تفسیر المیزان و علوم انسانی اسلامی به بسیاری از سؤال‌ها پیرامون علوم انسانی و اسلامی کردن علوم پاسخ داده است که باید از این منبع غنی برای بنای نظام اسلامی بهره جست. با نگاهی به این کتاب درمی‌یابیم که بخش مهمی از تلاش‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، ناظر به تلاش برای یافتن بهترین نظام سیاسی برای جامعه بشری با پشتوانه دیدگاه فلسفی و عقلی ایشان است.
نتیجه این تلاش‌ها علامه را به ارائه چارچوبی منسجم از ماهیت سیاست در قرآن رهنمون می‌سازد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که از دیدگاه علامه طباطبایی سیاست در اسلام بخشی از منظومه منسجم اندیشه اسلامی است که در وحی، سیره و سنت معصومین ریشه دارد. علامه طباطبایی سیاست را آمیزه‌ای از امور مادی و معنوی می‌داند که همه ابعاد زندگی بشر را دربرمی‌گیرد و این بزرگترین سیاست اسلامی از سیاست غیر اسلامی از دیدگاه علامه طباطبایی است؛ زیرا در حالیکه ایشان سیاست اسلامی را ابزاری برای هدایت و خدمت به حیات مادی و معنوی بشر می‌شناسد، سیاست غیر اسلامی را رهاورد عینیت‌گرایی و مادیت‌محوری توصیف می‌کند که کمترین توجهی به دین و ارزش‌های دینی ندارد.
از دیدگاه علامه طباطبایی گستره قوانین اسلامی ناظر به ابعاد مادی و معنوی زندگی سیاسی ـ اجتماعی انسان، سیره‌ی پیشوایان معصوم در جهت اجرای سیاست اسلامی، مطالعه و بررسی اهداف سیاسی و اجتماعی بعثت انبیا و مبانی و مؤلفه‌های قرآنی ناظر به زندگی سیاسی بشر که در سطوح مختلف به تبیین اصول سیاسی اسلامی پرداخته است، همگی از وجود منظومه منسجم و مدون در قالب «سیاست‌های اسلامی» حکایت دارد.
در مقدمه این اثر ارزشمند می‌خوانیم: «علوم انسانی اسلامی که «مجموعه‌های معرفتی حاصل از گزاره‌هایی نظام‌مند و برخاسته از همه منابع شناخت مورد تأیید عقل، مرتبط با ماهیت فرافیزیکی انسان در عرصه گزاره‌های توصیفی اسلام (در راستای چگونگی، علل و پیامد‌های صفات روحی و فعالیت‌های ارادی انسان اعم از ذهنی و رفتاری در سطح فردی و اجتماعی به منظور شناخت، پیش‌بینی) و عرصه توصیه‌ای (در مسیر هدایت، مدیریت انسان و جامعه بشری به سوی کمالات معنوی مورد نظر اسلام)» است؛ در دو دهه گذشته مورد عنایت رهبری معظم انقلاب بوده و بر تحقق آن به طور مکرر اصرار ورزیده‌اند؛ تا جایی که در مهر ۸۸ در جمع بانوان قرآن پژوه، یکی از محور‌های مهم قرآن پژوهی را، استخراج مبانی علوم انسانی از قرآن دانستند و تأکید کردند: «اگر این کار انجام شود پژوهشگران با استفاده از مبانی قرآنی و همچنین استفاده از برخی پیشرفت‌های علوم انسانی، می‌توانند بنای رفیع و مستحکمی را از علوم انسانی بر پایه آموزه‌های قرآنی بنا نهند» چرا که قرآن کریم مرجع حل تمامی چالش‌های نظری و عملی، دنیوی و اخروی، در ابعاد فردی، اجتماعی، داخلی و جهانی است و هر امری که به شکلی مرتبط به هدایت انسان باشد و در سعادت یا شقاوت آدمیان تأثیری در برداشته‌باشد ناگزیر قرآن تبیان آن است که باید با فرایندی اجتهادی توأم با استنطاق آیات قرآنی، چنین علومی را با تأسیس یا تهذیب بنا نهاد.
در تحقق این‌توصیه‌ها برخی از مراکز و محافل علمی اسلامی همت خویش را صرف تأسیس علوم انسانی اسلامی گذاشتند؛ یکی از این مراکز مهم در کشور، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که در این زمینه ده‌ها کتاب و صد‌ها مقاله علمی منتشر نموده است. اما این فرایند همچنان باید پیگیری شود تا از رهیافت و مداقه صاحب‌نظران، ابعاد گوناگون اسلامیت این علوم دقیق‌تر و عمیق‌تر و با متون و مبانی دینی سازگارتر شود و به تدریج شکوفایی و بالندگی لازم را بیابند و به کمال برسند.
علامه طباطبائى، ريشه ضعف مسلمانان را تفرقه و تشتت آنها می‌دانست و در جهت وحدت شيعه و سنى گامهايى برداشت. استاد، جوادى آملى، میفرمايد: اقداماتى كه علامه، در ايجاد الفت و همآهنگى بين مذاهب اسلامى داشت فراوان است، چون يكى از مهمترين راهها براى هماهنگ كردن مذاهب، تفسير قرآن است و قرآن، مورد پذيرش تمام مذاهب است. ايشان، در راه تفسير قرآن كوشيدند و در پى اين مقصد بودند كه ملل اسلامى را به عنوان امت واحده معرفى كنند و اختلافهايى را كه به اصل، آسيب میرساند برطرف كنند.»
کتاب «تفسیر المیزان و علوم انسانی اسلامی» اثر محمدعلی اسدی نسب، در 473 صفحه، شمارگان 300 جلد و با بهای 42 هزار تومان، از سوی انتشارات «پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی» منتشر شده است.
نظر شما