اطلاعات از هرگونه تهدید و آسیب و دسترسی سریع و آسان مخاطبان به منابع قدیمی و در معرض آسیب است؛ از این رو دیجیتال‌سازی منابع کتابخانه در سال 1399 با سرعت و جدیتی بیش از گذشته، ادامه یافت. برای تسهیل این مهم، پنج دستگاه جدید A4  و A3  خریداری و پنج دستگاه خراب و از کار افتاده نیز تعمیر شد. اما متأسفانه از یک طرف با توجه به دوران همه‌گیری کرونا، حضور کارمندان کمتر شد و از سوی دیگر کار رف‌خوانی همه منابع در این ایام انجام شد. با رف‌خوانی منابع مشخص شد که آمار نسخ خطی اسکن نشده، بسیار بیشتر از تعدادی است که قبلاً اعلام شده است. به این ترتیب تصوری که از منابع اسکن نشده داشتیم، بسیار کمتر از تعداد واقعی آن بود.
 
با این وجود، تا پایان اسفندماه 99، یک میلیون و 344 هزار و 161 برگ از اسناد مرتبط با قبل از انقلاب اسلامی و 4 میلیون و 467 هزار و 20 برگ از اسناد بعد از انقلاب اسلامی و همچنین 3 میلیون و 296 هزار و 206 برگ معادل 18 هزار و 667 جلد کتاب چاپی و 4 میلیون و 499 هزار و 24 برگ کتاب خطی معادل 25 هزار و 842 جلد و 5 میلیون و 341 هزار 89 برگ نشریه  معادل 267 هزار و 307 شماره و 2 میلیون 916 هزار و 340 برگ معادل 17 هزار و 129 جلد کتاب سنگی و سربی اسکن و دیجیتال شد.   
دیجیتال‌سازی منابع کتابخانه، پروژه بزرگی بود که تاکنون بیش از 90 درصد آن انجام شده است. حجم فعالیت‌های انجام شده را ـ به‌ویژه در این ایام و با مشکلات پیش رو ـ می‌توان با سایر مراکز مقایسه کرد. البته این پروژه در بهار 1400 به اتمام خواهد رسید.
 
اقدام طراحی موزه چندبعدی و دیجیتال کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
طراحی و استقرار موزه مجازی که نخستین‌بار در موزه مجلس انجام می‌شود، یکی دیگر از برنامه‌های کتابخانه مجلس بوده است. برای اجرای این طرح از افراد و شرکت‌های متخصص دعوت به همکاری شد و پس از بررسی نمونه کارها و انتخاب گروه مورد نظر، طی بازه زمانی یک ماهه، عکس‌های 360 درجه از محیط موزه تهیه شد و با همکاری گروه مذکور، ظرف یک ماه، پروژه موزه مجازی به بهره‌برداری رسید که به زودی بر وب‌سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی قابل مشاهده خواهد بود. از ویژگی‌های جالب این موزه مجازی، تراولینگ(traveling) آن است. از دیگر اقدامات انجام شده درباره موزه مجلس در سال 99، می‌توان به شناسایی و سازماندهی تعداد 50 قطعه از تابلو‌ها و آسیب‌شناسی و مرمّت 44 قطعه تابلو اشاره کرد که در مقایسه با سال‌های گذشته رشد فزاینده و چشم‌گیری داشت.
 
چشم‌انداز شما برای انجام اقدامات و ارائه خدمات بهتر از نظر ارائه خدمات غیرحضوری یا دسترسی مخاطبان به کتاب در شرایط کرونا در سال پیش‌رو چیست؟
طراحی جدید وب‌سایت کتابخانه با رویکرد ارائه منابع دیجیتالی، تصویربرداری و اسکن منابع با جدیت بیشتر و تلاش برای به انجام رساندن پروژه کتابخانه مجازی، از اموری است که در سال 1400 انجام خواهد شد. از دیگر برنامه‌های کتابخانه، دسترسی آسان‌تر به مشروح مذاکرات مجلس است که این مهم نیز در تفاهم‌نامه و مذاکراتی که با مجلس صورت گرفته، در حال انجام است.